Fractal

Το Κτηματολόγιο της Μονής

Γράφει ο Μιχάλης Τρούλης // *

 

Νεκτάριος Νικολακάκης: «Από τη νεότερη εκκλησιαστική ιστορία της Κρήτης: Το ανέκδοτο «Κτηματολόγιον των ακινήτων» της Ι.Μ. Ζωοδόχου Πηγής-Χρυσοπηγής Χανίων (1871). Σύμφωνα με τον Διοργανισμό των Ι. Μονών κατά την ύστερη Οθωμανική κυριαρχία»,  Ρέθυμνο 2020.

 

Η παραπάνω έρευνα-μελέτη του Νεκτάριου Νικολακάκη, πολλά υποσχόμενου στην Εκκλησιαστική Ιστορία της Κρήτης και ιδιαίτερα στην ιστορία των Μοναστηριών της Μεγαλονήσου, είναι η διατριβή που εκπόνησε στο Τμήμα Θεολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου αναγορεύτηκε διδάκτορας το 2016.       Πρόκειται για μια ιστορική παρακαταθήκη που εμπλουτίζει την ιστορία των κρητικών μοναστηριών και μάλιστα την ιστορία της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής Χανίων, δημιουργώντας στέρεο εφαλτήριο για νέες έρευνες, μεγαλύτερες ανακαλύψεις και περισσότερες συγκινήσεις, και όχι μόνο για τη συγκεκριμένη Μονή. Μετά τον εμπνευσμένο Πρόλογο  της Καθηγουμένης της Ιεράς Πατριαρχικής και Σταυροπηγιανής Μονής Χρυσοπηγής Μοναχής Θεοξένης και τα Προλεγόμενα με τις ευχαριστίες του συγγραφέα  Νεκτάριου Νικολακάκη ακολουθούν τα Περιεχόμενα, οι συντομογραφίες και τα αρκτικόλεξα.

Στην  εμπεριστατωμένη εισαγωγή παρουσιάζονται το Αντικείμενο της εργασίας, η Δομή και οι Πηγές της.  Αντικείμενο της εργασίας είναι το Κτηματολόγιο της  Μονής του 1871, το οποίο προήλθε από την εφαρμογή του Διοργανισμού (1870) των Μονών, που λειτούργησε με τη λογική του ανοίγματός τους προς τον έξω κόσμο για το συμφέρον της τοπικής κοινωνίας και της δημόσιας εκπαίδευσης.  Στην πορεία αυτή φωτίζονται  αρκετές πτυχές των οικονομικών μεγεθών της Μονής σ’ ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο πολιτικοκοινωνικά και οικονομικά κόσμο, στα τέλη του 19ου αιώνα.

Για την καλύτερη κατανόηση των παραπάνω, ο συγγραφέας διαίρεσε το κυρίως θέμα σε δύο μέρη:

Στο πρώτο μέρος, που αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια, παρουσιάζεται το θεωρητικό υπόβαθρο της μελέτης.  Στο Α΄ κεφάλαιο ορίζεται το ιστορικό πλαίσιο της  περιόδου 1856-1871, κατά την οποία τέθηκε υπό διαβούλευση, ψηφίστηκε και τελικά εφαρμόστηκε ο Διοργανισμός…

Ο Διοργανισμός και, πιο συγκεκριμένα, η σύνταξη του Κτηματολογίου της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής, αποτελεί το αντικείμενου του Β΄ κεφαλαίου. Το Κτηματολόγιο  του 1871 φωτίζει ποικίλες και άγνωστες πτυχές της ιστορικής διαδρομής των μετοχίων, αλλά και των παραγωγικών τους δυνατοτήτων στην προ του Διοργανισμού εποχή.  Έτσι, αποκαλύπτονται ευκολότερα τα νέα δεδομένα που ακολούθησαν από την εφαρμογή του Διοργανισμού, όπως αποτυπώνονται στο Γ΄ κεφάλαιο.

Τέλος στο Δ΄ κεφάλαιο αναλύονται οι κοινωνικές προεκτάσεις της εφαρμογής του Διοργανισμού.  Σε ό,τι αφορά τη δομή, η εργασία ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα, τα οποία συνοψίζουν τα βασικά σημεία της εξέλιξης του Διοργανισμού, όπως αυτά αποτυπώθηκαν στον οικονομικό και κοινωνικό βίο της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής Χανίων, κατά την ύστερη οθωμανική κυριαρχία.

Η παραπάνω εργασία βασίστηκε στο ανέκδοτο και πρόσφατα ανευρεθέν αρχειακό υλικό της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής (σσ. 183-252), το οποίο συνδέεται με την εφαρμογή του Διοργανισμού.  Τα Μοναστήρια ήταν υποχρεωμένα να τηρούν αναλυτικά βιβλία (κεφ. 7) για κάθε οικονομική διεργασία που θα λάμβανε χώρα από το 1871 και εξής.

Μια  δεύτερη κατηγορία Πηγών, που αξιοποιήθηκε, είναι τα σωζόμενα δημοσιευμένα και μη έγγραφα άλλων μοναστηριών, τα οποία κάνουν μνεία στις διεργασίες υλοποίησης του παραπάνω κανονισμού… Εξίσου σημαντική Πηγή αποτέλεσε το ανέκδοτο  έργο του προηγουμένου της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής Ιεροθέου Καλογριδάκη με τίτλο τα «Διάφορα πάθη της Κρήτης», που καταγράφει την ιστορική διαδρομή  του χριστιανικού πληθυσμού της Κρήτης, κατά  τη διάρκεια των μεγάλων επαναστάσεων του 19ου αιώνα.

Η εργασία αξιοποίησε και δημοσιευμένα έργα του Ν. Ψιλάκη και Μ. Βλαβογιλάκη… Δυστυχώς οι Πηγές δεν δίδουν μια σαφή και συνεχόμενη εικόνα, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να προβούμε σε ενδελεχή μελέτη όλων των παραπάνω παραμέτρων της εφαρμογής του Διοργανισμού. Είναι πολύ σημαντικό που στο σύνολό τους οι Πηγές εκδίδονται και καταχωρούνται στο δεύτερο μέρος του βιβλίου.

 

 

Προηγούνται τα στοιχεία του Κτηματολογίου και του Πρωτοκόλλου της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής Χανίων. Το Κτηματολόγιο και το Πρωτόκολλο της Ι.Μ. Ζωοδόχου  Πηγής Χανίων και ακολουθεί η έκδοση των Πηγών:

Α. Το ανέκδοτο Κτηματολόγιο του 1871 της    Ιεράς Μονής  Ζωοδόχου Πηγής Χανίων.

Β. Το ανέκδοτο Πρωτόκολλο των ετών 1881-1894 της Ιεράς Μονής Ζωοδόχου Πηγής Χανίων.

Στη συνέχεια παρατίθενται τα παραρτήματα:

  1. Τα δεδομένα του Κτηματολογίου του 1871 για την  Ιερά Μονή  Ζωοδόχου Πηγής Χανίων. Β. Οι ανά εξαετία ενοικιάσεις των Ορθοδόξων Μονών των Χανίων (1888-1900).  Χάρτης που δείχνει τις θέσεις των Μοναστηριών.  Απόσπασμα σ. 42 από την καταχώρηση του μετοχίου της Αγίας Κυριακής. Αντίγραφο επιστολής του ηγουμένου της Ι.Μ.  Ζωοδόχου Πηγής Χανίων μ. Καλλίστου προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο (22-03-1882)… και το σωζόμενο αντίγραφο του Παλαιού Κώδικα «Ίσον του παλαιού κωδίκου/από το Α‚ Χ΄Λ΄ΣΤ΄ον/Μαΐου Δ΄»  της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας (Γωνιάς) Χανίων.

Η εργασία ολοκληρώνεται με τη Βιβλιογραφία, τις Ανέκδοτες Αρχειακές Πηγές, τις Εκδομένες Πηγές, τα βοηθήματα και το ευρετήριο κυρίων ονομάτων, όρων και τοποθεσιών.

Η αξιοσύνη του Νεκταρίου Νικ. Νικολακάκη είναι εμφανέστατη και σ΄ αυτήν την εργασία του, που τον έκρινε ικανό να αναγορευτεί διδάκτορας στον τομέα Εκκλησιαστικής Ιστορίας του Αριστοτέλειου  Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

 

 

* Ο Μιχάλης Τρούλης είναι Πρόεδρος της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου

 

 

Ετικέτες:
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top