Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / «ἡδυσμένῳ λόγῳ»
10/05/2017, 10:40 πμ

«ἡδυσμένῳ λόγῳ»

Γράφει ο Θεοχάρης Δετοράκης // *

 

Ευαγγελία Πετρουγάκη «Σχήμα δίκαιο», εκδ. Γαβριηλίδης , Αθήνα, 2015.

 

Ἀληθινὴ ἔκπληξη ἡ νέα ποιητικὴ συλλογὴ τῆς γνωστῆς φιλολόγου καὶ καταξιωμένης ποιήτριας Εὐαγγελίας Πετρουγάκη. Μὲ εἶχε ἐντυπωσιάσει καὶ ἡ προηγούμενη συλλογή της, κυρίως γιὰ τὸν πλοῦτο τῶν βιβλικῶν ἀναφoρῶν καὶ ἐπιδράσεων. Θαύμασα μιὰ νέα ποίηση, πλούσια, σὲ τέλειο ἑλληνικὸ λόγο, πυκνό, ὑπαινικτικό, λαμπρὸ ὄχημα τῶν εἰκόνων καὶ τῶν νοημάτων.

Ἡ νέα συλλογὴ εἶναι ἕνας ποιητικὸς ἀναβαθμός. Ἐδῶ ὁ ποιητικὸς λόγος γίνεται πιὸ βαθύς, ἀρκετὰ «σκοτεινός» γιὰ τὸν ἀγνῶτα καὶ ἀμύητο, ἕνας λόγος «ἰδιάζουσας σιωπῆς», καθὠς, «οὔτε λέγει οὔτε κρύπτει, ἀλλὰ σημαίνει». Καὶ τὸ σημαῖνον, ὅταν συλληφθεῖ ἀπὸ τὸν ἀναγνώστη, γίνεται θάλπος ψυχῆς, πόμα γλυκερὸν γιὰ τὴ διψασμένη καὶ κατακερματισμένη σκέψη μας, πού, πεφορτισμένη ἀπὸ τὶς βιωτικὲς μέριμνες καὶ τοὺς πολυώνυμους φόβους τῶν καιρῶν μας, ἀναζητεῖ μιὰ σχισμή νὰ ἀναπνεύσει καὶ νὰ ἀνακουφισθεῖ.

Ἐδῶ θαυμάζεις τὸν καλὰ ὁπλισμένο φιλόλογο καὶ τὸν ἄξιο ποιητή, ποὺ άναζητεῖ  μέσα στὸ πλῆθος τῶν κειμένων, ἑλληνικῶν καὶ λατινικῶν, τῆς θύραθεν καὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς γραμματείας, τὶς πηγὲς τῆς ποίησής του καὶ τὴν αὔρα τοῦ γνήσιου ποιητικοῦ λόγου, ἀπὸ τὸν Ὅμηρο καὶ τὰ «κύκλια ἔπη (carmina circularia)»  ὥς τοὺς λατίνους συγγραφεῖς, ἀπὸ τοὺς Ἰδαίους Δακτύλους ὥς τὸν Σοφόκλειο Αἴαντα, ἀπὸ τὸν Ἰάμβλιχο ὥς τὰ άκούσματα τῶν ἐκκλησιαστικῶν ὕμνων καὶ εὐχῶν. Ἀκριβῶς γι’ αὐτό, ὁ ἀναγνώστης προκαλεῖται νὰ ἀνιχνεύσει τὶς πηγές, νὰ ἐπισημάνει καὶ νὰ κατανοήσει τὴν καίρια λέξη μιᾶς ποίησης  ποὺ εἶναι, οὕτως ἤ ἄλλως ἑρμητική, καί, ὡς ἐκ τούτου, «οὐ πάντεσσι βατή», ποὺ μόνο ὅποιος ξέρει εἶναι σὲ θέση νὰ θαυμάσει καὶ νὰ γευθεῖ εὐφρόσυνα.

