Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το καθαρτήριο χιόνι
08/02/2022, 8:20 μμ

Το καθαρτήριο χιόνι

Γράφει η Δέσποινα Μπάτρη // *

 

Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης, «Το χιόνι των Αγράφων», εκδ. Κίχλη 2021

 

Το σπονδυλωτό μυθιστόρημα του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη αποτελείται από έξι αυτόνομα διηγήματα με συνδετικό κρίκο το ιστορικό γεγονός της πορείας και του αφανισμού της Ταξιαρχίας των Αόπλων Ρούμελης, όπως έμεινε γνωστή, υπό την αρχηγία του Γιώργου Γούσια τον Φλεβάρη του 1948.

Η πολιτική όψη του έργου σαφώς υφίσταται και παρά τις επιμέρους διαφωνίες -άλλο ένα μυθιστόρημα για τον εμφύλιο; Ακόμα μία ομφαλοσκόπηση της αριστεράς;- έχει θέση στη σημερινή λογοτεχνία υπό την προϋπόθεση ότι θα φέρει κάτι νέο είτε στη μορφή είτε στο περιεχόμενο. Το Χιόνι των Αγράφων δεν φαίνεται να κομίζει κάτι καινούριο, παρεκτός ίσως ότι οι γυναίκες και η κακομεταχείρισή τους αφήνουν ένα ισχυρό στίγμα στο βιβλίο παρά την «ισότιμη» συμμετοχή τους στον Δημοκρατικό Στρατό. Τι μένει λοιπόν για να είναι το έργο αξιανάγνωστο;

Είναι ότι, σύμφωνα τουλάχιστον με την προσωπική μου ανάγνωση, οι λεπτοί χειρισμοί του συγγραφέα φέρνουν στο προσκήνιο τον Άνθρωπο που μόλις αναθαρρεύει και σηκώνει κεφάλι, έρχεται αντιμέτωπος με την πτώση. Και παρά την όποια συναισθηματική ή και πολιτική φόρτιση που ακόμα υφίσταται για τα γεγονότα του εμφυλίου, ωστόσο αυτό που μένει είναι οι εσαεί διαψευσθέντες και πεπτωκότες άγγελοι ανεξαρτήτως αφορμής και ιστορικού πλαισίου. Αυτού του είδους τη διαχρονικότητα φαίνεται πως πετυχαίνει ο Χατζημωυσιάδης, αυτό το αρχετυπικό επίκαιρο, και το κάνει με  τρόπο που δύσκολα δεν θα συμπαρασύρει τον αναγνώστη. Ο λογοτεχνικός του λόγος εξάλλου εξαιρετικός, μια πραγματική απόλαυση που δεν ξεμένει σε επιδέξιους χειρισμούς, αλλά τους ενδύει και με βάθος.

Οι ήρωες κάθε ιστορίας του συμμετείχαν στην περίφημη Ταξιαρχία ως θύματα των περιστάσεων, των παθών τους, της αδράνειάς τους, της έλλειψης αυτοσυνείδησης που ήρθε όψιμα με τραγικό τρόπο. Έφηβοι ή μεγαλύτεροι, απεγνωσμένοι ή ενθουσιώδεις, πάντως κανείς τους δεν βγήκε αλώβητος και κυρίως ίδιος. Όλοι τους γραπώθηκαν από το όραμα της εποχής για μια «Ελεύθερη Ελλάδα», για να θαφτούν οι προσδοκίες τους στα χιόνια των Αγράφων. Γιατί φαίνεται πως τα μεγάλα οράματα αδιαφορούν για τις προσωπικές ιστορίες. Όχι όμως και η λογοτεχνία.

Γιοι που θέλουν να εκδικηθούν για τους νεκρούς πατεράδες τους και άλλοι γιοι που απλώς θέλουν να ζήσουν τον αναμεταξύ τους έρωτα μακριά από τις ασφυκτικές απαγορεύσεις του χωριού (Οι Ασύρματοι)·  κόρες που βρίσκουν την ευκαιρία να απαλλαγούν από την κτηνώδη βία του πατέρα (Μοναχά Σωτήρης)· έφηβοι που διψούν για ανάδειξη και συμπαρασύρουν στον άδολο όσο και καταστροφικό ενθουσιασμό τους κι άλλους (Χειμερινή Ολυμπιάδα)· άλλοι έφηβοι, δίχως φιλοδοξίες, μονάχα ερωτευμένοι που ακολουθούν τυφλά τον έρωτά τους (Εκκαθαρίσεις)· απάτριδες πρόσφυγες που θαρρούν πως θα βρουν μια πραγματική πατρίδα για να μη νιώθουν ξένοι (Ολοκαυτώματα)· κι άλλοι, ονειροπόλοι άνθρωποι της δράσης, που τους άλεσε και τους έφτυσε ο αριστερός μικροκομματισμός (Πιο θάνατος).

