Μικρός λαός που πολεμά δίχως σπαθιά και βόλια…

Γράφει ο Τάκης Γεράρδης //

Ευάγγελος Μαυρουδής, “Το ταξίδι”, Εκδόσεις Κέδρος 2020

Και τα λόγια αυτά του ποιητή ισχύουν τόσο για τον ελληνικό όσο και για τον κυπριακό λαό. Το μυθιστόρημα «Το ταξίδι» του Ευάγγελου Μαυρουδή είναι ογκώδες. 650 ενδιαφέρουσες σελίδες και, πράγμα πρωτοφανές για μένα, ΔΕΝ βιάστηκα να το τελειώσω. Και σε αυτό συνετέλεσε όχι μόνο το γεγονός πως οι πολιτικές ορολογίες και αρκετά συμβάντα μού ήταν οικεία, ούτε η αγάπη και ο σεβασμός μου για τους αγώνες και τα βάσανα του αδελφού κυπριακού λαού. Μεγάλο ρόλο στην αναγνωστική μου απόλαυση έπαιξαν η γλώσσα και η κινηματογραφική δομή του βιβλίου. Ο Ευάγγελος Μαυρουδής μας παρουσίασε μια χολιγουντιανή υπερπαραγωγή, με απόλυτα ισορροπημένο σενάριο όπου παρέα με τα στοιχεία της μυθοπλασίας ζωντανεύουν και ιστορικά γεγονότα όπως:

–  Η ίδρυση του ΚΚΚ και του ΑΚΕΛ

–  Οι αγώνες και θυσίες του κυπριακού λαού για την ελευθερία του από την Αγγλική αποικιοκρατία

– Η αναζήτηση ταυτότητας και στόχων του κινήματός τους. Ένωση με την Ελλάδα; Ή ανεξαρτητοποίηση από Εγγλέζους, Έλληνες και Τούρκους;

– Η δράση των Αριστερών και των Δεξιών Κυπρίων και η ειρηνική συνύπαρξη των δύο κοινοτήτων Ελλήνων και Τούρκων

-Ο Εγγλέζικος ιμπεριαλισμός αν και φτάνει στη δύση του εξακολουθεί να δυναστεύει λαούς, να παρεμβαίνει σε διεθνή ζητήματα, να βρυχάται.

-Οι  Εβραίοι ιδρύουν το Ισραήλ τους, όμως αυτό το διάστημα ανάμεσα στην πτώση του Γ Ράιχ και στην αποδοχή του από την παγκόσμια κοινότητα είναι ρευστό και αβέβαιο.

Με λίγα λόγια «Το ταξίδι» είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα άριστα ζυγισμένο. Δηλαδή είναι ΚΑΙ ιστορικό με πολλές ενδιαφέρουσες γνωστές και άγνωστες αναφορές σε πρόσωπα και συμβάντα, είναι δε ΚΑΙ μυθιστόρημα με ολοζώντανους χαρακτήρες και ενδιαφέρουσα πλοκή.

Η ιστορία του Αριστερού κινήματος  στην Κύπρο είναι στο επίκεντρο των ιστορικών αναφορών. Η δράση των ηρώων του βιβλίου ξεδιπλώνεται σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο στο 1977 και στο άλλο στο 1948. Στο επίκεντρο βρίσκεται ο αφηγητής – γιος της Ελληνοεβραίας τραγουδίστριας Λίνας Μάτσα, ο οποίος με αφορμή το θάνατο του Μακάριου φτάνει στην Κύπρο και αναζητά ψηλαφίζοντας τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του 1948 την ταυτότητα του άγνωστου, ως τότε, πατέρα του. Και ταυτόχρονα με συνεχόμενα και παράλληλα φλας μπακ το άλλο επίπεδο αναφέρεται σε μυθοπλαστικά και ιστορικά περιστατικά του 1948. Τότε που σε μια κλειστή και ετερόκλητη συνεστίαση επιφανών Δεξιών και Αριστερών Κυπρίων δολοφονείται ένας μουσικός Γερμανός μέλος της ορχήστρας που έπαιζε στο κέντρο διασκέδασης. Στην ορχήστρα συμμετέχει τραγουδώντας και η γοητευτική Ελληνοεβραία Λίνα Μάτσα, μητέρα του αφηγητή-ερευνητή, η οποία θα παραμείνει στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος σε όλο το βιβλίο. Έχοντας λοιπόν σε εξέλιξη δύο ερωτηματικά, 1^ο ποιος είναι ο πατέρας του νεαρού Ισραηλινού που το 1977 φτάνει στην Κύπρο και 2^ο ποιος είναι ο δολοφόνος και ποιο το κίνητρό του παρακολουθούμε τα πολιτικά και κοινωνικά συμβάντα της περασμένης εποχής, με τους ηρωισμούς και τη μισαλλοδοξία, με τις σωστές ή λάθος ιστορικές αποφάσεις και με τις «αβέβαιες βεβαιότητες» που γράφουν την ιστορία.

Δεξιοί εθνικές και αντικομουνιστές, Εγγλέζοι αποικιοκράτες, Μητροπολίτες, αλλά και άδολοι αγωνιστές, δρουν στριμωγμένοι στο μικρό σε έκταση και πληθυσμό νησί κάτω από το βλέμμα του Εγγλέζων και με τους Τούρκους να καραδοκούν για να αρπάξουν την ευκαιρία. Έρωτες, απιστίες, γιορτές, επιβίωση, διπλωματικές ίντριγκες, μαχητικές απεργίες και διαδηλώσεις, συλλήψεις, φυλακίσεις και θάνατοι και σε μια άκρη, σε στρατόπεδα, φυλακισμένοι χιλιάδες Εβραίοι, που οι Εγγλέζοι με τις διπλωματικές τους παλινωδίες, δεν επιτρέπουν να πάνε να εγκατασταθούν στο νεοϊδρυθέν Ισραήλ, όλα αυτά είναι ο καμβάς μιας πολυτάραχης εποχής. Ο πολυετής  εγκλεισμός των Εβραίων σε στρατόπεδα στο νησί πόσο όμοιος δεν είναι με τα σύγχρονα στρατόπεδα των μεταναστών της Συρίας στη Λέσβο και αλλού που αναζητούν μια νέα πατρίδα;  Κλείνοντας το ιστορικό μυθιστόρημα του ΕΜ σκέφτεσαι πως η ιστορία επαναλαμβάνεται λες και:

«Όποιος είδε τα τωρινά, τα είδε όλα, και αυτά που γίνονταν ανέκαθεν και όσα θα γίνουν στο άπειρο μέλλον. Γιατί όλα είναι ίδια κι όμοια».

Ευάγγελος Μαυρουδής

Ο αγώνας του κυπριακού λαού μοιάζει με έναν ορμητικό ποταμό που διασχίζει το νησί από το βορρά μέχρι το νότο. Όμως ο κάθε ποταμός έχει πάντα δύο όχθες. Το γεγονός πως ο ιστορικός και συγγραφέας Ευάγγελος Μαυρουδής εστιάζει περισσότερο στην αριστερή όχθη του ποταμού δεν σημαίνει πως απλά ηρωοποιεί τους Κύπριους κομμουνιστές για όσα έκαναν για την πατρίδα τους. Η ματιά του, αληθινή, θυμίζει την τριλογία του Τσίρκα. Και αν σε ετούτες τις σελίδες δεν θα συναντήσουμε το Ανθρωπάκι, το Φώτη και το Μάνο του Τσίρκα, θα βρούμε όμως πολλές κριτικές για τον Ανατολικού τύπου σοσιαλισμό, καθώς κάποιοι ήρωές του ταξιδεύουν και κάτω από το άγρυπνο βλέμμα των Εγγλέζων σπιούνων από την Κύπρο στη Γαλλία και από εκεί στην Ουγγαρία, στη Τσεχοσλοβακία, στη Ρουμανία και στη Γιουγκοσλαβία, έχοντας μια ειδική αποστολή. Και φτάνοντας στη Βόρεια Ελλάδα καταλήγουν στην έδρα του Δημοκρατικού στρατού που συγκρούεται στον εμφύλιο με τον κυβερνητικό.

Ο Ζαχαριάδης κυνικά και με συνοπτικές διαδικασίες συνοψίζει την πεμπτουσία της συνάντησης λέγοντας στους Κύπριους κομμουνιστές να επανεξετάσουν τη στάση τους. Όχι συμφωνίες με τους Εγγλέζους για παραχωρήσεις, αλλά να ζητούν την Ένωση με την Ελλάδα, γιατί σε δύο μήνες ο Δημοκρατικός στρατός θα έχει νικήσει τους κυβερνητικούς. Και να ετοιμάζονται στην Κύπρο για αντάρτικο, παρόλο που στο μυαλό του Γενικού Γραμματέα της Κύπρου Φιφή το τελευταίο ειδικά ακούστηκε εξωπραγματικό, γιατί εκεί στην Κύπρο οι αγωνιστές από όπλα το μόνο που γνώριζαν ήταν από πού βγαίνει η σφαίρα. Και δεν είναι ακόμη το γεγονός πως την Ένωση τη ζητούσαν επίμονα οι Δεξιοί της Κύπρου, αυτό που αναδεικνύετε εδώ είναι ο τρόπος που ο σύντροφος Ζαχαριάδης κοιτώντας με την έπαρση του εξεγερμένου και του μεγάλου τον κακόμοιρο μικρό Κύπριο σύντροφό του τον ξεπετάει σε ένα πεντάλεπτο και μαζί του ξεπετάει και όλο το κομμουνιστικό κόμμα της Κύπρου. Και μένει η υποψία να κατατρώει  το Γενικό Γραμματέα της Κύπρου Φιφή, πως τις πενήντα σελίδες κείμενο που έγραψε για να κατατοπίσει τους συντρόφους του για τα ζητήματα της Κύπρου δεν την δακτυλογράφησαν για τα άλλα μέλη του ΚΚΕ, αλλά τη διάβασε μόνο ο Ζαχαριάδης. Κι ο Φιφής άρρωστος δυο μερόνυχτα ετοίμαζε την εισήγησή του.

Θα ήθελα να επισημάνω κάποια παράλειψη του συγγραφέα. Η Κύπρος έχει μια ιστορία τουλάχιστον 5000 χρόνων. Στον τόπο εκεί ανέκαθεν μιλούσαν σε δικό τους κυπριακό ιδίωμα την ελληνική γλώσσα. Δε μετανάστευσαν στην Κύπρο Έλληνες, ούτε και την κατέλαβαν ποτέ με τη βία για να επιβάλουν αυτή τη γλώσσα. Στο μυθιστόρημα, παρόλες τις 650 σελίδες του, η έλλειψη αναφορών στην πανάρχαιη ελληνική καταγωγή των Κυπρίων, αλλά και η έλλειψη αναφορών στο ιστορικό παρελθόν τους με τα αρχαιολογικά ευρήματα που υπάρχουν στο νησί είναι κατά τη γνώμη μου σημαντική παράλειψη. Και όπως κι αν το δούμε αυτά έχουν ποτίσει το DNA τόσο των Ελληνοκυπρίων, όσο και των Τουρκοκυπρίων. Γιατί πώς αλλιώς να κατανοήσει κανείς τι σημαίνει η έννοια ΕΝΩΣΗ σαν στόχος που αν και υπήρξε σύνθημα των Δεξιών το αγκάλιασε και ο Ζαχαριάδης; Γιατροί, δικηγόροι, δημοσιογράφοι, ποιητές απλοί αλλά και μορφωμένοι άνθρωποι δρουν, πάσχουν και συζητούν συνεχώς, όμως ούτε «εν τη ρύμη του λόγου» τους δεν αναφέρονται στο παρελθόν του τόπου τους, ή στις αρχαιότητες. Και όλοι ετούτοι δείχνουν σαν να είναι πρόσκαιροι επισκέπτες στο νησί. Αλλά πρόσκαιροι επισκέπτες στο νησί υπήρξαν οι Άγγλοι, φανταστικά ή ιστορικά πρόσωπα που προβάλλονται στο μυθιστόρημα και όχι οι Κύπριοι. Σε τελευταία ανάλυση Κύπρος δεν είναι μόνο τα αμπέλια, οι ελιές, οι σχέσεις Ελλήνων και Τούρκων, το ΑΚΕΛ, η ΕΟΚΑ Α και Β και οι Μητροπολίτες με τις εκκλησίες τους, αλλά πολλά περισσότερα και κυρίως πολύ πιο διαχρονικά πράγματα.

Ο ιστορικός λόγος του Ευάγγελου Μαυρουδή τείνει προς την αντικειμενικότητα και θυμίζει, ως προς την ουδετερότητα, το Θουκιδίδειο λόγο. Και ο αρχαίος ιστορικός περιγράφοντας συμβάντα του Πελοποννησιακού πολέμου, αν και κρυφοκοιτάζει προς τους νικητές Σπαρτιάτες, εν τούτοις κριτικάροντας τους Αθηναίους εκφράζει και την αγάπη και το σεβασμό στο πολίτευμά τους.

Κλείνοντας θα τονίσω ακόμη το γεγονός πως δύσκολα κάποιος διαβάζοντάς το βιβλίο αυτό να αποφασίσει τι του άρεσε περισσότερο. Η ιστορία ή η μυθοπλασία; Και οι δυο εκδοχές που θα απολαύσει στις σελίδες του μυθιστορήματος είναι εξίσου γοητευτικές.