Ἡ συλλογὴ ἔχει τὸν εὑρηματικὸ τίτλο «Σχῆμα δίκαιο». Ἀπ’ ὅλα τὰ σχήματα, μόνον ὁ κύκλος ἔχει αὐτὴν τὴν ἀρετὴ τῆς ἀπόλυτης ἰσότητας καὶ τελειότητας, «χωρὶς ἀρχὴ καὶ τέλος». ὅπως ὁ Θεός. Εἶναι «τοῦ μηδ’ ἑνὸς ὁ κύκλος», ἀλλὰ τῶν πάντων, ἡ ἀπόλυτη δικαιοσύνη, τὸ «μαρτύριο ἀκριβείας». Ἐδῶ ὁ φιλόσοφος στοχασμὸς συναντᾶται μὲ τὴ μυστικὴ θεολογία, μὲ τὸ ἄλυτο μυστήριο τῆς «αἰώνιας σιωπῆς».

Τὰ ποιήματα τῆς συλλογῆς εἶναι 28, καὶ προστίθενται σ’ αὐτὰ   33 θαυμάσια χαϊκού, δεῖγμα κι αὐτὰ μιᾶς ἀπόλυτης αὐτοκυριαρχίας καὶ πειθαρχίας τῆς ποιήτριας. Ἀναγινώσκοντας, ὄχι διαβάζοντας (δηλαδὴ περνώντας τα βιαστικἀ),  προκαλεῖσαι νὰ μείνεις, νὰ ἐπιμείνεις, νὰ στοχασθεῖς, νὰ συλλάβεις τὰ προβλήματα καὶ τὰ νοήματα. Νὰ χαρεῖς τὸν εἰκονιστικὸ λόγο, τὸν «ἔσω» ποὺ κρύπτεται ἤ ὑποδηλώνεται, ἀλλὰ καὶ τὸν «ἔξω», τὸν φαίνόμενο, τὸ πολύπτυχο καὶ πολύχρωμο ἔνδυμα τοῦ ποιήματος. Καὶ εἶναι ὅλα σὲ «σχῆμα τέλειο», ἁρμονία νοήματος καὶ ἐνδύματος, «κυματισμοὶ σὲ ρυθμὸ βαθυπράσινο».

Ποικίλματα ἄλλου τύπου εἶναι καὶ πολλὲς φράσεις καὶ εἰκόνες ἀπὸ τὴ βιβλικὴ καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση. Σταχυολογῶ μερικές : «καιομένη βάτος», «καρδία νήφουσα», «Ἰδοὺ ἡ ἄνθρωπος», «φύλλον συκῆς», «ἦχος πλάγιος» « ὄρος τῶν ἐλαιῶν», «κίονες παλιᾶς βασιλικῆς», «πρὸς κέντρα λακτίζω», «μεσονυκτικὸν ἆσμα», «ἔκπτωτοι ἄγγελοι», «τῆς Ἐδὲμ ἴχνος», κ. ἄ. π. Ἔτσι, ἡ ἀληθινὴ ποίηση ἐκφράζεται «ἡδυσμένῳ λόγῳ», κατὰ τὴν ἀριστοτελικὴ ἐπιταγή.

 

Ευαγγελία Πετρουγάκη

 

Στὸν κόσμο τῶν στοχασμῶν μιᾶς καθαρὰ ἐγκεφαλικῆς ποίησης τὸ προσωπικὸ βιωματικὸ στοιχεῖο, σὲ δύο τουλάχιστον ποιήματα, ἔρχεται νὰ ξεκουράσει εὐχάριστα τὸν ἀναγνώστη. Στὸ ποίημα «Ἰδαῖος Δάκτυλος» εἶναι συγκινητικὴ ἡ εἰκόνα τῶν παιδικῶν της χρόνων τοῦ σιδερᾶ πατέρα της, πού, σὰν ἕνας νέος «Ἰδαῖος Δάκτυλος» ἤ Ἥφαιστος, γίνεται γίγαντας στὰ παιδικὰ μάτια, καθὼς τὸν ἔβλεπε

……………μικρὸ παιδὶ στὸ σιδεράδικο

γίγαντα νὰ κατεβάζει τὴ βαριὰ καὶ νὰ πετοῦν

οἱ σπίθες ν’ ἀναβοσβήνουν πυρακτωμένα μέταλλα…

Συναίσθημα προσωπικὸ ἐκφράζεται ἰδιοτύπως καὶ στὸ νοσταλγικὸ «Ἐπὶ τῆς οὐσίας», στὸ ὁποῖο ó ὑπαινιγμός ἀνικανοποίητης ἐρωτικῆς γεύσης, γίνεται «ἀβλεψία ματαιότητος».

Στὸν ἐλεύθερο καὶ ἀνυπότακτο σὲ στιχουργικὰ δεσμὰ στίχο ἡ ποιήτρια  ἐπιλέγει νὰ ἐμπλέξει ὡς ποιητικὰ ποικίλματα καὶ μερικὰ παραδοσιακὰ στοιχεῖα, ποὺ μόνον ἔμπειρος καὶ ἐξοικειωμένος ἀναγνώστης ἀνακαλύπτει :

Ποτάμι ἔβαλα μικρὸ ἀειθαλὲς πλατάνι, ἕνας ἀπροσδόκητος τέλειος δεκαπεντασύλλαβος στὸ («Χωρὶς ἐσένα» σ. 48), ὅπου ἀναβιώνει  «ἀνεπαισθήτως» ὁ μυθικὸς ἀειθαλὴς πλάτανος τῆς ἀρχαίας Γόρτυνας, στὴν ἐρωτικὴ περίπτυξη τοῦ Δία καὶ τῆς Εὐρώπης. Στιχουργικὸς ρυθμὸς σὲ ἰαμβικὸ δωδεκασύλλαβο παρατηρεῖται καὶ στὸ «Ἀπόψε», στὸ ὁποῖο ἐντυπωσιάζει τὸ πρῶτο τετράστιχο :

Ἕνα φεγγάρι τρίβεται στὰ πόδια σου

σἀ γάτα γουργουρίζει στὴν ποδιά σου

κάτι σοῦ λέει καὶ πηδάει στὸν ὦμο σου.

Σπιθίζει καιομένη βάτος στὰ μαλλιά σου…

Ἕξοχη καὶ ἡ σειρὰ τῶν 33 χαϊκού καὶ εὑρηματικὸς ὁ τίτλος «Πρόσκληση κήπου». Δὲν ξέρω γιατὶ ὁ τίτλος μοῦ θύμησε μιὰ βυζαντινὴ «Ἔκφραση κήπου» τοῦ Ἰωάννη Γεωμέτρη. Ἴσως γιατὶ καὶ σ’ αὐτὴν, μολονότι εἶναι πεζὴ ἔκφραση, πνέει ὁ ἴδιος δροσερὸς ἀέρας τῆς ἀληθινῆς ποίησης. Εἶναι ὅλα τἐλεια. Ξεχωρίζω τὸ πέμπτο τῆς σειρᾶς:

Δρώμενα χλόης

κυματισμοὶ σὲ ρυθμὸ

βαθυπράσινο

ποὺ μοῦ ἔκαμε ἰδιαίτερη ἐντύπωση γιὰ τὴν εὐστοχία στὴν ἐπιλογὴ τῶν ποιητικῶν λέξεων ( δρώμενα, κυματισμοί, ρυθμός). Καὶ τὸ τελευταῖο, ὅπου  ἀκόμη καὶ ἡ παραμικρὴ ἐπιθυμία παραδείσιας εὐδαιμονίας τοῦ ἀνθρώπου, γίνεται

Τῆς Ἐδὲμ ἴχνος

ἀδειανὸ πουκάμισο

φιδιοῦ στὸν κῆπο.

Στὴν ποιήτρια Εὐαγγελία Πετρουγάκη, μαζὶ μὲ τὰ συγχαρητήριά μου, εὔχομαι νὰ εἶναι «σώματί τε καὶ νῷ» senpre viva.

 

 

 

* Ο Θεοχάρης Δετοράκης είναι Ομότιμος Καθηγητής Πανεπιστημίου Κρήτης

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top