Ο λόγος μέσο επικοινωνίας εν αρχή ην

Γράφει η Φιλομήλα Βακάλη-Συρογιαννοπούλου //

Ελένη Χωρεάνθη «Σύνθεση σε ρε ελάσσονα», εκδ. Σ.Ι.Ζαχαρόπουλος *

Η αδιάλειπτη   παρουσία της Ελένης Χωρεάνθη  στο χώρο των Γραμμάτων μετράει δεκαετίες γόνιμης προσφοράς. Έγκριτη συγγραφέας του γραπτού λόγου: διήγημα, μυθιστόρημα, ποίηση κατ’ εξοχήν, διασκευή- μετάφραση κειμένων και λογοτεχνικών έργων της Ελληνικής Γραμματείας, πεζογραφία και ποίηση για παιδιά ισάξια όλων και λογοτεχνική κριτική. Η κριτική αλλά και ο  κριτικός ως δημιουργός, που  δίνει ώθηση στην τέχνη για το επόμενο βήμα, προχωρά σε βάθος, αναλύει, προτάσσει.  Χάρισμα μεγάλο να διακρίνει κανείς, (ένστικτη ή ενσυνείδητη πράξη, προφανώς και τα δύο), η Ελένη Χωρεάνθη το διαθέτει πλουσιοπάροχα παράγοντας  επί σειρά ετών κριτικό έργο με συνέπεια, ευθύνη και ευθυκρισία. Ταλέντο που δεν διαθέτουν απαραίτητα όλοι οι καλλιτέχνες- δημιουργοί.

Η νέα της ποιητική συλλογή  με τον τίτλο «Σύνθεση σε ρε ελάσσονα», είναι δέκατη έβδομη στη σειρά.  Κάθε δημιουργός επιθυμεί η πορεία του να είναι ανοδική και το νέο έργο να ξεπερνά σε αξία το προηγούμενο ή τουλάχιστον να είναι ισότιμο. Για το πλούσια έργο της ποιήτριας, υψηλής στάθμης και ποιότητας, φτασμένο, έχουν γραφεί τα καλύτερα, πολλάκις της έχουν αποδοθεί τα εύσημα¨ Υπάρχει σ’ αυτή την περίπτωση μέτρο σύγκρισης, που θα ξεχωρίσει το νέο έργο από το προηγούμενο;

Από τα νεανικά της χρόνια στις επάλξεις κατέχει πλέον τη γλώσσα σαν να ήταν δικό της επινόημα.  Ο λόγος της μεστός, περιεκτική  η κάθε λέξη, ευθύβολη βρίσκει τον προορισμό της. Ύφος και περιεχόμενο ισόρροπα. Αξίες σταθερές κερδισμένες με μόχθο, επιμονή, αγάπη, πάθος δημιουργικό  που δεν δοκιμάζονται. Ενυπάρχουν στο νέο όπως και στο προηγούμενο. Με τα  ίδια εργαλεία  η ποιήτρια εμπνέεται, ενεργεί και πράττει.

Απαιτητική  ωστόσο για το καλύτερο, δημιουργεί, εκ βαθέων ψυχής,  τη νέα της ποιητική συλλογή  αποτυπώνοντας με λόγο εναργή και δυναμικό το πρόσωπο της ζωής, τα γεγονότα, το βίο και έργα των ανθρώπων . Έργο περίτεχνο και ζηλευτό.  Πιο ώριμο, πιο λαγαρό και πιο προκλητικό,  πρόσφορο για μια αναδίφηση.   Ποιες οι καταβολές της ποίησής της, ποιες οι επιρροές ή οι συγγένειες; Ποια και από πού αντλεί τα θέματά της;  Μια ενδοσκόπηση του έργου grosso modo  για την οικονομία του χρόνου .

Η συλλογή είναι χωρισμένη σε ενότητες τα προφανή, αποτυπώματα, σαν παλιά μουσική και τον επίλογο. Τα ποιήματα κυλούν σαν αφήγημα.

« Εν αρχή»

ποίημα της Πρώτης ενότητας

Εδώ Η ποιήτρια παραθέτει δύο φράσεις ως εισαγωγή.  Παραθέματα συναντάμε και σε άλλα ποιήματα της συλλογής.

