Προπατορικό αμάρτημα

Γράφει η Τζένη Μανάκη //

Ίαν Μακ Γιούαν «Το καρυδότσουφλο», Μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, εκδ. Πατάκη

” Μισώ εκείνη και τις τύψεις της. Πως μπόρεσε να κάνει το βήμα από τον Τζον στον Κλοντ, από την ποίηση στα ανυπόφορα στερεότυπα; Να κατέβει στο σιχαμένο χοιροστάσιο για να κυλιστεί στη λάσπη με τον ηλίθιο εραστή της, να μείνει εκεί, μέσα στα σκατά, βυθισμένη σε έκσταση, να σχεδιάσει την κλοπή ενός σπιτιού, να προκαλέσει τερατώδη πόνο και ταπεινωτικό θάνατο σ’ έναν ευγενικό άνθρωπο”.

Ένας απολαυστικός Μακ Γιούαν στο ”Καρυδότσουφλο”!

Εμπνευσμένο από τον Σαιξπηρικό Άμλετ, με αφηγητή ένα έμβρυο – παντεπόπτη,     στη θέση του Άμλετ – υιού, να παρακολουθεί και να σχολιάζει τα πάντα.

Πρωτότυπο, σύγχρονο, συμβολικό, ειρωνικό, σαρκαστικό, αστείο, κάποιες φορές αφελές εκ προθέσεως, θρίλερ με κάποιο τρόπο. Σε μια εξαιρετική μετάφραση από την Κατερίνα Σχινά.

Η Τρούντυ μία όμορφη κακομαθημένη γυναίκα προδίδει τον σύζυγό της Τζον, έναν ευαίσθητο διανοούμενο ποιητή και εκδότη, πάντα ερωτευμένο μαζί της, με τον ασήμαντο πλην πλούσιο αδελφό του Κλόντ. Οι δύο εραστές επιθυμούν διακαώς να έχουν στην κατοχή τους, την ανεκτίμητης αξίας λονδρέζικη έπαυλη ιδιοκτησίας του Τζον, που βρίσκεται σε στάδιο κατάρρευσης, προκειμένου να την πουλήσουν και να προσπορισθούν το χρήμα. Ο μόνος τρόπος ν’ αποκτήσουν το αντικείμενο του πόθου τους είναι η δολοφονία του Τζον. Και πάλι το σεξ και το χρήμα είναι οι αιτίες που θέτουν σε ενέργεια τον εγκληματικό μηχανισμό.

Έχω την άποψη ότι ο Μακ Γιούαν ”παίζει” με το αστυνομικό στοιχείο του μυθιστορήματος δεδομένου ότι απ’ αρχής είναι γνωστοί οι επίδοξοι δολοφόνοι το δε σχέδιο δολοφονίας αρκετά αφελές. Η δολοφονία είναι η αφορμή να ξετυλίξει τις άκρως ενδιαφέρουσες σκέψεις του για το τι ”κινεί” τον σύγχρονο κόσμο. Και το κάνει με τον πλέον πρωτότυπο τρόπο, αν εξαιρέσει κανείς κάποια παρόμοια μεμονωμένη περίπτωση στο χώρο της λογοτεχνίας.

Η Τρούντυ κυοφορεί με μεγάλη απροσεξία το παιδί του Τζον. Το έμβρυο είναι ο ακούσιος κοινωνός της ζωής του ζεύγους, αφουγκράζεται, ενοχλείται, γίνεται μάρτυρας των ανόσιων σκέψεων και πράξεών του, ενώ συγχρόνως παρακολουθεί τα παγκόσμια γεγονότα από τα δελτία ειδήσεων  και όχι μόνο.

”Κάθε αντιξοότητα μας επιβάλλει την εγρήγορση, και πραγματικά έχει αποτέλεσμα. Καιγόμαστε όταν πλησιάζουμε τη φωτιά, όταν αγαπάμε υπερβολικά. Αυτές οι βιωμένες αισθήσεις είναι η απαρχή της επινόησης του εαυτού. Κι αν αυτό έχει αποτέλεσμα τότε γιατί να μη νιώθουμε αηδία για τα κόπρανα, να μη φοβόμαστε το χείλος του γκρεμού και τους αγνώστους, να μη θυμόμαστε προσβλητικές ή φιλικές συμπεριφορές, να μη μας αρέσει το σεξ και το φαγητό. Και είπεν ο Θεός: Γεννηθήτω οδύνη. Και εγεννήθη η ποίηση. Επιτέλους.”

Για πολλούς συγγραφείς το έργο του Σαίξπηρ αποτελεί πηγή έμπνευσης. Μου έρχεται στο νου μεταξύ άλλων, ο Χαβιέρ Μαρίας, στο εξαιρετικό έργο του ” Καρδιά τόσο άσπρη” και η αναφορά του στο έγκλημα του Μάκβεθ, που η λαίδη- σύζυγος θέλησε να ”μοιραστεί” μαζί του, λερώνοντας με το αίμα του δολοφονημένου Ντάνκαν τα δικά της χέρια και των υπηρετών, προσπαθώντας ουσιαστικά για να τον μπολιάσει μ’ ένα κομμάτι της δικής της αθωότητας ή δειλίας, όταν εκείνος ανακοίνωσε: ”Ι have done the deed”.

Η ιστορία του Μακ Γιούαν παραπέμπει στον Άμλετ. Το φιλομαθές έμβρυο που κυοφορεί η επιπόλαιη Τρούντυ (Γερτρούδη) και μόνο με το άκουσμα των συνωμοτικών σχεδίων των δύο εραστών γίνεται κοινωνός, όχι όμως συμμέτοχος στο έγκλημα που απεργάζονται και πραγματοποιούν η κυοφορούσα μητέρα και ο ασήμαντος εραστής της Κλόντ (Κλαύδιος). Οι δύο εραστές, οργανώνουν, μοιράζονται την εγκληματική πράξη με την αφέλεια ότι δεν πρόκειται να γίνουν αντιληπτοί, ότι τα πειστήριά τους είναι ισχυρά ώστε να κρατηθούν έξω από τα κάγκελα.

Κανείς δεν κάνει κάτι πεπεισμένος ότι είναι άδικο, τουλάχιστον όχι τη στιγμή που το κάνει. Η αντίληψη περί δικαιοσύνης μεταβάλλεται ανάλογα με τις ανάγκες των δρώντων και πάντα υπάρχει η άποψη, ότι το ”αναγκαίο” μπορεί να είναι και δίκαιο. Το πάθος τους συνυφασμένο με επιπολαιότητα θολώνει τη λογική τους. Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι γεμάτες προβλήματα και πιέσεις, προσβολές και ταπεινώσεις και στην περίπτωση που γίνονται αντιληπτές μετά την λήξη του πάθους, ή απέναντι σε κάποιον κίνδυνο, αμοιβαίες διαβεβαιώσεις πίστης και αγάπης αγνοούνται ή παραγράφονται. ”Η προοπτική μιας σύγκρουσης με τον Κλοντ της  έδειξε πόσο μοναχική θα μπορούσε να είναι η ανεξαρτησία της ”.

”Είναι έτοιμη να κλάψει, όμως όχι, αυτό που έχει συμβεί είναι πολύ σοβαρό για δάκρυα. Πρέπει να κατανοήσει την είδηση που η ίδια προκάλεσε. Τα δίδυμα γεγονότα είναι θεόρατα κι αυτή στέκεται πολύ κοντά, ώστε να διακρίνει καθαρά τη διπλή φρίκη: τον θάνατό του και την συμμετοχή της σ’ αυτόν.”

Είναι κοπιαστικό να αφουγκράζεσαι και να κατασκοπεύεις βυθισμένος στον υγρό σάκο μιας μήτρας, να μεθάς από τις μεγάλες ποσότητες αλκοόλ που καταναλώνει η μητέρα σου, προσπαθώντας να μην κοιμηθείς και σου διαφύγουν κομμάτια του σατανικού σχεδίου που εξυφαίνεται σε βάρος του πατέρα σου. Να παραμένεις  άγρυπνος φρουρός, καθώς συμπιέζεσαι ασφυκτικά από τις ”παρεμβάσεις” του θείου Κλόντ κι ωστόσο να είσαι αδύναμος να αποτρέψεις το έγκλημα.

”Ποια λοιπόν η χρησιμότητα της κεφαλαλγίας της καρδιαλγίας; Για ποιο πράγμα με προειδοποιούν, τι μου λένε να κάνω; Μην αφήσεις τους αιμομίκτες τον θείο και τη μάνα σου, να δηλητηριάσουν τον πατέρα σου. Μη σπαταλάς τις πολύτιμες ημέρες σου νωθρός, αντεστραμμένος. Γεννήσου και δράσε!”

Πόση μεταφορική σημασία έχει το απόσπασμα, αν ληφθούν υπόψη οι ελεγειακοί σχολιασμοί του συγγραφέα για την σύγχρονη κατάσταση του πλανήτη…

Ο ποιητής και εκδότης Τζον πατέρας του εμβρύου και σύζυγος της άπιστης Τρούντυ,  παρ’ ότι θεωρείται αφελής από τους δύο εραστές έχει το δικό του σχέδιο διαβλέποντας τις προθέσεις τους. Η θέση του πλάνου σε ενέργεια θα αποτρέψει το σατανικό σχέδιο τους;

Το ιδιαίτερο αυτό οκτώ μηνών έμβρυο – αφηγητής, έχει σχηματίσει μία σφαιρική αντίληψη του κόσμου που μας περιβάλλει και ξέρει ακριβώς τι πρόκειται να του συμβεί όταν επιτέλους βγάλει το κεφάλι του έξω από τη μήτρα. Ξέρει πια, ότι με την  έξοδό του στον κόσμο θα έχει ν’ αντιμετωπίσει κάποιους Ρόζεγκραντζ και Γκίλντεστερν που από φίλοι γίνονται επικίνδυνοι εχθροί, αν δεν βρεθεί κάποιος να τους αναχαιτίσει.

Έχει υπερφυσικές ιδιότητες, έτσι, μέσα από τον πιεστικό σάκο – καταφύγιο, αντιλαμβάνεται ” πως ούτε η αγάπη κατευθύνεται από τη λογική ούτε η δύναμη διανέμεται ισότιμα”, όπως αντιλαμβάνεται όλη τη σύγχρονη πολιτικοοικονομική και πολιτιστική κατάσταση του πλανήτη που έχει προκύψει ως συνέπεια της παγκόσμιας Ιστορίας, την οποία σχολιάζει συχνά, όπως συχνά αναφέρεται στο έργο Άγγλων ποιητών που προφανώς ξεχωρίζει και εκτιμά ο Μακ Γιούαν. ”Γεννηθήτω οδύνη. Και εγεννήθη η Ποίηση. Επιτέλους.”   

‘’Έχουμε οικοδομήσει έναν κόσμο υπερβολικά πολύπλοκο και επικίνδυνο για να τον κουμαντάρει η εριστική μας φύση. Είναι το λυκόφως του δεύτερου Αιώνα των φώτων .Υπήρξαμε θαυμάσιοι, μα τώρα είμαστε καταδικασμένοι.” 

Ο Μακ Γιούαν σχοινοβατεί ανάμεσα στη μακιαβελική εξιστόρηση ενός φόνου, το υποδόριο εγγλέζικο χιούμορ, τον εμφανή σαρκασμό, την ειρωνεία, συνθέτοντας ένα απολαυστικό συμβολικό μυθιστόρημα για τον έρωτα και τον θάνατο, το ψέμα και την υποκειμενικότητα της αλήθειας, το έγκλημα και την τιμωρία, το χρήμα που έγινε θρησκεία, σ’ έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, όχι προς το καλύτερο.

Ian McEwan

Ο Ίαν Μακ Γιούαν γεννήθηκε το 1948, σπούδασε στα Πανεπιστήμια Sussex και East Anglia και δημοσίευσε την πρώτη του συλλογή διηγημάτων, με τίτλο “Fist Love, Last Rites”, το 1975, αποσπώντας μάλιστα το βραβείο Somerset Maughman, και τη δεύτερη με τίτλο “Between the Sheets”, το 1977. Το 1987 κέρδισε το Whitbread Award (και το Prix Femina Etranger, έξι χρόνια μετά), για το μυθιστόρημά του “Child in Time”. Έχει γράψει αρκετά μυθιστορήματα και σενάρια για τον κινηματογράφο. Τρία μυθιστορήματά του συμπεριλήφθηκαν στις τελικές υποψηφιότητες για το βραβείο Booker (“Έμμονη αγάπη”, “Άμστερνταμ”, “Εξιλέωση”). Το βραβείο τού απονεμήθηκε, τελικά, το 1998, για το “Άμστερνταμ”. Η “Εξιλέωση” (2002), επίσης, έχει τιμηθεί με τα εξής βραβεία: W.H. Smith Literary Award (2002), National Book Critics’ Circle Fiction Award (2003), Los Angeles Times Prize for Fiction (2003), και Santiago Prize for the European Novel (2004). Για το μυθιστόρημα “Σάββατο” τιμήθηκε το 2006 με το βραβείο James Tait Black Memorial Prize.