Αξίζει να αναφερθούν οι γυναίκες που παρελαύνουν είτε ως κεντρικές ηρωίδες είτε ως περιφερειακά πρόσωπα. Αντικείμενα απροκάλυπτης βίας, ακόμα και αιμομειξίας που δεν έχουν παρά ελάχιστα περιθώρια να απαλλαγούν δεδομένης της ανοχής του περίγυρου. Η ισχυρή μορφή της Σωτηρίας (Μοναχά Σωτήρης) συμπληρώνεται από άλλες λιγότερο ισχυρές γυναίκες στο φόντο, όπως η Θεανώ (Εκκαθαρίσεις), ή η βοηθός του Γούσια (Οι Ασύρματοι), που αμφότερες εξαναγκάστηκαν να γίνουν ερωμένες του αρχηγού. Η μάνα της Σωτηρίας, άλλη μια αδύναμη μορφή, ίσως η πιο αδύναμη απ’ όλες και για αυτό η πιο συγκινητική. Κοντά σε αυτές και τα δυο ερωτευμένα μεταξύ τους αγόρια για τα οποία η Ελεύθερη Ελλάδα δεν είχε θέση.

 

Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης

 

Όλοι τους πάντως άδραξαν την ευκαιρία που τους πρόσφερε η ιστορική στιγμή για να ελευθερωθούν από ότι τους βασάνιζε. Ακολούθησαν το συλλογικό όραμα είτε για να σωθούν από τη βία που υφίσταντο, είτε από το αίσθημα της αποξένωσης, άλλοτε για να διοχετεύσουν το αίσθημα τιμής, τον έρωτά τους, την ανάγκη να αντρειωθούν ή τις δυνάμεις τους που έψαχναν όραμα. Και όλοι τους καίγονται, άλλοτε με φυσικό θάνατο, κάποιες φορές με αργό και βασανιστικό ψυχολογικό θάνατο. Αυτήν τους την επώδυνη πορεία ακολουθεί βήμα προς βήμα ο Χατζημωυσιάδης με ανθρωπιά και κατανόηση σκάβοντας βαθιά τα κίνητρά τους και αναδεικνύοντας την αθωότητά τους και τη μοναξιά τους, την αφέλεια και την απόγνωσή τους. Κι όσο πιο πολύ ελπίζουν στη σωτηρία και την έξοδο, τόσο περισσότερο βουλιάζουν και οι ίδιοι και οι αξίες τους και το δίκιο τους.

Παρόλα αυτά το χιόνι λειτουργεί ως κάθαρση. Όχι επειδή οι τραγικοί του ήρωες σώζονται, αλλά επειδή εξαγνίζονται την ύστατη εκείνη στιγμή του οριστικού τους χαμού μέσα από τη βαθειά συνείδηση της πορείας τους και της ήττας τους. Το αποτέλεσμα είναι να μην βλέπει ο αναγνώστης άλλο ένα μυθιστόρημα για τον εμφύλιο, αλλά τη μοναχική κι εσπευσμένη πορεία από την άγνοια στη γνώση ανθρώπων που ήταν και παρέμειναν φτωχοδιάβολοι. Με τη διαφορά ότι μετά τη δοκιμασία, ήξεραν. Κι αυτό είναι καθαρτήριο και ανακουφιστικό. Είναι η ύστατη ελπίδα.

 

 

* Η Δέσποινα Μπάτρη ζει και εργάζεται πέριξ των Αθηνών. Έχει εκδώσει τη συλλογή διηγημάτων «Ή όλοι ή Κανείς» Μεταίχμιο 2015. Άλλα διηγήματα της, όπως και βιβλιοκριτικές έχουν κατά καιρούς δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά.  

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top