Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η ανακατασκευή του κόσμου μέσω της λογοτεχνίας
26/06/2019, 9:39 πμ

Η ανακατασκευή του κόσμου μέσω της λογοτεχνίας

Γράφει η Φωτεινή Χρηστίδου //

 

Φρανσίς Πονζ “Το σαπούνι”, Μετάφραση: Δημήτρης Δημητριάδης, Εκδόσεις Αντίποδες

 

Ο Φράνσις Πονζ  γεννήθηκε το 1899 στο Μονπελιέ, σε οικογένεια προτεσταντών. Ξεκίνησε σπουδές στη Νομική και τη Φιλοσοφική σχολή τις οποίες όμως δεν ολοκλήρωσε. Το 1922 έγινε μέλος του Σοσιαλιστικού κόμματος,  Συμμετείχε στο σουρεαλιστικό κίνημα για λίγους μήνες και στη συνέχεια προσχώρησε στο Κομμουνιστικό κόμμα το οποίο εγκατέλειψε μετά τον πόλεμο, μεταξύ άλλων επειδή αρνούνταν να υποτάξει την εργασία του στις εντολές της σταλινικής δημαγωγίας. Έλαβε μέρος στην αντίσταση κατά των Γερμανών. Ο Φ.Π. είναι ένας αγωνιστής του Διαφωτισμού, ένας αληθινός υλιστής που το σύνολο του έργου του θα του άρεσε να το τιτλοφορήσει Πράξη ή Κείμενα. Ήδη από τα πρώτα δοκίμιά του θεωρεί την ομιλία ‘’μαστίγιο του αέρα’’ προορισμένη να ενσκήψει στην ‘’αηδιαστική από κραιπάλη’’ κοινωνία δοσμένη στο κέρδος και την εκμετάλλευση. Η σημαντικότερη ποιητική του συλλογή  ‘’Η προτίμηση στα πράγματα ‘’ εκδόθηκε το 1942. Τιμήθηκε με διεθνή λογοτεχνικά βραβεία και δίδαξε στο Columbia ως επισκέπτης καθηγητής. ‘’Το σαπούνι’’, ένα από τα εμβληματικά του έργα, εκδόθηκε το 1967 ξεσηκώνοντας εχθρικές εκδηλώσεις σε βάρος του συγγραφέα που προήλθαν από φοιτητές της άκρας δεξιάς. Ο Φ.Π. πέθανε το 1988 στη γενέτειρά του.

‘’Το σαπούνι’’ είναι ένα πολύ ιδιαίτερο έργο, ο Πονζ το δούλευε για πολλά χρόνια, καθώς, σύμφωνα με το πολύτιμο για την πληρέστερη προσέγγιση του βιβλίου Εργοβιογραφικό σημείωμα του μεταφραστή που ακολουθεί το κείμενο, σελ. 135-168, επινοήθηκε και γράφτηκε προορισμένο να γίνει διαδοχικώς διάλεξη, θεατρική παράσταση, ραδιοφωνική εκπομπή και τελικά βιβλίο. Ο ίδιος ο συγγραφέας λέει πως διατήρησε από τις ραδιοφωνικές εκπομπές και στη γραπτή του μεταγραφή, κατά το δυνατόν, πλην των παραθεμάτων που χρησιμοποιεί, π.χ. απόσπασμα από ένα γράμμα του Καμύ, τις προφορικές διατυπώσεις και παρακινεί τον αναγνώστη να φανταστεί κατά την ανάγνωση ότι ακούει το κείμενο να ηχεί στ΄αυτιά του.

Τις πρώτες του σημειώσεις για ‘’Το σαπούνι’’ τις κράτησε ο Πονζ το 1942, την εποχή του πολέμου που το σαπούνι έλειπε και υπήρχαν μόνο κακές απομιμήσεις του.

‘’Υπάρχουν πολλά να ειπωθούν σχετικά με το σαπούνι. Ακριβώς όλα όσα το ίδιο αφηγείται για τον εαυτό του μέχρι πλήρους εξαφανίσεως, εξαντλήσεως του θέματος.

Ένα είδος πέτρας, μαγικής πέτρας που όμως δεν αφήνεται να την ψαχουλεύουν μονομερώς οι δυνάμεις της φύσης: τους γλιστρά μέσα από τα δάχτυλα, λιώνει εκεί οφθαλμοφανώς. Δεν υπάρχει στη φύση τίποτε συγκρίσιμο με το σαπούνι. Ίχνος από βοτσαλάκι, από πέτρα τόσο γλιστερή, της οποίας η αντίδραση ανάμεσα στα δάχτυλά σας καταβροχθίζει τον αέρα, καταβροχθίζει το νερό. Ένα τόσο ογκώδες και μαργαρώδες σάλιο να συνίσταται σε τόσα τσαμπιά από πληθωρικές φούσκες. Τα κούφια σταφύλια, τα ευώδη σταφύλια του σαπουνιού.

Το αδρανές αυτό βότσαλο είναι σχεδόν εξίσου δυσχερές να το κρατήσεις όσο κι ένα ψάρι. Να το που μου ξεφεύγει και ίδιο με βατράχι ξαναβουτά στη λεκάνη… εκπέμποντας πάραυτα ιδίοις αναλώμασιν ένα γλαυκό νέφος αυτοδιάλυσης, σύγχυσης… Τι εξαίσιο τρόπο του ζην μας δείχνει το σαπούνι!

…Ορίστε λοιπόν, αγαπητέ αναγνώστη, για τη διανοητική σου τουαλέτα, ιδού ένα κομματάκι από αληθινό σαπούνι. Είναι ότι, πράγματι, δεν μπορεί ο άνθρωπος να ξεβρωμιστεί με σκέτο νερό, ακόμη κι αν βρισκόταν κάτω από καταρράκτες κινδυνεύοντας να πνιγεί. Η μνήμη κάθε βρωμιάς διαλύεται.

Ας το παρατηρήσουμε στο υδάτινο περιβάλλον. Εκεί δείχνει πάραυτα ένα είδος αιδήμονος ταραχής. Κυκλοφορεί, διαφεύγει, κάνει χίλια νάζια, περιενδύεται με πέπλα και τελικώς προτιμά να διαλυθεί. Θα πούμε πως διάγει εκεί έναν έκλυτο βίο; Αναμφισβήτητα… Αυτό όμως μπορεί να κατανοηθεί και ως ένα είδος ιδιαίτερης αξιοπρέπειας‘’.

Τα παραπάνω αποσπάσματα, θεωρώ,  επιτρέπουν στον αναγνώστη να σχηματίσει άμεση αντίληψη  της πρωτοτυπίας και της ιδιαιτερότητας του συγκεκριμένου έργου, να μοιραστεί τη γοητεία του, να ευφρανθεί αισθητικά, τόσο σε επίπεδο γλώσσας όσο και σε επίπεδο εικόνων και τολμηρών, αναπάντεχων συνδέσεων και μεταφορών, αλλά και με τη συμμετοχή τουλάχιστον τεσσάρων από τις πέντε αισθήσεις του, πλην της γεύσης.

 

Francis Ponge

 

Είναι εμφανές στη γραφή του Πονζ το πέρασμά του από το σουρεαλισμό, τον οποίο  τελικά κατέκρινε, κυρίως ως προς την αυτόματη γραφή που τη θεωρούσε γελοία, όσο και την άτεχνη τέχνη, το γεγονός δηλαδή ότι οι υπερρεαλιστές νόμιζαν πως πήγαιναν πέρα από τη λογοτεχνία και την τέχνη, όπως ο συγγραφέας σχολίασε στον Ζωρζ Μπατάιγ, ομολογώντας πως και ο ίδιος πέρασε ως νέος από την εξέγερση, όπου εστιάζεται ο υπερρεαλισμός, αλλά πιθανολογεί ότι αποτελεί μάλλον κομφορμισμό.

Σε αφιέρωμα της Liberation αμέσως μετά το θάνατό του ο Πονζ θεωρείται ένας από τους αληθινούς πολιτικούς ποιητές του 20ου αιώνα, κάτι όχι και τόσο ξεκάθαρο σήμερα, διότι κατάφερε να διαφυλάξει την ιδιαιτερότητα της δουλειάς του ενάντια στους πειρασμούς και τις ευκολίες της στράτευσης στα πλατώ της ιδεολογίας. Μετά την απομάκρυνσή του από Κ.Κ. ξαναβρέθηκε μόνος απέναντι σ΄αυτό που αποκαλούσε καθήκον, που συνίστατο στο ‘’να αναλάβει τον κόσμο για ανακατασκευή’’ στο εργαστήριό του και τον άνθρωπο, τον περιορισμένο στο τίποτα μετά την κατάρρευση του παντός. Να επινοήσει ξανά τη γλώσσα, ένα νέο λεξιλόγιο και τον ‘’νέο άνθρωπο’’ χωρίς ψευδαισθήσεις στο εξής σ’ ότι αφορά τις ετοιμοπαράδοτες λύσεις.

Για να επανέλθω όμως στο ‘’ Σαπούνι’’, σε συνομιλία του συγγραφέα με τον Φιλίπ Σολλέρς ο Πονζ αναφέρει ότι η λέξη σαπούνι (savon) δεν είναι και τόσο μακριά από τη λέξη (savoir=γνώση) και κατά συνέπεια η ‘’διανοητική τουαλέτα’’ που προτείνει κάνει το σαπούνι να επικοινωνεί με τη γνώση. Προφανώς αναφέρεται  στην καθαριότητα του νου, που συνίσταται σε παράκαμψη της παλιάς γνώσης στην οποία ο άνθρωπος πάντα προσκρούει όταν επιχειρεί την πρόσβαση στη λειτουργία ενός κειμένου. Πρόκειται για μια προσπάθεια να εισαχθεί στο κείμενο και στη θέση του αναγνώστη μια νέα αντίληψη του χώρου: επανάσταση του υποκειμένου σε σχέση με τα αντικείμενα, των αντικειμένων σε σχέση με το υποκείμενο και των δυο μαζί σε σχέση με τη γραφή που περιστρέφεται γύρω από την ύλη. Και ιδού το Σαπούνι, ένα από τα ’’τρελά’’ μπαλέτα του Πονζ, μικρή μπαρόκ όπερα σε κοχλασμό, χαρούμενος χορός.

Τελικά το ‘’Σαπούνι’’ είναι ένα σοβαρό και συγχρόνως κωμικό επικοινωνιακό πείραμα. Ο Πονζ διερευνά σ΄αυτό,  με χιούμορ και επινοητικότητα, τα όρια του ποιητικού λόγου, φτιάχνοντας ένα παιχνίδι με λέξεις και έννοιες. ( Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου).

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top