Γραμμένο με τη γλώσσα της καρδιάς και από έναν επιστήμονα που θέλει να ενώσει τα διεστώτα μέρη

Γράφει η Ανθούλα Δανιήλ //

Κώστας Μάγος: «Το πέταγμα του Ερόλ. Κριτική διαπολιτισμική εκπαίδευση στην προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία», Εκδόσεις Gutenberg 2022

Να ’χεις ή όχι γράψει ποιήματα δεν έχει τόσο σημασία όσο να ’χεις  παθιαστεί, σκιρτήσει γι’ αυτά που, έτσι κι αλλιώς, οδηγούν στην ποίηση

(Οδυσσέας Ελύτης)

Σκέφτομαι καμιά φορά τις συμπτώσεις και καταλήγω. Δεν λύνει όλα τα προβλήματα ο ορθολογισμός ούτε ανοίγει όλες τις πόρτες. Κάπου αλλού είναι κρυμμένη, σε αθέατη γωνία της ψυχής και του νου, η αιτία και το κλειδί για ό,τι κάνουμε και για ό,τι αγαπάμε. Αυτή την αιτία δεν μας εξηγεί κανείς και το κλειδί ο καθένας το βρίσκει μόνος του. Ίσως κάποιο αόρατο χέρι, κάποια λοξοτιμονιά της τύχης να μας οδηγεί. Εξηγούμαι:

Ο Κώστας Μάγος γεννήθηκε στη Μυτιλήνη και ζει στον Βόλο. Δεν είναι τυχαία η σχέση των δύο πόλεων. Στον Βόλο βρέθηκε και ο Θεόφιλος και ζωγράφισε υπέροχα έργα ταξιδεύοντας από τη Μυτιλήνη. Ο Μάγος σπούδασε μηχανικός στο Πολυτεχνείο αλλά έγινε δάσκαλος Δημοτικού Σχολείου. Από το πλήρες ορθολογιστικό στο απολύτως ανθρωπιστικό.  Σήμερα διδάσκει ως αναπληρωτής καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με γνωστικό αντικείμενο τη «Διαπολιτισμική Εκπαίδευση». Και τούτο το τελευταίο είναι δείγμα της ανθρωπιστικής διάστασης του ρόλου του.

Κι εδώ θα αναφερθώ και πάλι στον Οδυσσέα Ελύτη που και εκείνος κατάγεται από τα Μυτιλήνη όπως ο Μάγος και λέει πως υπάρχει ένα σημείο που όλοι οι άνθρωποι γίνονται ποιητές. Σ’ αυτό το σημείο βρίσκεται ο Κώστας Μάγος, ο οποίος καταφέρνει με τη γραφή του να μας απογειώσει από τα ορθολογιστικά και μετρήσιμα συμπεράσματα της επιστήμης του στις καλλιτεχνικές και ποιητικές σφαίρες. Δεν έχει σημασία το ότι δεν έχει γράψει ποιήματα. Σημασία  έχει ότι έχει παθιαστεί, σκιρτήσει γι’ αυτά που, έτσι κι αλλιώς, οδηγούν στην ποίηση. Ο ποιητής έχει πάντα δίκιο.

Στον Πρόλογο του βιβλίου του με τον ποιητικό τίτλο Το πέταγμα του Ερόλ

δεν μας διαφεύγει ο Γλάρος Ιωνάθαν Λίβιγκστον που ήταν και αυτός ένα πουλί αλλιώτικο από τα άλλα.

Ο Μάγος, όνομα και πράμα, λέει ο λαός, έχει την ευαισθησία της παιδικής ψυχής που μεγάλωσε χωρίς να χάσει και να ξεχάσει το παιδί που κρύβει μέσα του.