«Εν αρχή ην το χάος…» (Ησίοδος, Κοσμογονία)
«Εν αρχή ην ο λόγος…»(Ιω., Αποκάλυψις1)

Ετυμολογικά, η λέξη λόγος με παρασύρει στο ενδεχόμενο μιας άλλης ερμηνείας.  Ομιλία, λαλιά, αιτία κι αφορμή. Ο λόγος μέσο επικοινωνίας εν αρχή ην! Τρόπος έκφρασης και σύμπραξης  στα αδιέξοδα , «από τότε που ο άνθρωπος άρχισε να συμβιώνει  συγκροτώντας τις πρώτες κοινωνικές ομάδες.  Αυτός με το λόγο- λογική κάτω από τις άγριες συνθήκες που ζούσε, προσπαθώντας να ερμηνεύσει τα ανερμήνευτα αδαής και τρωτός δημιούργησε τα πνεύματα,  τους θεούς και τους δαίμονες, υπερφυσικές δυνάμεις , υπεύθυνες για τα δεινά και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε.  Θεοποιώντας ό, τι δεν μπορούσε να ερμηνεύσει, προσπάθησε να αποσπάσει την εύνοιά τους τελετουργικά, με κινήσεις, φωνήματα και αρθρωμένο λόγο.  Λόγο ποιητικό .

«Ήταν η πρώτη μέρα της ποιήσεως

Έβλεπα γύρω μου ένα κόσμο σιωπηλό                                                                                    στροβιλιζόμενο

/…/

Πέρασαν

χρόνοι τόσοι κι άλλοι τόσοι

αιώνες χίλιοι εκατόν επτά /…/                                                                                                                                                       κι απάνω κει

στου δεύτερου λεπτού την εκπνοή

έγινε φως

*

«Αναζητώντας

την πηγή του άστρου σου                                                                                                                  ήρθα κοντά σου

ευλογημένη του μύθου ανατολή»

Ελένη Χωρεάνθη

Το λυκαυγές της ποίησης, -χορική, λυρική ποίηση, τραγωδία-της γέννησης των Θεών, τα πάθη και τα έργα του ανθρώπου αλλά και η εξελικτική πορεία του επί γης, χάραμα του πολιτισμού, γίνονται αφορμή και αφετηρία των αναζητήσεων της Ελένης Χωρεάνθη.

Ακολουθώντας  το ταξίδι στο  χρόνο, μέσα από δύστοκους καιρούς λιμούς, καταστροφές, θανάτους συλλέγει το υλικό της, το κάνει βίωμα κι αφομοιωμένο με δικά της βιώματα υφαίνει το έργο της. Αναδημιουργεί! Έργο Αυθεντικό και αναγνωρίσιμο.

Έως τα βάθη των αιώνων φτάνει/…/

Αέναοι κύκλοι έρχονται και επανέρχονται αφήνοντας καθένας το αποτύπωμά του.

Κυλάει φορτωμένος αναμνήσεις ο καιρός                                                                                                                 «διδάγματα ανελέητα».

Πρόδηλη είναι και η επιρροή της εκκλησιαστικής ποίησης στη γραφή της. Ιδιαίτερο  χαρακτηριστικό η   χρήση της γενικής του πληθυντικού και τα ρήματα των Γραφών.

-Παννύχιες υμνωδίες μοναχών/ ψυχών μοναζουσών/φωνές υδάτων/κελαρύσματα νερών/ και μινυρίσματα πτηνών χειμαζομένων..(σύνθεση σε ρε ελάσσονα)

-«Λύτρον αντί πολλών αμαρτημάτων»  χρησιμοποιεί τη ρήση μεταφορικά στα φύλλα φθινοπώρου. αντίλυτρο η αθωότητα του χρόνου

Ρήση που αναφέρεται κατά κύριο λόγο στον Χριστό (Ιω αποκάλυψης)  τον ενσαρκωμένο Θεό, που ηθελημένα, «λύτρον αντί πολλών αμαρτιών…» προσφέρει με το θάνατό του τη λύτρωση. Αμαρτίες και πάθη που μάστιζαν και μαστίζουν την ανθρωπότητα. Τ’ αβάσταχτα συμβάντα της ζωής , κατατρεγμοί, απώλειες, ματαιώσεις και   διαψεύσεις…

Σπλαχνίζεται , προσεύχεται με καρτερία κι ελπίδα, αξιοπρεπής,   δίχως αφορισμούς κι αγανάκτηση, παραμένει με σεβασμό στις επάλξεις επίμονη και διεκδικητική για την πρόσκαιρη πανωραία του ανθρώπου ζήση! όπως την αποκαλεί (στο Μείναμε τρεις)

Καταγωγή και σταθμός του έργου της η ανθρώπινη  περιπέτεια. Ο άνθρωπος και τα πάθη του, η διαρκής πάλη για την επιβίωση , ο φόβος του θανάτου, αξεπέραστος από τα βάθη των αιώνων  ως τις μέρες μας. Κοινή η μοίρα των ανθρώπων. Στην ποίησή της δεν υπάρχει «τώρα αλλά πάντοτε, Δεν ζούμε εδώ, αλλά παντού. Δεν είμαστε ένας, αλλά αναρίθμητοι άνθρωποι!»

Ανθρωποκεντρική και πανανθρώπινη με ιδιαίτερη, καθαρά διακριτή αναφορά στη γυναίκα. Σκόπιμη. Ανήσυχη και αγωνιστική, δεν θα μπορούσε να μείνει αδιάφορη στο «γυναικείο ζήτημα»!  Πλήθος γυναικών παρελαύνουν στα έργα της: Κόριννα, Ανύτη, Κλυταιμνήστρα, Κασσάνδρα,  Σεπφώρα, Ιουδήθ, Περσεφόνη, Μαντώ Μαυρογένους … Γυναίκες που στάθηκαν πλάι στον άντρα δυναμικά, που αναμετρήθηκαν μαζί του και νίκησαν. Γυναίκες ηρωικές, ποιήτριες μεγάλες, επώνυμες και ανώνυμες δημιουργοί ζωής.  Δεν διαμαρτύρεται, δε ζητά κατανόηση,  περιβάλλοντάς τες  με θαυμασμό και αγάπη, δίχως  η πρόθεση της εφόσον υπάρχει, να γίνεται αντιληπτή, απαντά σ’ ένα εκ του μη όντος από τη φύση του πρόβλημα αποδίδοντας «Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι» Την ισότιμη θέση της γυναίκας κατοχυρώνει.

Η Μαντώ Μαυρογένους

«Ορθή στην κουπαστή                                                                                                                         Ξεκαθαρίζω τους λογαριασμούς μου                                                                                                         με την ιστορία…»

Απόδειξη και η επιλογή της Βερίνας Χωρεάνθη που σχεδίασε το εξώφυλλο και                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                     κόσμησε τόσο εύστοχα τη συλλογή με την παρουσία της γυναίκας ως μοναδικό θέμα. Λαμπερή, κεκοσμημένη η γυναίκα του εξωφύλλου αναδύεται μέσα από το σκοτάδι κρατώντας το φανό.  Φως της οικουμένης, θα μπορούσε να είναι η Ιουδήθ.

Δεν αντιμάχεται τον άντρα, στη θέση του τον βάζει εκτιμώντας και τη δική του συμμετοχή. Ευλόγαγε ο πατέρας το ψωμί και το κρασί/  σαν τον Χριστό/ μ’ ένα σταυρό και μια ευχή…»(νοσταλγία)

Στην  κορυφή δεσπόζει η γυναίκα- μάνα.  Πηγή ζωής που  βλασταίνει και τρέφει όπως η γη.  Μόνη από το ανθρώπινο είδος που παράγει τροφή μέσα από το κορμί της. Το απόλυτο ανιδιοτελές πλάσμα!                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                Αγνοώντας την ύπαρξή της   κουβαλά το σταυρό αγόγγυστα  κι ως ο Χριστός αντίλυτρο  για το παιδί της θυσιάζεται!

Ανατέμνοντας την ποίηση φοβούμαι πως χάνουμε το δάσος, χάνουμε την ουσία της και νιώθω ασεβής.   Είδος λατρείας εν τη γενέσει της  ιερή με τα ψηλά αναμετριέται.

«Λύτρον αντί πολλών….» ας αφήσουμε να μας γλυκάνει την ψυχή!

Η μάνα μου

Στα μέρη μας

εκείνον τον παλιό «καλό» καιρό

δεν ξέραμε άλλο φως

εκτός από τον ήλιο που έψηνε το κορμί και τις σοδειές

Έλαμνε λαμπυρίζοντας η πέτρα και το χώμα

Είχαμε για τη νύχτα τον Τσιμπλή

το ταπεινό λυχνάρι

και μια λάμπα πετρελαίου

Η μάνα μου δεν ήξερε άλλες λέξεις

εκτός από «το λύκο και τ’ αρνί»  και το μαντρί

τον ήλιο την αυγή και για τη νύχτα το φεγγάρι

τη βροχή και το σκοτάδι

-λέξεις απλές τριμμένες

χιλιοφαγωμένες καθημερινές

ακρωτηριασμένες λέξεις

χιλιομπαλωμένες λέξεις / ξεφτίδια

να ιστορήσει και να πει

τον πόνο της και το παράπονό της

Η μάνα μου

μια λυπημένη περηφάνια ήταν

ένα ξεκλωνιασμένο δέντρο ξέφυλλο

απ’ τη ζωή πετσοκομμένο

ένα ξεριζωμένο

πληγωμένο δέντρο

Δεν μπόρεσε ποτέ να λουλουδίσει

* Πρόκειται για το κείμενο ομιλίας στην εκδήλωση παρουσίασης της ποιητικής συλλογής της Ελένης Χωρεάνθη: «Σύνθεση σε ρε ελάσσονα», που έγινε στις 13 Νοεμβρίου 2019, στο Polis Art Cafe.