Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ένας «φανταστικά αληθινός» κόσμος
01/09/2021, 10:15 πμ

Ένας «φανταστικά αληθινός» κόσμος

Γράφει ο Γρηγόρης Τεχλεμετζής //

 

Έλσα Κορνέτη «Το νησί πάνω στο ψάρι και άλλες ευφάνταστες ιστορίες», εκδ. Μελάνι 2020

 

Τι θα γίνει αν ο κόσμος μας γυρίσει ανάποδα (σ.80), το ψάρι που μας φιλοξενεί νευριάσει και μας καταπιεί (σ.11) ή αρχίσουμε να σαπίζουμε από τη συνεχή βροχή (σ.39); Ο «κόσμος» της Έλσας Κορνέτη είναι μια δυστοπική κριτική στον τρόπο ζωής μας, αλλά με έμμεση λογοτεχνική αλληγορία, χωρίς να μας κουνά το δάκτυλο, κάνοντάς μας να νιώσουμε συναισθηματικά την κατάστασή μας, με συγκλονιστικό τρόπο. Είναι η δύναμη της καλής τέχνης, που μπορεί να συγκλονίσει τους ανθρώπους πολύ πιο αποτελεσματικά από οποιοδήποτε κήρυγμα, γιατί συνάμα με τη λογική εμπεριέχει στοιχεία ενσυναίσθησης, ψυχικής ταύτισης με ήρωες και καταστάσεις, πολλαπλές πολυεπίπεδες αναγνώσεις και ελευθερία αναγνωστικής ερμηνείας. Ακόμα και οι θρησκείες προσπάθησαν με τις παραβολές να «ελαφρύνουν» το «πρεποκεντρικό» τους κήρυγμα και να γίνουν πιο αποτελεσματικές και πειστικές.

Ο συμβολισμός παντρεύεται με τη μεταφυσική και ονειρική φαντασία σε ένα εκρηκτικό μείγμα, που ασκεί διαβρωτική κριτική σε προβλήματα των σύγχρονων κοινωνιών. Το συγγραφικό υποκείμενο του βιβλίου είναι ένα κοινωνικό εγώ και δεν ομφαλοσκοπεί αυτοαναφορικά, αλλά σε τρίτο πρόσωπο διηγείται, ως έντεχνος παραμυθάς, διάφορες ιστορίες. Τα περιβαλλοντολογικά προβλήματα του πλανήτη δεσπόζουν, όπως και μια σειρά από άλλα, όπως το αφύσικο των σύγχρονων κοινωνιών και τα προβλήματα που δημιουργεί η τεχνολογία και η κατάχρησή της, που οδηγεί τους ανθρώπους σε αποξένωση ή τους εγκλωβίζει σε στρεβλωτικές καταστάσεις. Έτσι η ίδια η φύση, ως ψάρι που μας φιλοξενεί στη ράχη της, μας καταπίνει και μας εκδικείται για την απληστία μας («Το νησί πάνω στο ψάρι»), η τεχνολογική εξέλιξη καταργεί τους ανθρώπους, οι οποίοι παραμένουν δεμένοι στο παρελθόν τους («Η σιωπή του φάρου») και η υπερβολική χρήση των κινητών τηλεφώνων αντιμετωπίζεται με ειρωνεία, την οποία το φυσικό κάλος της τέχνης μιας υψιφώνου την ανταγωνίζεται («Όταν η Υψίφωνος…»). Ως αντίποδας λειτουργεί η τέχνη. Έτσι η ποιητική γραφή λειτουργεί ως τριαντάφυλλο στην άνυδρη, ξερή άμμο του κόσμου («Τριαντάφυλλο στην άμμο»), ενώ ένα μαγικό βιβλίο, με τη συναισθηματική καλλιτεχνική του δύναμη, αγγίζει λυτρωτικά τους ανθρώπους και ως ελπίδα σώζει από τη σαπίλα έναν κόσμο στον οποίο συνέχεια συμβολικά βρέχει («Ήταν μια πόλη που σάπιζε»).

Υπάρχουν και διηγήματα που βαραθρώνονται στη θλιμμένη μελαγχολική ζωή των ανθρώπων της πόλης (π.χ. «Το μακροβούτι του κόρακα», «Ο κύριος Περιστέρης»). Οι άνθρωποι αυτοί περίκλειστοι στις εμμονές ή στις ατέλειές τους, προσκολλούνται σε αυτές και καταλήγουν σε συγκινητικά σοκαριστικούς θανάτους. Το τοπίο εδώ είναι αστικό, όπως και σε όλο το βιβλίο, και τα προβλήματα ριζώνουν σε αυτό, με εξέχουσα τη μοναξιά. Ο θάνατος φαντάζει να είναι η μόνη διέξοδος, καθώς αυτές οι κοινωνίες φαίνεται ότι έχουν περιπλέξει αμετάκλητα τους ήρωες, σε καταστάσεις από τις οποίες είναι αδύναμοι να απεγκλωβιστούν.

Γενικότερα, μπορούμε να πούμε, ότι οι ήρωες του βιβλίου είναι αδύναμοι μπρος στα «τερατουργήματα» της τεχνολογικής προόδου και της κοινωνικής πραγματικότητας και άγονται χωρίς δυνατότητα διαφυγής. Σε αυτά συνεπικουρούν και οι εμμονές και τα πάθη τους, όπως έχουμε ήδη αναφέρει. Μας φέρνουν στο νου και παλιότερα βιβλία της ποιήτριας, όπως το Κανονικοί άνθρωποι με λοφίο και μια παρδαλή ουρά (Γαβριηλίδης 2014) και το Ο επαναστατικός κύριος Γκιούλιβερ (Σαιξπηρικόν 2013). Κάπως χονδρικά, μπορούμε να ομαδοποιήσουμε τα βιβλία της Κορνέτη, σε αυτά της πρώτης περιόδου, Ένα μπουκέτο ψαροκόκαλα (Γαβριηλίδης 2009) και Κονσέρβα μαργαριτάρι (Γαβριηλίδης 2011), στα οποία το προσωπικό και συχνά ερωτικό στοιχείο επικρατεί, και σε αυτά της δεύτερης, όπως τα δυο που αναφέρθηκαν και το παρόν, που έχουν κοινωνικές διαστάσεις. Η Αγγελόπετρα (Μελάνι 2016) μοιάζει σαν μια μεικτή εξαίρεση.

Η παρούσα συλλογή έχει ποιητικές αρετές, έντονα μεταφορική και αλληγορική γλώσσα, συμπύκνωση νοημάτων, πληθώρα εικόνων που εναλλάσσονται με ταχύτητα σαν κινηματογραφικό μοντάζ και, κάποτε, ονειρική σουρεαλιστική φαντασία. Έτσι, πιστεύω, ότι πρέπει να εκληφθεί ως συνέχεια του ποιητικού έργου της συγγραφέως. Άλλωστε η ίδια προέρχεται από τον χώρο της ποίησης –αυτή είναι η πρώτη της συλλογή διηγημάτων-, έχοντας εκδώσει αρκετές ποιητικές συλλογές. Ο ρυθμός «προβολής» των εικόνων είναι ξέφρενος και αυτό είναι ένα καθοριστικό υφολογικό στοιχείο της αφήγησης και μέσα από αυτόν αναδεικνύεται ο γλωσσικός πλούτος της συγγραφέως. Η αναγνωστική απόλαυση της φανταστικής πανδαισίας, με προβολή των αιτημάτων των καιρών, χαρακτηρίζουν αυτά τα παραμύθια για μεγάλους.

 

Έλσα Κορνέτη

 

Ο κόσμος της Κορνέτη είναι «φανταστικά αληθινός», καθώς αντανακλά παραμορφωμένη τη σύγχρονη πραγματικότητα, αποδίδοντας όμως, συχνά προφητικά για το μέλλον, τα τεχνολογικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά της, που είναι απομακρυσμένα από την αληθινή φύση του ανθρώπου. Τα αποτελέσματα είναι οι ήρωές της να βρίσκονται σε ψυχολογικά αδιέξοδα, μπλεγμένοι και παρασυρόμενοι από την απληστία ή τις ψευδής λύσεις που τους δίνει η καταναλωτική και τεχνοκρατική κοινωνία. Είναι ανίκανοι να συνάψουν ουσιαστικές διαπροσωπικές σχέσεις και είτε καταλήγουν σε νευρωτική μοναξιά, είτε σε στρεβλωμένη και αρρωστημένη αντίληψη του περιβάλλοντός τους. Το βιβλίο είναι μια έντεχνη κραυγή απελπισίας των σύγχρονων ανθρώπων, που εγκλωβισμένοι στα ίδια τα πολιτισμικά οικοδομήματά τους, είναι ανίκανοι να ξεφύγουν και να αντιδράσουν. Η θλίψη του αδιεξόδου ποτίζει όλη τη συλλογή και μόνο, κάποτε, η συναισθηματική δύναμη της τέχνης δύναται να τους ταρακουνήσει και να τους μεταμορφώσει, όπως ήδη αναφέρθηκε. Αυτό είναι το θεματολογικό μοτίβο, που μαζί με τη παραμυθικά φανταστική γραφή ενοποιούν τα διηγήματα της συλλογής. Παραθέτω ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα:

 

«Ήταν κάτι που δεν είχε σχεδιάσει. Δεν είχε προβλέψει πως θα γινόταν μέρος του ίδιου του θανάσιμου παιχνιδιού που ο ίδιος είχε εμπνευστεί και σχεδιάσει. Ότι θα τον καταδίωκε μανιασμένα για να τον σκοτώσει στον λαβύρινθο του ιστορικού κέντρου της Βενετίας, σε κάθε στενό και κανάλι το ίδιο το ψηφιακό δημιούργημά του.»

(«Ο ανθός του video game», σ.121)

 

Συνοψίζοντας, την πραγματικότητα μέσα από τη φαντασία βλέπουμε στα πεζά της συγγραφέως, σε ένα βιβλίο που μας δίνει τη δυνατότητα πολυεπίπεδων ποιητικών αναγνώσεων.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top