Ο ήρωάς του βγαίνει κατευθείαν από την καθημερινή ζωή των παιδιών που ο Ελύτης θα τα έλεγε «μορτάκια του σύννεφου», ενώ η αυστηρή τυπική γλώσσα θα τα έλεγε παιδιά με δυσκολίες ένταξης. Όμως αυτό το παιδί που βγαίνει στον κόσμο με μια στάμπα στην πλάτη του, κατορθώνει να μάθει τελικά γράμματα, να μπει στο πανεπιστήμιο και  να σπάσει το φράγμα της κοινωνικής κακοδαιμονίας. Ο Ερόλ είναι Ρομά μουσουλμάνος. Μιλάει τη ρομανί, την τουρκική και άριστα την ελληνική γλώσσα. Από την οικογένειά του μόνο αυτός παρακολουθεί όλα τα μαθήματα του σχολείου,  τα αδέλφια του δεν παρακολουθούν, προτιμά όμως τα μαθήματα στην ενισχυτική τάξη. Γιατί; Μα είναι προφανές. Εκεί διδάσκει ο Μάγος και τον έχει μαγέψει και τον έχει πείσει πως μπορεί να είναι ισότιμος με τα άλλα παιδιά της ηλικίας του. Όταν λοιπόν πετυχαίνει στις Πανελλαδικές παίρνει τηλέφωνο και φωνάζει! «Δάσκαλε, πέρασα», «πετάω, πετάω, πετάω». Ήταν το πρώτο παιδί από την οικογένεια, στενή και ευρύτερη, που είχε τελειώσει τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και τώρα έμπαινε στη τριτοβάθμια.  «Θέλω να σπουδάσω, δάσκαλε;», «τι λες, μπορώ να σπουδάσω;»  είχε ρωτήσει με αγωνία μερικά χρόνια πριν φτάσει στις Πανελλαδικές. Εξυπακούεται ότι ο δάσκαλος του απάντησε με λαχτάρα: «Ναι!». Όταν, μετά την επιτυχία, τον ρώτησε τι έπαιξε ρόλο και αγάπησε το σχολείο, ο Ερόλ του είπε: η δασκάλα στο νηπιαγωγείο. «Αυτή η δασκάλα μας αγαπούσε και μας άνοιγε το μυαλό». Κι εδώ σταματάει η αφήγηση του Ερόλ, γιατί ο συγγραφέας είναι σεμνός και δεν του αρέσει να περιαυτολογεί!

Περνάμε στην Εισαγωγή και απομονώνουμε από το εκτεταμένο μότο, αντλημένο από τον John Locke, το ακόλουθο: «Η εκπαίδευση ευθύνεται για τις μεγάλες διαφορές στην ανθρωπότητα». Και αυτή είναι μια κατάθεση επιστημονική, την οποία θα ξαναβρούμε παρεμφερώς διατυπωμένη από τον Dorfman (σελ. 264) ως εξής: «πολλά λαϊκά παραμύθια περνούν στα παιδιά την άποψη πως οι κοινωνικές ανισότητες […]είναι μια φυσική κατάσταση» και ότι ασκούν μια «κρυφή εκπαίδευση». Και επειδή συνήθως οι αφηγητές παραμυθιών και ιστοριών είναι οι δάσκαλοι ή οι γονείς, ως αυθεντίες, αλλά και τα βιβλία βεβαίως, τα οποία είναι γραμμένα από συγγραφείς της κυρίαρχης κοινωνικής ομάδας,  μεταφέρουν  στα παιδιά στερεότυπα, σε μια ευαίσθητη ηλικία, τότε που μπαίνουν τα θεμέλια του χαρακτήρα και της προσωπικότητας τους (σελ 257). Κι εδώ βεβαίως μπαίνει  ο ενημερωμένος δάσκαλος που θα ερμηνεύσει τα παραμύθια και θα διαλύσει τα στερεότυπα. Ο συγγραφέας είναι πολύ αναλυτικός και σ’ αυτό το κεφάλαιο όπως και σε όλα άλλωστε.

Την αλήθεια του παραπάνω αποσπάσματος μας την εξηγεί. Η παιδική ηλικία, μας λέει, είναι η περίοδος που το παιδί κοινωνικοποιείται,  βγαίνει από τον στενό κύκλο της οικογένειας, και μπαίνει στον ευρύτερό της διαμορφώνοντας τον δικό του κόσμο. Όμως σε κάθε πολιτισμικό περιβάλλον επικρατεί άλλη ιδέα για την παιδική ηλικία. Επομένως δεν υπάρχει μία και μοναδική παιδική ηλικία, κάθε κοινωνία έχει τη δική της∙ τη δική της    αλήθεια που δεν είναι μία και οικουμενική. Εδώ έρχονται οι μετανεωτερικές θεωρίες, οι οποίες δίνουν χώρο σ’ εκείνους που δεν ανήκουν στις κυρίαρχες ομάδες. Έτσι χρειάζεται να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας για τη προσχολική και πρωτοσχολική ηλικία και εκπαίδευση. Τούτο σημαίνει πως τα μαθησιακά περιβάλλοντα οφείλουν να εκσυγχρονιστούν και να συμπεριλάβουν όλους τους μαθητές, τις μειονότητες, τις ανισότητες και τα διαφορετικά άτομα. Αυτός είναι ο ρόλος της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που είναι απαραίτητη, για να στέκεται απέναντι στον ρατσισμό, να διερευνά τις αιτίες, να στοχεύει στην ανατροπή των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων, να διδάσκει  τον σεβασμό κα την κοινωνική δικαιοσύνη, να υπερβαίνει τα θρησκευτικά στεγανά, να προβληματίζεται πάνω στις εθνικές εορτές, τη φυλή και  το φύλο.

Κώστας Μάγος

Ένα παράδειγμα: Ο δάσκαλος σε μια πολυπολιτισμική τάξη ενός αμερικανικού σχολείου δίνει τέσσερα γράμματα: A, C, T, O  και ζητά από τους μικρούς μαθητές να φτιάξουν μια λέξη. Οι αγγλόφωνοι συνθέτουν τη λέξη COAT, οι ισπανόφωνοι τη λέξη TACO. Ο ανενημέρωτος ή προκατειλημμένος δάσκαλος  δέχεται μόνο την πρώτη και απορρίπτει τη δεύτερη, ενώ γνωρίζει ότι η λέξη  taco είναι ιδιαίτερα συνηθισμένη στην ισπανική γλώσσα.  Ο δάσκαλος αυτός δεν έχει τη λεγόμενη «διαπολιτισμική ικανότητα». Το παράδειγμα  φανερώνει την ανάγκη του ειδικά επιμορφωμένου εκπαιδευτικού γι’ αυτόν τον πολύ σημαντικό κοινωνικό  ρόλο.

Στα 17 κεφάλαια του βιβλίου ο συγγραφέας θα μιλήσει για τη θεωρία, θα αντλήσει παραδείγματα από την πράξη,  θα ασχοληθεί με όλες τι διαστάσεις του θέματος, θα στηριχτεί στις προσωπικές του εμπειρίες, αλλά και στις ήδη καταγεγραμμένες στα επιστημονικά συγγράμματα στα οποία παραπέμπει συνεχώς.

Τα δυο τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, που είναι εστιασμένα στη σχολική πράξη, συνδέουν τη θεωρία του επιστημονικού συγγράμματος με τη σχολική τάξη. Τριάντα τρεις δραστηριότητες δείχνουν το πώς. Έτσι ο ξεχωριστός,  ποιητικός, αισιόδοξος τίτλος  του Επιλόγου –«Το νηπιαγωγείο της ελπίδας»-  ανοίγει παράθυρο στο μέλλον της ζωής που είναι τα παιδιά, συνδέει την εκπαίδευση με την ελπίδα για το αύριο, με τη ζωή την ίδια, αναδεικνύοντας τον σημαντικό ρόλο των εκπαιδευτικών στην καλλιέργεια ενεργών και κριτικά σκεπτόμενων αυριανών πολιτών.

Θα τελειώσω  με τη φράση της Σουηδής συγγραφέως Asrid Anna Emilia Lindegren : «Ένα νεογέννητο παιδί δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό. Το τι θα γίνει το καθορίζουν  όσοι το υποδέχονται στον κόσμο. Είναι αυτοί που το μαθαίνουν τι σημαίνει αγάπη ή παραλείπουν να του το μάθουν».

Το βιβλίο, λοιπόν, εν πρώτοις απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς. Όμως η όλη διαπραγμάτευση δείχνει πως κάλλιστα μπορεί να διαβαστεί από κάθε αναγνώστη γιατί είναι, όπως είπαμε και στην αρχή αυτού του κειμένου, ποιητικά γραμμένο. Δηλαδή είναι γραμμένο με τη γλώσσα της καρδιάς και από έναν επιστήμονα που θέλει να ενώσει τα διεστώτα μέρη.

Η βιβλιογραφία, σχεδόν 50 σελίδες, είναι αποδεικτική της εξαντλητικής τεκμηρίωσης των θέσεων του συγγραφέα.

Ο Κώστας Μάγος, προσπαθεί γενναία, εδώ και πολλά χρόνια είναι αφιερωμένος, θα λέγαμε, στην ιδέα της εξάλειψης των πάσης φύσεως προκαταλήψεων, μέσα από τη σχολική τάξη που είναι ο προθάλαμος της κοινωνίας.