✩ Θάνος Μικρούτσικος: «Γιατί με τους αθάνατους είχε λογαριασμούς»

Γράφει η Ελένη Γκίκα //

 

«Ξεγέλασες τους ουρανούς με ξόρκια μαύρη φλόγα/Πως η ζωή χαρίζεται χωρίς ν’ ανατραπεί/Κι όλα τα λόγια των τρελών που ήταν δικά μας λόγια/Τα μάγευες με φάρμακα στην άσωτη σιωπή//Πενθούσες με τους έρωτες γυμνός και μεθυσμένος/ Γιατί με τους αθάνατους είχες λογαριασμούς/Τις άριες μιας όπερας τραύλιζες νικημένος/ Μιας επαρχίας μαθητής μπροστά σε δυο χρησμούς»

Έτσι θα μείνει πάντα μέσα μας: ο Άμλετ της Σελήνης.

Υπάρχει ένα βιβλίο για τον θάνατο, με λόγια ετοιμοθάνατων, μεγάλων ανδρών. Στην επανέκδοσή του οι γενναίες κουβέντες του Θάνου Μικρούτσικου, αξίζει να είναι απ’ τα πρώτα:

«Επιτρέψτε μου να σας πως, ότι παρότι πορεύομαι με την πλάτη στον τοίχο, είμαι ένας απόλυτα ευτυχισμένος άνθρωπος. Είναι αφενός η μουσική μου και κυρίως ο κόσμος που με αγκάλιασε με τέτοια αγάπη, τέτοιο πάθος και μου αναπτερώνει κάθε λεπτό το ηθικό, αλλά είναι και οι πέντε δικοί μου άνθρωποι.

»Με τη σημερινή ευκαιρία θέλω να πω σε όλους τους φίλους που είναι σήμερα εδώ: Μην αφήσετε καμιά στιγμή στη ζωή σας να πάει χαμένη. Ρουφήξτε κάθε δευτερόλεπτο. Ο χρόνος τρέχει τόσο γρήγορα. Διευρύνετε τις γνώσεις σας μέχρι τέλους. Συνεχώς να ονειρεύεστε. Κυνηγήστε την ουτοπία, όπως σας διαβεβαιώνω το έκανα εγώ και θα συνεχίσω, μέχρι τέλους.

Σας ευχαριστώ όλους από καρδιάς.»

Έτσι γενναία αποχωρούσε, κοιτάζοντας τον θάνατο στα μάτια. Φροντίζοντας για τους άλλους:

«Θάνος Μικρούτσικος/ 21 Δεκεμβρίου στις 12:32 μ.μ. ·Αυτές τις μέρες στο νοσοκομείο χρειάστηκε πολλές φορές να κάνω μετάγγιση αίματος. Το ίδιο και οι άνθρωποι στους διπλανούς θαλάμους. Σκεφτόμουνα αντί για δώρο φέτος να δώσετε αίμα. Για τον Θ.Μ. Για κάποιον που το έχει ανάγκη. Αυτές τις γιορτές σκεφτείτε τους άλλους και γίνετε αιμοδότες».

Κι ακόμα πιο μετά: αντί στεφάνων χρήματα για τ’ ασυνόδευτα προσφυγόπουλα.

Επιβεβαιώνοντας τον Ίρβιν Γάλομ πως ο μόνος τρόπος για να μη φοβηθείς τον θάνατο, ακόμα και να νικήσεις τον θάνατο, είναι να έχεις ζήσει μια πλήρους νοήματος ζωή.

Και ο Θάνος Μικρούτσικος, όπως σπαρακτικά τον αποχαιρέτησε ο αδελφός του, αυτό έκανε: την δική μας στιγμή, αιωνιότητα.

Και το δικό του πέρασμα, αιώνιο.

Συνέθεσε από όπερα ως το «ερωτικό». Μελοποίησε Ελύτη, Ρίτσο, Καββαδία, Μπρεχτ, Ναζίμ Χικμέτ. Μαζί του αγαπήσαμε Ρόζα, Ελλάδα, Φεγγαράδα…  Μια ζωή ένα με το πιάνο του, δεν το αποχωρίστηκε ούτε όταν ήταν υπουργός.

Έτσι με το τραγούδι στο στόμα και τη μουσική να ξεχειλίζει από παντού μέσα του «έφυγε», ωστόσο απολύτως γενναιόδωρα άφησε πίσω και μας χάρισε όλες του τις τεράστιες μουσικές.

Θάνος Μικρούτσικος: 13 Απριλίου 1947 – 28 Δεκεμβρίου 2019

«Γεννήθηκα το 1947 στην Πάτρα, η οικογένειά μου ήταν μια από τις μεγάλες αστικές οικογένειες της πόλης, ο παππούς μου είχε εργοστάσιο ζυμαρικών. Στα 40 μέτρα από το σπίτι μου υπήρχε ένα τεράστιο νεοκλασικό, όπου έμενε η θεία μου η Ηλέκτρα. Σπουδαία πιανίστρια, καθηγήτρια, είχε στα σαλόνια της δύο πιάνα με ουρά κι ένα όρθιο, όμως τα είχε σκεπάσει με κρέπια. Δεν έχει ανοίξει το πιάνο για οχτώ χρόνια. Όταν το 1951, σε ηλικία τεσσάρων ετών, με έστειλε η γιαγιά μου να της πάω κάτι κι ανέβαινα τα σκαλιά, με περίμενε στο κεφαλόσκαλο και δεν ξέρω πώς της ήρθε και μου λέει «σήμερα θα ανοίξω το πιάνο για σένα». Με πιάνει από το χέρι, ανοίγει το πιάνο, παίρνει μια παρτιτούρα Σούμπερτ κι αρχίζει και παίζει – είχα μείνει αποσβολωμένος. Τότε, μου πήρε τα χέρια, τα έβαλε στο πιάνο και, μαζί οι δυο μας, παίξαμε τις νότες για το πρώτο μέτρο. Θεωρώ ότι αυτή ήταν η εκκίνηση, ο «χρόνος μηδέν» της μουσικής μου πορείας.»

Ο Θάνος Μικρούτσικος γεννήθηκε στις 13 Απριλίου 1947 στην Πάτρα, μεγαλύτερος αδελφός του μουσικού και τηλεπαρουσιαστή Ανδρέα Μικρούτσικου. Ξεκίνησε τις μουσικές σπουδές του σε μικρή ηλικία στη Φιλαρμονική Εταιρεία Πατρών και στο Ελληνικό Ωδείο (πιάνο, θεωρία, αρμονία). Ακολούθησαν οι σπουδές και η αποφοίτησή του από το μαθηματικό τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ παράλληλα μελέτησε αρμονία, αντίστιξη, φούγκα και σύνθεση με τον καθηγητή-συνθέτη Γ.Α. Παπαϊωάννου.

Άρχισε να συνθέτει στα τέλη της δεκαετίας του 1960, αλλά επίσημα εμφανίστηκε το 1975, με το δίσκο «Πολιτικά τραγούδια». Συνέχισε την πορεία του μελοποιώντας Γιάννη Ρίτσο, Βλαντίμιρ Μαγιακόφσκι, Μάνο Ελευθερίου, Μπέρτολτ Μπρεχτ. Οι δίσκοι του «Καντάτα για τη Μακρόνησο», «Φουέντε Οβεχούνα», «Τροπάρια για Φονιάδες», «Μουσική πράξη στον Μπρεχτ», υπήρξαν χαρακτηριστικοί των πρώτων μεταπολιτευτικών χρόνων.

Με τον «Σταυρό Του Νότου», έβαλε για καλά  τον Νίκο Καββαδία στη ζωή μας. Οι στίχοι, θα ηχούν στ’ αυτιά μας πια με τις δικές του μουσικές. Με την ίδιο πάθος πάντα στην ποίηση, συνεχίζει να μελοποιεί Γιάννη Ρίτσο, Άλκη Αλκαίο, Κώστα Τριπολίτη, Φρανσουά Βιγιόν, Κωνσταντίνο Καβάφη. Να γράφει όπερες, την «Ελένη» του, να μελοποιεί παραμύθια για μικρά και μεγάλα παιδιά.

Η μουσική του συνδέθηκε με κορυφαίες ερμηνείες. Η Μαρία Δημητριάδη, η Χάρις Αλεξίου και η Ιταλίδα Μίλβα, η Ρίτα Αντωνοπούλου, ο Μανώλης Μητσιάς, ο Δημήτρης Μητροπάνος, ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, Χρήστος Θηβαίος, ο Γιάννης Κούτρας και πολλοί άλλοι έχουν πει τα τραγούδια του.

Αναγεννησιακός, ένα ποτάμι βρισκόταν μέσα του, ασχολήθηκε με όλα σχεδόν τα είδη της μουσικής. Έχει γράψει όπερες, συμφωνική μουσική, μουσική δωματίου, μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, πειραματική μουσική. Παράλληλα ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς του από το χώρο του έντεχνου ελληνικού τραγουδιού, άφησε εκατοντάδες τραγούδια σε στίχους ελλήνων και ξένων ποιητών.

Είχε ηχογραφήσει δεκάδες LP και CD συνεργαζόμενος με τις δισκογραφικές εταιρίες EMI- Classics, Blue Note, Polydor, Sony (CBS), Minos- Emi, Agora, Lyra, HMV, Legend, Legend Classics κ.α. Είχε συνεργαστεί με πολλούς Έλληνες και ξένους σκηνοθέτες γράφοντας μουσική για δεκάδες θεατρικά έργα, τα οποία έχουν παρουσιαστεί σε ολόκληρο τον κόσμο (Ελλάδα, Βέλγιο, Γαλλία, Αγγλία, Ιταλία, Η.Π.Α., Ελβετία, Γερμανία, Ρουμανία, Αυστραλία κ.α.). Επίσης, είχε σκηνοθετήσει τρία έργα στο χώρο του μουσικού θεάτρου.

«Ο Θάνος Μικρούτσικος για μένα δεν θεωρείται απλά και μόνο ένας από τους καλύτερους συνθέτες στον τόπο του, αλλά ακόμα ένας από τους πιο δημιουργικούς και αυθεντικούς μουσικούς που εγώ ξέρω. Η μουσική του αντιτίθεται με επιτυχία σε όλα τα εύκολα και έτοιμα κλισέ. Η μουσική του αντλεί την ιδιόμορφη δύναμη και δυναμική της με την κριτική τοποθέτησή της όσον αφορά την παράδοση της ελληνικής μουσικής» θα γράψει για τον συνθέτη ο Wilhelm Zobl / Γραμματέας ISCM Αυστρίας, σε τιμητικό αφιέρωμα στον «Επίλογο»: «Αυτή την παράδοση τη συνδυάζει με τις εμπειρίες του από τη διεθνή σύγχρονη μουσική, ενώ ταυτόχρονα αντλεί στοιχεία από τη μεγάλη κλασική παράδοση. Έτσι δημιουργείται μια σύνθεση διαφορετικών εμπειριών και γνώσεων με πρωτοφανή δύναμη, η οποία βλέπει στο μέλλον. Η μουσική του Μικρούτσικου βάζει το δάχτυλο στην πληγή της σημερινής μουσικής κατάστασης στην Ευρώπη. Δεν πρέπει κανείς να γράφει μουσική που να αφήνεται στα κλισέ της αγοράς, αλλά να ψάχνει για νέες φόρμες και νέους τρόπους επικοινωνίας με το κοινό. Πρέπει όμως να επιχειρήσει την επικοινωνία με τον ακροατή εδώ και τώρα και όχι σε ένα απώτερο μέλλον. Αυτό ακριβώς κάνει ο Θάνος Μικρούτσικος.»

Εξάλλου είχε φροντίσει να ταξιδέψει τη μουσική του παντού, σ’ Ελλάδα και εξωτερικό. Έχει συμμετάσχει ή έχουν παιχτεί έργα του σε πολλά διεθνή φεστιβάλ μουσικής (Λονδίνο, Γλασκόβη, Εδιμβούργο, Παρίσι, Λίλλη, Λυών, Ρενς, Μονπελλιέ, Βρυξέλλες, Λιέγη, Γενεύη, Λοζάννη, Βαρκελώνη, Μαδρίτη, Βερόνα, Φλωρεντία, Βερολίνο, Δρέσδη, Λειψία, Βιέννη, Κωνσταντινούπολη, Βουδαπέστη, Βουκουρέστι, Κωστάντζα, Νόργουιτς, Λουϊζιάνα, Σικάγο, Χονγκ Κόνγκ, Μπουρζ, Μιλάνο, Λισσαβόνα, Άγκυρα, Μοντεβίδεο, Μπουένος Άιρες, Σάο Πάολο, Κάιρο κ.α.) Κατά τη διάρκεια της μουσικής διαδρομής του κατόρθωσε να ελευθερώσει τη μορφή του ελληνικού τραγουδιού, προσθέτοντας στοιχεία από την νεωτεριστική και κλασσικιστική δυτικοευρωπαϊκή παράδοση, ενώ πειραματίστηκε με την μίξη τονικών και ατονικών στοιχείων και τη μορφική παραλλαγή.

Το 2002 τιμήθηκε για τη μουσική του στο θέατρο με το βραβείο «Δημήτρης Μητρόπουλος» από το Κέντρο Μελέτης και Έρευνας του Ελληνικού Θεάτρου (Θεατρικό Μουσείο).

Ο Θάνος Μικρούτσικος ήταν μέλος της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. Διετέλεσε, επίσης:

Ιδρυτής και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Πάτρας 1986-1990
Καλλιτεχνικός διευθυντής του Μουσικού Αναλογίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών 1990-1993
Αναπληρωτής Υπουργός Πολιτισμού 1993-1994
Υπουργός Πολιτισμού 1994-1996
Καλλιτεχνικός διευθυντής της HMV (Ελλάδας) 1996-2004
Πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Ελληνικού Φεστιβάλ 1998-1999 Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου)
Σύμβουλος διοίκησης για τα πολιτιστικά στην Οργανωτική Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων «Αθήνα 2004» 2002-2004
Καλλιτεχνικός διευθυντής του Οργανισμού «Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης – Πάτρα 2006» 2003-2005
Για το έργο του στην πολιτιστική διαχείριση, καθώς και τη μουσική του δραστηριότητα, έγινε επίτιμος δημότης σε πολλές πόλεις της Ελλάδος.

 

Αποτίμηση ενός τεράστιου έργου:

«Η γλώσσα του Θάνου Μικρούτσικου, ξεφεύγοντας από κάθε σχηματική ταξινόμηση, επιστρατεύει αμέτρητες αναφορές: τη δημοτική παράδοση, το ρεμπέτικο, κάποιους μακρινούς απόηχους του 19^ου αιώνα, μερικές στιγμές δανεισμένες από τους πρωτοποριακούς της νεοελληνικής σχολής και την ατονική γραφή.» Θα γράψει ο Charles Filippon  ( «Le Soir»)

»Στον Μικρούτσικο το ουσιαστικό εδρεύει μέσα σ’ αυτήν την προνομιούχα σχέση που ζει μαζί με την ποίηση, μέσα σ’ αυτήν την ολότητα όπου λάμπουν τα ευρήματα του κειμένου και της μουσικής. Δεν μελοποιεί απλά την ποίηση του Ρίτσου, δημιουργεί έναν καινούργιο χώρο, ανοιχτό στο τραγούδι που κουβαλάει μέσα της η λέξη.

»Ανακαλύπτει εκ νέου τις τραγικές δομές του Σοφοκλή και του Αισχύλου και ζωντανεύει τα φαντάσματα του ελληνισμού.

»Ο Μικρούτσικος έχει αυτό το σπάνιο χάρισμα να κάνει προσιτά, κείμενα δύσκολα, προβάλλοντας μέσα μας τις αβυσσαλέες τους αντηχήσεις. Επιπλέον ο Μικρούτσικος φιγουράρει σαν ένας απελευθερωμένος συνθέτης, μια φυσιογνωμία που η κοινωνία μας σήμερα έχει ξεχάσει. Συνθέτης κι ερμηνευτής ο ίδιος, αναγκάζει τους μουσικούς να τραγουδούν, τον τραγουδιστή να μιλάει.

»Στον Μικρούτσικο υπάρχει επίσης κι αυτός ο βαθύς πόθος του Gesamtkunstwerk, αυτή η συνύπαρξη των τεχνών. Ο νους μας τρέχει στον Βάγκνερ, στον Στραβίνσκι, στον Σατί, στα ρώσικα μπαλέτα του Ντιαγκίλεφ.»        

«Ο φανταστικός Έλληνας με τη μουσική στο αίμα του» θα γραφτεί στη «Sunday Standard» γι’ αυτόν.

Κι ο Θάνος Μικρούτσικος θα πει το αλησμόνητο για τον Καββαδία: «Είναι ίσως το μοναδικό έργο από τη μεταπολίτευση που εξελίσσεται συνεχώς. Σαφώς, από την άλλη κυριαρχεί η λάθος αίσθηση ότι το έργο του περιγράφει τη ζωή των ναυτικών και τη θάλασσα. Ο Καββαδίας απλώς έχει ως πεδίο τη θάλασσα και τους ναυτικούς αλλά στην ουσία θέλει να πει κάτι άλλο – γι’ αυτό οι νέοι τον ακούν και τρελαίνονται. Τους λέει φύγετε απ’ τη βαρβαρότητα, φύγετε από μια καθημερινότητα που σας κρατάει, όχι μόνο για λόγους περιπέτειας αλλά κυρίως γιατί πρέπει να κατακτήσετε το αδύνατο, να ξεπεράσετε τις καταγεγραμμένες δυνατότητες, να σπάσετε το τσόφλι. Πώς το λέει αυτό; «Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία». Σαν να τους λέει «ρε μάγκες, ο καρχαρίας ζει 400 εκατομμύρια χρόνια, είναι πιο παλιός κι από τους δεινόσαυρους, άντεξε γιατί είναι ο πιο ανθεκτικός, ο πιο άγριος, κι εσείς πρέπει να τον δαμάσετε, να χορέψετε στο φτερό του».

Ο ίδιος εξάλλου αυτό έκανε: «χόρεψε στο φτερό του καρχαρία». «Γιατί με τους αθάνατους είχε λογαριασμούς».

 

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο