Οι άνθρωποι μπερδεύουν την κούνια με τον τάφο

Από τον Γιώργο Ρούσκα // *

Προσεγγίζοντας την ποιητική συλλογή της Κυριακής Λυμπέρη “Το ωραίο το φτιάχνεις”, εκδόσεις Οι Eκδόσεις των Φίλων, 2019

Το ωραίο το φτιάχνεις. Σύμφωνοι. Προφορικά θα συμπλήρωνα «και σε φτιάχνει».

Γιατί η επαφή με το ωραίο, με την Ομορφιά, σου αποκαλύπτει άλλους κόσμους, άλλες διαστάσεις, σε ταξιδεύει, σε μαγεύει, σε αποσπά από τα πεζά καθημερινά και σε στέλνει σε χώρες φαντασίας, ονείρων, ελπίδας. Να γιατί έχει σημασία να φτιάχνεις το ωραίο, ό,τι κι αν είναι αυτό. Τέχνη, ψωμί, συμπαράσταση, μοιρασιά, καλοσύνη, τραγούδι, φιλί, αγκαλιά. Σημασία έχει να έρχεσαι κοντά με την Ομορφιά. Συχνά την έχει φτιάξει άλλος. Αν έχεις τη δυνατότητα να συνομιλήσεις μαζί της, σημαίνει ότι ο δημιουργός της τη μοιράζεται, άρα σου δίνει τη δυνατότητα να την κάνεις και δική σου, με τον δικό σου τρόπο. Οπότε το εδώ χρησιμοποιούμενο β’ πρόσωπο ενικού, επέχει και θέση γ’ ενικού, αφού σε αυτόν που «το ωραίο το φτιάχνει», μπορείς να του πεις: «αγαπητέ μου, τι υπέροχα που το ωραίο το φτιάχνεις!».

Μέγα φιλοσοφικό ζήτημα η ύπαρξη, αλλά και ο ορισμός του Ωραίου. Υπάρχει; Είναι ζήτημα αισθήσεων, ενστίκτου, φαντασίας, ονείρου; Συνειδητού ή μη; Αν υπάρχει, έχει φτιαχτεί από κάποιο όν ή υπάρχει ανεξάρτητα από ο,τιδήποτε και οποιονδήποτε; Είναι αντικειμενικό ή υποκειμενικό; Θέματα πολλά ακόμη, τα οποία διερευνώνται διεξοδικά σε άλλα πεδία, υπάρχουν όμως στο γενετικό dna της Ποίησης, γιατί η Ποίηση ως Τέχνη, συνδέεται άρρηκτα με την Ομορφιά.

Η ποιητική συλλογή της Κυριακής Αν. Λυμπέρη {Το ωραίο το φτιάχνεις}, εκδόσεις Οι Εκδόσεις των Φίλων, 2019, επικεντρώνεται σε εκείνο το «ωραίο», το οποίο μπορεί να φτιάξει κάθε άνθρωπος, χωρίς να είναι πιστοποιημένος τεχνίτης. Εκείνο το ωραίο που φτιάχνεται μέσα μας και μας δίνει το κουράγιο ν’ αντέξουμε το βάναυσο σήμερα αλλά και να πορευτούμε σε ένα λιγότερο βάναυσο αύριο, αφού το «ωραίο», έχει τη δύναμη να λειαίνει τις αιχμές όχι εν ψυχρώ, αλλά δροσίζοντας με θαλασσινό νερό τα χαλίκια ώσπου να γίνουν βότσαλα. Αλλιώς τι ωραίο θα ήταν; Αφού ωραίο σημαίνει: αποτέλεσμα χωρίς χρήση βίας. Άπαξ και εμφανιστεί βία, ασχήμια καλύπτει τα πάντα.

Το ωραίο, φτιάχνεται εντός. Εντός μου, νοερά, στον τίτλο προσθέτω τη λέξη: «εντός», σε δύο εκδοχές. Το ωραίο εντός, το φτιάχνεις. Το ωραίο, εντός το φτιάχνεις, μετά εκτός. Ένα κόμμα, δύο ωκεανοί. Η ποιήτρια, συμφωνεί και ξεκαθαρίζει:

[οι δεσμοί που φτιάχνονται μέσα στο κεφάλι

και οι δεσμοί με τα λόγια

είναι σαν δαχτυλίδια

που τα φοράει κάποιος πιο σφιχτά κι από τα άλλα

κι ας είναι αόρατα,…]

Όλα μέσα στο κεφάλι. Ακόμα και οι αισθήσεις, εκεί καταλήγουν.  Εκεί εμφανίζεται κάποιες φορές ο άλλος έσω εαυτός, ο οποίος έχει την πολυτέλεια να διαθέτει επτά κατοικίες, όσα και τα τσάκρα. Αυτός έχει την ικανότητα να αντισταθμίζει κάθε απώλεια με τη σοφία της δύναμης του ωραίου. Πώς; Σου δίνει σημάδια ότι τίποτε δεν είναι τυχαίο, ότι η απώλεια αυτή συνέβη για χι λόγους, ήρθε για να σου διδάξει ψι μαθήματα και ένα ακόμη: να σε παροτρύνει να ξεκινήσεις από την αρχή, έχοντας κάτι πολύτιμο αποκτήσει, δώρο από την απώλειά σου: καλύτερα κριτήρια, καλύτερες προδιαγραφές. Ιδού πώς ο ποιητικός λόγος, δια στόματος ή μάλλον δια χειρός Λυμπέρη, λέει τόσα και χίλιες φορές τόσα, σε τέσσερις μόλις στίχους:

[Το ωραίο το φτιάχνεις, δεν υπάρχει από μόνο του·

μου έλεγε η εσωτερική αδελφή μου.

Ό,τι έχασες μπορείς να το ξανακερδίσεις·

ό,τι σου πήραν, σπείρε να φυτρώσει καινούριο.]

Ως και τα χέρια που φτιάχνουν, κατασκευάζουν, δημιουργούν, προέκταση άλλωστε του Λόγου, είναι ευλογημένα και είναι απόλυτα φυσικό να

[αγαπιούνται πιο εύκολα τα χωμάτινα χέρια

που ράβουν, φυτεύουν, καρφώνουν]¹.

Πώς θα βρεις τον δρόμο για να αφήσεις πίσω τη στασιμότητα; Αρωγοί δύο. Ο ένας, η αγάπη. Κάποιοι τη γνωρίζουν καλά:

[…ξέρουν καλά τι θα πει αγάπη

(σάλιο, λάσπη και άχυρο

για τη δημιουργία της φωλιάς)]².

Ο άλλος, η φαντασία. Ο πόθος να πετάξεις, ν’ αλλάξεις οπτική, ώσπου να συναντήσεις κάποτε την τελεσίδικη, την άχρονη:

[… σ’ ένα ξέφωτο ουρανού που απομένει

βρίσκεις το μονοπάτι, προνοεί

η αγάπη χρυσαφιά αχτίδα, ή

μια πάπια που σε πηγαίνει

κατ’ ευθείαν στους αστερισμούς.]

Γιατί οι αστερισμοί, μπορεί να είναι το ωραίο, η λύτρωση, το όνειρο, η τέχνη, η διαφυγή, αλλά μπορεί να είναι και η αντίπερα όχθη, όπου όλα ακίνητα φαινομενικά, σαν την ακινησία των αστερισμών. Και μιας και μιλάμε για αστέρια, δεν μπορώ να μην επισημάνω την κομβική θέση τους, στην εξεταζόμενη συλλογή.

Κυριακή Λυμπέρη

Εκτός από μαύρες, [άστεγες νύχτες, δίχως άστρα / μόνο ερωτηματικά], υπάρχουν και οι άλλες, εκείνες που μπορείς ν’ ακούσεις την [ηχώ ενός άστρου που ταξιδεύει], να δεις τους ερωτευμένους χέρι χέρι: [το παλλικάρι… / τη βγάζει βόλτα να λουστεί στην αστρόσκονη],

να προσπαθήσεις να αντιληφθείς τη γλώσσα τους, ακούγοντας τον Καβάφη να σου λέει:

«σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη» και την ποιήτρια να σιγοντάρει: [σαν βγεις στων άστρων τις βοσκές / … / μην πας απροετοίμαστος]. Μπορείς να μαθητεύσεις στο φως τους:

[εγώ πάλι στη μαθητεία των άστρων /βρίσκομαι μονίμως στην αρχή], απομένοντας στα πεδινά απερίσπαστος : [κι εγώ εδώ στα χειμαδιά / μαθαίνω την ψυχή μου]³, έχοντας διαχωρίσει τους ρόλους: [τα άστρα δεν συμπαρίστανται στους αγώνες μας]. Όσο για το πασίγνωστο Χριστουγεννιάτικο αστέρι, ίσως μόνο στην καρδιά του άστεγου μπορεί πια να [εκραγεί ένα άστρο με βιασύνη], ή στις αθώες καρδιές των παιδιών, γιατί αυτά είναι ακόμη άγγελοι:

[α, είναι τα παιδιά ρυάκια που καθαρίζουν τον κόσμο

και το κάθε γελάκι τους πρόκα στο μάτι του Κακού].

Φτιάχνεις λοιπόν το ωραίο σου, πορεύεσαι ωραία και καλά, ώσπου μια ωραία πρωία, συνειδητοποιείς ότι εντάξει ως εδώ,

[όμως κάθε ωραίο κάποτε τελειώνει]

αφού ο χρόνος θέλει να είναι σε όλα παρών και τότε αμείλικτα

[…ο σκανταλιάρης χρόνος…

φιλότιμα σε βυθίζει

πάλι και πάλι στο σημείο μηδέν].

Καιρός για αποτίμηση. Τι συνέβη; Καταλαβαίνεις ότι συχνά

[αφού και ξύπνιοι που είμαστε σημαίνει

ότι κοιμόμαστε με μάτια ανοιχτά]

και θέατρο η ζωή:

[στη σκηνή του θεάτρου όμως

τολμάει πιο γενναιόδωρα η ζωή·

μπορείς να πεθαίνεις

ενώ στέκεσαι ακόμα όρθιος].

Καιρός για θωράκιση, για προετοιμασία του επόμενου ωραίου, αλλά και της νομοτελειακής (;) απώλειάς του. Έχοντας πάλι τον Καβάφη στα ακουστικά:

«Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος,

αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει»

βαδίζεις στους δρόμους της αυτογνωσίας, περισσότερο κατασταλαγμένος:

[λίγη χαρά ακόμη, ναι

…

αλλά να ξέρεις πως έχω ήδη μελετήσει

να συναντήσω τον άλλο μου εαυτό

που επιστρέφει από τα ύψη].

Μετά την απώλεια του ωραίου (φιλία, έρωτας, αγάπη, στέγη, …) τα στάδια είναι λίγο πολύ γνωστά, οι περισσότεροι έχουμε περάσει ή περνάμε από αυτά, η σειρά μόνο διαφέρει:

[ένδεια, δουλεία, αυτολύπηση, εξέγερση

με ποια σειρά;]

και η επιλογή να «το παλέψεις» μόνος και αβοήθητος ή όχι:

[καλύτερα τα φρένα μου μες στα δικά μου δάση να σαλέψουν

καλύτερα στα γνώριμα αδιέξοδά μου να χαθώ]

μένοντας πιστός στη μόνη πιστή σε σένα ηδονή. Ποια;

[Έχει όνομα λοιπόν η ηδονή

μοναξιά τη λένε και κοιμάται

με ιμάντες προστασίας από πτώση].

Στη μοναξιά, ή παραδίνεσαι ή βρίσκεις τρόπους να δημιουργείς. Η Κυριακή Αν. Λυμπέρη, (υποψιάζομαι κυρίως) σε περιόδους μοναξιάς, αντί να παραδοθεί και να παραιτηθεί, ξεκινά και φτιάχνει «το ωραίο» της ποιητικό βιβλίο, με ποιήματα αφορμώμενα από βιωματικές περιστάσεις, οι οποίες στη συνέχεια, μέσα από τα χτένια του αργαλειού της ιδιοσυγκρασίας της και με τη βοήθεια των νημάτων – στίχων της, περνάνε στην υφαντή «αστερόσκονη» της Ποίησης. Ταξιδεύουν πάνω σε σύννεφα στοχασμών, προβληματισμών, δοκιμιακών ανησυχιών, διαπερνώντας λεπτούς αιθέρες ευαισθησίας, λυρικά ρεύματα αέρος, ρεαλιστικές αναταράξεις και εκλάμψεις ρομαντικές. Πρόκειται για μια ιδιαίτερη ποίηση με αναγνωρίσιμο ύφος, με συγκεκριμένη δομή και θεματική σε κάθε ποίημα, με ιστορικές και μυθολογικές αναφορές, με ισορροπημένη χρήση συμβόλων και με τα αναγκαία παγκάκια στο άλσος της να ξαποστάσεις πεζός, μετά από μια αβίαστη λεκτική πτήση. Κάτι που έχει πει αλλιώς και για άλλο ζήτημα το 2015, αφορά όμως και τη σχέση της Ποίησης με τον Άνθρωπο:

[Ωστόσο, ο βράχος έχει πάντα ανάγκη το νερό

να καθρεφτίζεται και να ηγεμονεύει]⁴.

Ο άνθρωπος έχει πάντα ανάγκη το ωραίο. Μέσα σε αυτό βλέπει τον εαυτό του, ηγεμονεύει της ευδαιμονίας και της χαράς της δημιουργίας, ίσως και της εγωισμού του, ως την επόμενη πτώση.

Το ωραίο, έχει πάντα ανάγκη τον άνθρωπο. Μέσα του βλέπει κάθε φορά μια διαφορετική του εκδοχή αλλά και ηγεμονεύει των παθών του, των προβλημάτων του, των ψυχικών του διεργασιών.

Ο άνθρωπος έχει πάντα ανάγκη την Ποίηση. Εντός της καθρεφτίζονται οι ανείπωτες διαστάσεις του και οι άδηλες ανησυχίες του και μέσα από αυτήν, ηγεμονεύει της μοναδικής χαράς της πρόσληψής της αλλά και των όσων μόνο εκείνη κατάφερε να του γεννήσει ή να ανασύρει στην επιφάνεια με τη δύναμη των κυμάτων της.

Η Ποίηση έχει πάντα ανάγκη τον άνθρωπο. Μέσα του πλέουν τα είδωλα των λέξεων και οι αστερισμοί των νοημάτων, των υπονοούμενων και των συμβόλων της, στην ολότητά του ηγεμονεύουν οι στίχοι της.

Ο ποιητής; Την έχει ανάγκη, είναι η ζωή του, καθρεφτίζεται ολόκληρος εντός της και αγωνιά για να αξιωθεί να ηγεμονεύσει ένα της μέρος, γιατί τότε μόνο θα είναι αληθινός ποιητής… Εκείνη; Τον έχει ανάγκη για να έρθει στο χαρτί, καθρεφτίζεται στο ιδίωμα και στο ύφος του, ηγεμονεύει δε όλο του το είναι κάθε λεπτό.

Τόσο δυναμικά και αξεχώριστα συμπλέκονται ο Άνθρωπος και το Ωραίο, η Ποίηση και ο Άνθρωπος, η γέννηση με τον θάνατο, η αρχή με το τέλος:

[Λέει μωρό μου.

Εννοεί ότι

οι άνθρωποι μπερδεύουν την κούνια με τον τάφο

ότι θα σε κρατάει απ’ το χέρι ώσπου να μικρύνεις

να αλαφρώσεις κι άλλο, κι άλλο

ώσπου το τελευταίο του φιλί στο μέτωπό σου

να φέξει σαν ανατολή.]

Και τότε, ίσως καταλάβει τη μεγάλη σημασία που έχει αυτό που ενδιάμεσα του έλεγες: «το ωραίο το φτιάχνεις»…

* Ο Γιώργος Ρούσκας είναι ποιητής

Αναφορές

1. Κυριακή Λυμπέρη, συλλογή: Ζητήματα ύψους, ΤΑ ΧΩΜΑΤΙΝΑ ΧΕΡΙΑ, εκδόσεις τυπωθήτω – λάλον ύδωρ, 2015
2. Κυριακή Λυμπέρη, ό.π., ΜΙΑ ΟΜΟΤΑΞΙΑ ΓΙΑ Ν’ ΑΝΗΚΩ
3. Κυριακή Λυμπέρη, ό.π., ΕΠΙ ΤΩΝ ΥΔΑΤΩΝ (ARS POETICA)
4. Κυριακή Λυμπέρη, ό.π., ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΒΡΑΧΟΥ