«Μελετάει το παρελθόν για να κατανοήσει το παρόν και να θεμελιώσει το μέλλον σε γερά χριστιανικά θεμέλια»
Γράφει ο Κωνσταντίνος Μπούρας // *
Αρχιμανδρίτης Παντελεήμων – Γ. Τσορμπατζόγλου, “Σύντομη ιστορία των Αρεοπαγιτικών έργων (6ος-15ος αι.)”, Εκδόσεις Νίκας / Ελληνική Παιδεία Α.Ε., Αθήνα Ιανουάριος 2022, σελ. 290
Ο Καθηγητής Ιωσήφ Βιβιλάκης έχει εκπονήσει μια διατριβή με θέμα “Το κήρυγμα ως Performance. Εκκλησιαστική ρητορική και θεατρική τέχνη μετά το Βυζάντιο”
(βλ. https://biblionet.gr/titleinfo/?titleid=189021&return_url).
Κι αν ανακαλώ αυτό το πόνημα είναι για να επισημάνω ότι κάθε τελετουργία και μάλιστα θρησκευτική έχει έντονο το δραματικό στοιχείο και η προφορικότητα τού κηρύγματος είναι ένα στοιχείο οιονεί αφηγηματικό.
Όταν μάλιστα συνδυαστεί με το ταλέντο τού ρήτορα τότε το «σκηνικό» αποτέλεσμα πολλαπλασιάζεται εις την νιοστήν δύναμιν.
Πριν ασχοληθώ με την ουσία αυτού του μνημειώδους έργου οφείλω να ασχοληθώ με τον συγγραφέα του. Η λελογισμένη ευθυμία, η χριστιανική χαρμολύπη και το πηγαίο χιούμορ είναι ένας τελεσφόρος συνδυασμός, ικανή και αναγκαία συνθήκη προκειμένου να επιτευχθεί η όποια διδαχή.
Με όρους επιστημονικής «ηγεσίας» ένας αρχιμανδρίτης καθοδηγεί το «ποίμνιο» στην ατραπό τής Αρετής, αποφεύγοντας τον ολισθηρό δρόμο τής Κακίας κι εξασφαλίζει την αδιάλειπτη κι απρόσκοπτη πορεία προς το Φως.
Επειδή κάτι τέτοιο απαιτεί ιδιαίτερες αρχηγικές ικανότητες, σε μια εποχή που φυραίνει από ιδεώδη, σε αντιπνευματικούς καιρούς που επικρατεί η υλιστική ηδονοθηρία, η θητεία ενός κληρικού στην μάχιμη υπηρεσία τής Εκκλησίας δια τής ανά-μαγεύσεως τού εκκλησιάσματος έτσι ώστε να αφυπνισθεί και να εντείνει την εσωτερική ακοή και όρασή του, είναι μια διαρκής ασκητική, ένας διαλογισμός σε κίνηση, αέναος προσευχή, που απαιτεί προσοχή και μέριμνα για την διατήρηση των ορίων, έτσι ώστε το επίσημο πλαίσιο να μην διαταραχθεί.
Κι αν προβαίνω σε έναν τόσο εκτενή πρόλογο είναι για να δηλώσω την επιστημονική μου πεποίθηση πως αυτό το κείμενο που πήρε το σχήμα τελειοποιημένου βιβλίου είναι πρωτίστως ένα άκρως δελεαστικό αφήγημα.
Με αυτή την έννοια, η αισθητική απόλαυση τού επαρκούς αναγνώστη είναι βεβαιωμένη δια τού δοκιμαστού που και κριτικός ονομάζεται.
Το πώς αυτοαποκαλείται κανείς και το πώς ετεροκαθορίζεται αποτυπώνονται στην δίσημη πρόταση «τα ράσα κάνουν τον παπά» (και το αντίθετο).
Από τους παραμυθάδες τής Ανατολής έως τους σύγχρονους στρατοκόπους τής Ποίησης στέκεται εμβόλιμο μετέωρο, φαεινόν, το παράδειγμα τού Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, όστις έψαλλεν εδώ, εις τον ναόν των Αγίων Αναργύρων, στου Ψυρρή, ενδεδυμένος τον τρίχινον χιτώναν τής άκρας ταπεινότητος, κραδαίνοντας την αδιατάρακτον πεποίθησιν πως ουδείς ταπεινότερος Εκείνου.
Ο αρχιμανδρίτης Παντελεήμων -Γ. Τσορμπατζόγλου, υπηρετών με σέβας και επίμονη υπομονή σε αυτόν τον ιερόν ναόν, καταθέτει με το επιστημονικό σθένος ενός διδάκτορος μία Σύντομη ιστορία των Αρεοπαγιτικών έργων (6ος-15ος αι.), τέλεια επιμελημένη και τυπωμένη από τις Εκδόσεις Νίκας / Ελληνική Παιδεία Α.Ε.
Πέρα από την αδιαμφισβήτητη ακαδημαϊκή πληρότητα τού πονήματος και την επιμελή ακρίβεια τού ερευνητή που μελετάει το παρελθόν για να κατανοήσει το παρόν και να θεμελιώσει το μέλλον σε γερά χριστιανικά θεμέλια, υποφώσκει μία απροσδιόριστη σαγήνη βυζαντινού τύπου. Ας μην ξεχνάμε πως η Βασιλεύουσα συνεδύαζε την λάμψιν τής κοσμικής ζωής των αυτοκρατόρων με την λυμφατική ισχνή αφυλοποιημένη μορφή των μοναχών που κράτησαν άσβεστη τη φλόγα τής πνευματικότητας τα σκοτεινά μεσαιωνικά χρόνια τής οθωμανικής νυκτός.
Πριν παγιωθούν τα δόγματα, στο ρευστό ιδεολογικό τοπίο των θρησκειολογικών ζυμώσεων, αναφύεται το προϊστορικό ερπετό τής πλάνης («μωραίνει Κύριος ον βούλεται απολέσαι»). Ο ερευνητής οφείλει να κρατήσει δίκαιη απόσταση από τα δεδομένα. Ο κληρικός οφείλει να υποστηρίξει τον δογματικό κανόνα. Δυσεύρετος ισορροπία. Είναι σαν τον ζυγό τής Δικαιοσύνης. Επιτυγχάνεται όμως εδώ απολύτως χάρη σε μια ιδιότυπη «αποστασιοποίηση». Είναι τόσο μεγάλη η χρονική, διανυσματική απόσταση από τον έκτον αιώνα που τα κατασβησμένα θρησκευτικά πάθη δίνουν τη θέση τους στη γαλήνια ενατένιση τής Ιστορίας ως όλον, ως γίγνεσθαι, ως έργον εν εξελίξει…
Από αυτή την άποψη, εντάσσεται απόλυτα στην μετανεωτερική συνθήκη αυτό το καλοτυπωμένο και άκρως φροντισμένο πόνημα που μας μαγεύει με την αφηγηματική του χάρη και την αρχαιοπρεπή ρητορική δεινότητα ενός εκπροσώπου και συνεχιστή τού προαιώνιου ελληνικού πνεύματος.
Μέσα από προσεκτική ανάγνωση ανιχνεύεται η πνευματική περιπέτεια σε μια μεταβατική εποχή, αναλόγως μεταιχμιακή όπως και η δική μας.
ΑΝΑΚΑΛΥΨΤΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΠΟΤΑΜΟ ΣΟΦΙΑΣ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΑΕΙ ΣΑΝ ΣΙΓΑΛΟ ΡΥΑΚΙ.
Τσορμπατζόγλου Παντελεήμων -Γ. (αρχιμανδρίτης)
Tο Αρεοπαγιτικό έργο από μόνο του αποτελεί μία πρόκληση για κάθε ερευνητή της Βυζαντινής ιστορίας, φιλοσοφίας, θεολογίας, αλλά και της Μεσαιωνικής δυτικής σκέψης· πολύ περισσότερο όταν συνδέεται με μεγάλες φάσεις της πορείας των ιδεών στην μακραίωνη ιστορία της Βυζαντινής κοινωνίας και της Δυτικής διανόησης. Με την δημόσια εμφάνισή του, αρχές 6ου αι., γίνεται αμέσως αποδεκτός ο συγγραφέας, όπως αυτοσυστήνεται, και το έργο του γνωρίζει αμέσως μεγάλη διάδοση και εμπλέκεται, άθελά του, στους πρώιμους δογματικούς αγώνες· χρησιμοποιείται αδιακρίτως από Ορθοδόξους και Μονοφυσίτες. Η αιτία της χρήσεως, μέχρι τα όρια της καταχρήσεως από πλευράς Μονοφυσιτών, περισσότερο, του αρεοπαγιτικού έργου οφείλεται στον απλούστατο λόγο ότι η αποδιδόμενη και καθολικώς αναγνωριζόμενη αυθεντία και αρχαιότητα του Διονυσίου προσέδιδε ένα σοβαρό πλεονέκτημα στο «εφεύρημα» του αλεξανδρινού διάκονου Θεμιστίου, ηγέτου των Αγνοητών, περί «μιας θεανδρικής ενεργείας» του Χριστού, το οποίο αποτελεί παραποίηση της Αρεοπαγιτικής εκφράσεως, η οποία απαντάται στην προς Γάιον θεραπευτήν επιστολή: «αλλ’ ανδρωθέντος θεού καινήν τινα την θεανδρικήν ενέργειαν ημίν πολιτευσάμενος»· έτσι, με τον τρόπο αυτό αποκαθιστούσε τον ελλείποντα δεσμό των Μονοφυσιτών με την αρχαία παράδοση που ήθελαν να παρουσιάζουν την Μονοφυσιτική άποψη για τον εναθρωπήσαντα Υιό και Λόγο του Θεού, ως την αρχέγονη πίστη της Εκκλησίας. Τα Αρεοπαγιτικά άμα τη εμφανίσει τους κατέλαβαν, και έκτοτε κατέχουν, μία ιδιαίτερη θέση στην παγκόσμια διανόηση και αρδεύουν την σκέψη συνεχώς και αδιαλείπτως μέχρι των ημερών μας· απόδειξη τα βιβλία που γράφηκαν και γράφονται. Τέλος, πέρα από την αυτόνομη αξία του Αρεοπαγιτικού έργου ένα «σχολαίο» ερώτημα παραμένει σε εκκρεμότητα για τους ιστορικούς και θεολόγους: κατά πόσον δηλαδή θα έπρεπε να καταταγεί το Αρεοπαγιτικό σώμα ως το τελευταίο απολογητικό έργο, και συνάμα χωρίς όνομα, αλλά με ταυτότητα, ως το τελευταίο απόκρυφο της αρχαίας Εκκλησίας.
* Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας (https://konstantinosbouras.gr)
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
-
-
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ: Ένα νέο λογοτεχνικό «τοπίο»;
16/04/2024, 9:09 μμ -
Παρακείμενα: «Το παρήγορο συναίσθημα της εσωτερικής έκλαμψης»
16/04/2024, 9:08 μμ -
Η δύναμη του πεπρωμένου
16/04/2024, 9:06 μμ -
Παραμύθια από ζάχαρη, μέλι και ποίηση
16/04/2024, 9:05 μμ -
Ψυχολογικά περάσματα προς τη βιολογική ολοκλήρωση
16/04/2024, 9:00 μμ
ΘΕΜΑΤΑ
-
Παντού έχει δρόμο η αγάπη
Γράφει ο Γιώργος Ρούσκας // * «Αγάπης Νεύμα», Κωνσταντίνος Μ. Σκηνιώτης, εκδ. ΑΩ Στην προς Κορινθίους Α’ Επιστολή, ο Απόστολος Παύλος λέει: «Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, η αγάπη ου ζηλοί, η αγάπη ου περπερεύεται, ου φυσιούται, ουκ ασχημονεί, ου
Περισσότερα -
Διήγημα: “Θαυμαστός καινούργιος κύκλος”
Της Σοφίας Χατζηιωαννίδου // Θαυμαστός καινούργιος κύκλος «Πόσα καλά πλάσματα υπάρχουν εδώ! Πόσο πανέμορφη είναι η ανθρωπότητα! / Ω θαυμαστέ καινούργιε κόσμε» Shakespeare, Τρικυμία (The Tempest), ~1610 «Υπάρχει μόνο ένα σημείο στο
Περισσότερα -
Ο φόβος για το αόρατο
Γράφει η Πασχαλία Τραυλού // * Guy de Maupassant “Η νεκρή και άλλες ιστορίες”, Ars Nocturna, 2017, Μετάφραση: Αγγέλα Γαβρίλη, Σελ.: 82 Αποτελεί αναμφίβολα ευλογία μέσα στη λαίλαπα της σύγχρονης βιβλιοπαραγωγής να υπάρχουν ακόμη εκδότες που επιλέγουν να
Περισσότερα -
Η τέχνη της αγάπης
Γράφει η Ασημίνα Ξηρογιάννη // Μάκης Τσίτας «Δώρο γενεθλίων», Εικονογράφηση: Νίκος Γιαννόπουλος, Εκδ. Ψυχογιός, 2018 Βιβλίο που προσφέρεται για την ευέλικτη ζώνη και τη φιλαναγνωσία και που είναι σχετικό με τις αδελφικές σχέσεις το νέο βιβλίο του Μάκη
Περισσότερα -
Dean Bakopoulos: “Όλοι πίνουμε από ένα τρύπιο φλιτζάνι”
Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα // “Ένα βιβλίο για τα απίθανα πράγματα που πιστεύουμε, γιατί η αλήθεια μπορεί να είναι απλά πολύ σκληρή”. Μ’ αυτό τον τρόπο υποδέχθηκε η κριτική το βιβλίο όταν κυκλοφόρησε στην Αμερική. Κι ο συγγραφέας
Περισσότερα -
Ποίηση: «Το σκαλωμένο σ’ αγαπώ»
Της Μαίρης Πέστροβα // Όχι, δεν αγκαλιάζει το σ’ αγαπώ. Στερείται χεριών. Διαρρηγνύει όμως τα ιμάτια του ως ένδειξη απελπισμένου πάθους, γυμνό μένει, μοναχό, αγέρωχο, χωρίς ντροπή κι ας φανερώθηκε σε μια στιγμή αδυναμίας. Όχι, δεν
Περισσότερα -
Με άρωμα βαρσάμων και βασιλικών κι αροσμαρή
Γράφει η Ελένη Χωρεάνθη // Βαγγέλης Κακατσάκης: “Τα χελιδόνια του μοναχού” Στο πρόσφατο ποιητικό βιβλίο του ο γνωστός Χανιώτης δάσκαλος ποιητής, ασχολείται, σχεδόν αποκλειστικά με θέματα που αφορούν ή αναφέρονται σε βιώματα θρησκευτικού περιεχομένου και μοναχικού βίου ως
Περισσότερα
