Fractal

Αφήγηση μέσα στην αφήγηση μέσα στην αφήγηση

Γράφει ο Κωνσταντίνος Μπούρας // *

 

Κώστας Χατζηαντωνίου, “Το στέμμα των αυγών. Ένα βυζαντινό χειρόγραφο”, μυθιστόρημα, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2020, σελ. 386

 

Ο Κώστας Χατζηαντωνίου, εκτός από βραβευμένος πεζογράφος είναι και βαθύς γνώστης της ελληνικής Ιστορίας σε όλη την μακρά διαχρονία της. Ακόμα και η ιδιόλεκτός του αρύει τα νάματά της από όλες τις μακραίωνες φάσης διαμόρφωσης της πλούσιας ελληνικής γλώσσας μας.

Σε αυτό το μυθιστόρημα, προϊόν μυθοπλασίας, αλλά και επισταμένης εξειδικευμένης έρευνας και μελέτης, ξεναγεί τον έκθαμβο αναγνώστη σε μια άγνωστη σχετικά πτυχή της αργής αλλά σταθερής παρακμής του Βυζαντίου πριν αλωθεί τελικώς η Κωνσταντινούπολη.

Είμαστε στο σωτήριον έτος (ευφημισμός) 1258 και η διήγηση κρατάει μόνον έξι ημέρες, από τις 20 Αυγούστου έως και τις 26 Αυγούστου. Αφήγηση μέσα στην αφήγηση μέσα στην αφήγηση. Τρία παράλληλα επίπεδα. Ο λόγος του αρχικού διασκευαστή-μεταγραφέα (1922), ο λόγος του ταχυδρόμου-μεσολαβητή που παρέλαβε το χειρόγραφο από τον νεκρό πια συν-γραφέα και έγινε ο κομιστής του μέχρι «μερικά χρόνια αργότερα, στην Αθήνα πια», όπου το παρέδωσε στην αδελφή του θανόντα δασκάλου με ιστορικά ενδιαφέροντα, η οποία το παρέδωσε το 2012 στην περσόνα του Κώστα Χατζηαντωνίου που μιλάει στον πρόλογο και ο οποίος υποτίθεται ότι απλώς το επεξεργάστηκε και το ταξινόμησε χωρίζοντας το έξη κεφάλαια-«νύχτες» με έξι υποκεφάλαια, σύνολον 36.

Πυθαγόρεια αριθμοσοφία, νεοπλατωνισμός, μυστικισμός, αλχημεία, ιστοριογραφία, συνδυάζονται με έναν αριστοτεχνικό τρόπο βγάζοντας τον επαρκή αναγνώστη από την συνήθη απομάγευσή του.

Πρόκειται για μια τίμια ιστορική έρευνα που ντύθηκε τα επτά μυθοπλαστικά πέπλα της Σαλώμης-Ίσιδας προκειμένου να αγγίξει τα βαθιά επίπεδα του συλλογικού ασυνείδητου και να μας χαρίσει ατομική αισθητική ηδονή.

Η βυζαντινή εικονογραφία αντανακλά και στη δομή και στην αισθητική και στην δεξιοτεχνική τεχνοτροπία με την οποία χτίστηκε αυτό το πολυεπίπεδο αφήγημα. Η έκταση κερδίζει υπερκεράζοντας το βάθος των συνήθων ψυχογραφικών και αυτοψυχαναλυτικών εν πολλοίς μυθοπλασμάτων της σύγχρονης νεοελληνικής αντίληψης για τον μετανεωτερικό «κανόνα» στην λογοτεχνία. Ο λόγος – θαρρώ – που οι επίσημοι κριτικοί στέκονται μάλλον αμήχανοι απέναντι στο έργο του Κώστα Χατζηαντωνίου είναι ακριβώς αυτή η διαφορετική (στην προκειμένη περίπτωση «βυζαντινή») τεχνοτροπία του, που είναι απολύτως προσωπική και φέρει την υπογραφή του δημιουργώντας ένα ύφος απολύτως προσωπικό, που μόνον οι μεγάλοι τεχνίτες της πέννας αξιώνονται.

 

Κώστας Χατζηαντωνίου

 

Θα επανέλθω στο θέμα της πραγματικά πλούσιας, υβριδικής και πολυεπίπεδης γλώσσας που χρησιμοποιεί, θυμίζοντας τον Παπαδιαμάντη που δημιουργεί ένα λόγιο ιδίωμα βασισμένο σε παραδοσιακά στοιχεία. Τα δομικά του στοιχεία είναι ιδιωματισμοί και διάλεκτοι, ντοπιολαλιές και λόγιες εκφράσεις, η βυζαντινή υμνογραφία βεβαίως, όλ’ αυτά όμως εντοιχισμένα σε ένα δικό του γλωσσικό επίτευγμα όπου ακραίες εκφάνσεις της «καθαρεύουσας» ακολουθούνται από το «στο» ή το «στ绨(κι όχι το «εις τον», «εις την»…), όπου το «χαροπώς» (επίρρημα υποθέτω, στη σελίδα 295) γράφεται με όμικρον (το πρώτο) και όπου εκεί η όποια μετανεωτερικότητα εκδηλώνεται ως ελευθερία έκφρασης, που υπακούει όμως σε πολύ αυστηρά πλαίσια και υπακούει σε δικούς της κανόνες, άγραφους.

Είναι ένα πραγματικό ψηφιδωτό γνώσεων συνδυασμένων με αισθήματα, ιστορικές μεταισθήσεις, αστικούς μύθους, λαϊκούς θρύλους, μαγγανείες και αναφορές σε εξωκοσμικές οντότητες, όπως διυλίζονται μέσα από την προφορική αλλά και την γραπτή παράδοση.

Ό,τι χάνεται σε ρυθμό και ντοστογιεφσκική ενδοσκόπηση κερδίζεται σε εκτενή δράση, πιστή στα μέχρι τώρα γνωστά δεδομένα της έρευνας για την βυζαντινή ιστορία. Ο διδακτισμός συνδυάζεται με τις μακραίωνες αφηγηματικές τεχνικές των «παραμυθάδων» της Ανατολής και το αποτέλεσμα είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο.

Εν κατακλείδι, θα έλεγα πως πρόκειται για ένα λογοτεχνικό μυθοπλαστικό επίτευγμα μεταφοράς της βυζαντινής τεχνικής για την αγιογραφία στον πεζό λόγο.

 

 

* O Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας , ποιητής, θεατρολόγος και κριτικός (www.konstantinosbouras.gr)

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top