Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Το εκρηκτικό δίπτυχο ανθρωπινότητα-ζωικότητα
08/01/2020, 10:39 πμ

Το εκρηκτικό δίπτυχο ανθρωπινότητα-ζωικότητα

Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη //

 

Γιώργος Π. Πεφάνης «Θεατρικά Bestiaria», εκδ. Παπαζήσης,2018 

 

Το πιο πρόσφατο βιβλίο του πολυγραφότατου Γιώργου Πεφάνη φέρει τον εκφραστικό τίτλο Θεατρικά Bestiaria [Παπαζήσης,2018] και καταπιάνεται με το θέμα της ζωικότητας και πώς αυτή συνδιαλέγεται πολλαπλά με την ανθρωπινότητα στην  θεατρική πράξη.

Τι συμβαίνει όταν συναντιέται το ανθρώπινο με το μη ανθρώπινο, τo ζωικό; Σε ποιο βαθμό μπορούν να ερμηνευθούν οι σχέσεις των ανθρώπων με τα ζώα; Μια ιστορία των ζώων είναι στην ουσία μια ανθρώπινη ιστορία των ζώων. Όταν μια κοινωνία αποδέχεται την υποδούλωση, τον εξανδραποδισμό, γιατί να αρνηθεί την εργαλειοποίηση των ζώων;

O συγγραφέας  αναφέρεται στο σπήλαιο του Chauvet  στη Νοτιοδυτική Γαλλία με εικόνες ζώων που χρονολογούνται γύρω στο 30.000 π.χ. Θα ακολουθήσουμε τη σκέψη και τη διαδρομή που μας προτείνει και θα φτάσουμε μέχρι τις επικίνδυνες και εκκεντρικές παραστάσεις του Romeo Castellucci που ανεβάζουν την αδρεναλίνη αλλά εγείρουν πολλές συζητήσεις.

«Κάθε φορά που ο κάτοικος του σπηλαίου χαράσσει ένα άγριο ζώο στο βράχο, τότε χαράσσει ένα όριο που τον χωρίζει από το ζώο αυτό», σημειώνει ο Γιώργος Πεφάνης. Ο John Berger υποθέτει πως η πρώτη μπογιά που χρησιμοποίησαν οι άνθρωποι ήταν το αίμα των ζώων.

Το ταξίδι που κάνουμε με το πλούσιο αυτό βιβλίο είναι στ’ αλήθεια μακρύ: περιλαμβάνει το αρχαίο αθηναϊκό θέατρο, τη ρωμαϊκή αρένα, τη μεσαιωνική ιππική παράδοση, τις ζωομαχίες, την καρναβαλική και τη γκροτέσκα ζωολογία, τις ελισαβετιανές σκηνές, τον φιλοζωισμό, αλλά και τη σκληρότητα των νεωτέρων χρόνων, τους ζωολογικούς κήπους, το τσίρκο, τα μουσεία, τα ιπποδράμματα, το dog drama, τα θεματικά πάρκα του 19ου και του 20ού αιώνα, τις performances του Joseph Beuys και του Hermann Nitsch, του Jan Fabre και της Kira O’Reilly, των Magazzini Criminali, του Rodrigo Garcia και του Marco Evaristti, του Rafael Ortiz και του Kim Jones, της Marina Abramovic, της Rachel Rosenthal κ.ά. Αναλύονται επιπλέον και ορισμένα θεατρικά κείμενα της ελληνικής δραματουργίας με ζωολογικές σκηνές: η Κωμωδία των ψευτογιατρών του Σαβόγια Ρούσμελη, τα «Ο δρόμος περνά από μέσα» και «Ο γορίλας και η ορτανσία του Ιάκωβου Καμπανέλλη, το Προς Ελευσίνα του Παύλου Μάτεσι, το Bella Benezia του Γιώργου Διαλεγμένου (όπου η τρέλα και ο θάνατος ως θέματα  συνυπάρχουν μοιραία) και τα Λιοντάρια των Βασίλη Μαυρογεωργίου και Κώστα Γάκη.

Αναφέρονται φιλόσοφοι, συγγραφείς, διανοητές και ό,τι αυτοί πρεσβεύουν: από τον Αριστοτέλη και τον Πλούταρχο, ο συγγραφέας φτάνει έως τον Bonifacio και τον Montaigne. Αλλά  και από τον Descartes και τον Bentham πηγαίνει στον Horkheimer και τον Adorno, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στους Rousseau και Voltaire, Kant, Buber και Levinas, Deleuze και Guattari, Derrida και Agamben.

Η φιλοσοφία μπλέκεται με τη θεατρική πράξη, αναλύεται με κριτικό βλέμμα το σκεπτικό των performers ή των συγγραφέων που «έπαιξαν» με το εκρηκτικό δίπτυχο ανθρωπινότητα-ζωικότητα .Το θέμα εξετάζεται πολύπλευρα ,σφαιρικά και σημειώνει αξιόλογες προεκτάσεις και τούτο είναι σημαντικό προτέρημα του βιβλίου. Άλλωστε ,το εν λόγω θέμα από τη φύση του είναι απαιτητικό καθώς η Ιστορία με την αξεπέραστη και αναπόφευκτη επαναληπτικότητά της δίνει εύγλωττα το στίγμα των σχέσεων ανθρώπινου και μη ανθρώπινου ζώου. «Ανθρώπινο ζώο» και «μη ανθρώπινο ζώο»: αυτοί είναι οι 2 όροι που-αντιστικτικά- υιοθετεί ο Πεφάνης θέτοντας τα όρια της γλώσσας του δοκιμίου.

 

Γιώργος Π. Πεφάνης

 

Πώς τα ζώα εμφανίζονται στο θέατρο, τι αίσθηση αφήνουν, πώς χρησιμοποιούνται από τους εκάστοτε σκηνοθέτες και για να πραγματωθεί ποιο αποτέλεσμα, άραγε; H συμπόρευση ανθρώπων- ζώων στη θεατρική πράξη εντυπωσιάζει και ταυτόχρονα προβληματίζει αναφορικά με το θέμα του ανοίγματος στο Άλλο, το διαφορετικό, αυτό που δεν είμαστε. Το ζώο «ανεβαίνει» στη σκηνή για να επιτελέσει έναν ρόλο που δεν έχει επιλέξει, «ανεβαίνει» προφανώς χωρίς να μπορεί να ελέγξει κάτι τέτοιο, δεν είναι ηθοποιός, άρα είναι απρόβλεπτη οποιαδήποτε αντίδραση που ενδεχομένως έχει.«Τα ζώα εισάγουν στο θέατρο την αβεβαιότητα, κάτι το παράξενο, το απρόσμενο, το αταίριαστο, ή το ανοίκειο  και αποτελούν γι αυτό το μεγάλο διακύβευμα για τον παραγωγό ή τον σκηνοθέτη, διακύβευμα που θα μπορούσε να θέσει το ζώο εκτός της «θεατρικής οικονομίας». Η όποια ανατροπή -προφανώς -είναι μέσα στο παιχνίδι. Κι αν αυτή υπάρξει, θα αποδιαρθρωθεί όλο το project, θα διασπαστεί το δομικό του στοιχείο.

Μέσα στο παιχνίδι είναι  και η ηθική διάσταση των πραγμάτων σε ό,τι αφορά τη χρησιμοποίηση ζώων στη σκηνή. Αν τα ζώα μπορούσαν να μιλήσουν ή να επιλέξουν ανάμεσα στην κατάφαση και την άρνηση, το «ναι» ή «το όχι» τί θα έλεγαν; Θα παρέμεναν σιωπηλά και υποχωρητικά ή συμβιβασμένα; H θα αποχωρούσαν από τη σκηνή ή από τις πρόβες επειδή έτσι ένιωθαν; Κι αν αντιδικούσαν λεκτικά με τους σκηνοθέτες τους; Δεν έχουν αυτοδιάθεση οπότε παραμένουν μοναχικά μέσα στη γυμνότητά τους.

Η ζωικότητα -όταν συναντάται  καθορίζει πολλάκις το ύφος και επιβάλει το κλίμα μιας performance ή μιας παράστασης που συχνά είναι ανοιχτή σε ερμηνείες (και παρερμηνείες) και εκτεθειμένη σε βλέμματα που ενίοτε μπορεί να είναι ενοχλημένα ή και οργισμένα ακόμα.

Εικόνες της ζωικότητας στην τέχνη λοιπόν κατακλύζουν το βιβλίο -προ ιόν ενδελεχούς μελέτης- και συναρπάζουν την σκέψη και του πιο απαιτητικού αναγνώστη.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top