Γιατί η Μυθολογία είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας

Από τον Κωνσταντίνο Μπούρα // *

Γεωργίου Τσάτσου, «Στη Σκιά τής Ακρόπολης», Εκδόσεις Παρισιάνου, Αθήνα 2022, σελ. 205

Με τον απολαυστικώς εικονογραφημένον αυτόν τόμον κλείνει η ευθυμογραφική τριλογία μετανεωτερικής αναπλάσεως τής αρχαίας μυθολογίας για διδακτικούς αλλά και δια επαγωγικούς ψυχαγωγικούς λόγους.

Σκοπός εδώ είναι η αισθητική αναγνωστική ηδονή μέσα από την περιδιάβαση σε οικείους και παγκόσμιους πλέον μυθολογικούς τόπους και μοτίβα, που έχουν καταστεί πλέον Πολιτιστική Κληρονομιά ολάκερης της Ανθρωπότητας, Ενιαίας και Αδιαιρέτου.

Αυτή η ολιστική αντίληψη τού Ανθρώπου ως αναπόσταστου (ελλόγου) στοιχείου, αρμονικώς εντεταγμένου εις το Όλον / Άπαν (All That Is) των πολυθεϊστικών θρησκειών, αλλά και των προσωκρατικών λεγομένων φιλοσόφων, που ήταν και επιστήμονες και ποιητές-προφήτες (όπως θα τους αποκαλούσαν οι Λατίνοι θεωρητικοί τής Λογοτεχνίας με τον όρο poeta–vates).

Όσον κι αν αμφισβητούμε σήμερα, στη δίνη τής χαοτικής μετανεωτερικής, μεταιχμιακής, μεταβατικής ταραγμένης εποχής μας, κάθε τι που έχει σχέση με ταλέντο, πνεύμα, ένθεο ον, προφητεία και κάθε τι που δεν έχει σχέση με την παράλογη πραγματιστική χρηματοθηρεία και χρησιμοθηρεία μας, τα ψήγματα εκείνης της πανάρχαιας «μαγικής σκέψης» παραμένουν στον ερπετοειδή εγκέφαλο τής Ανθρωπότητας και λειτουργούν αγχολυτικά στην Συλλογική Συνειδητότητα, γαληνεύοντας το Υποσυνείδητο από τους αυτόχθονες «Λαιστρυγόνες και Κύκλωπές» του.

Κάθε φορά που μια τεχνολογική επανάσταση (στη συγκεκριμένη περίπτωση η Τέταρτη Ρομποτική Βιομηχανική Επανάσταση με τους κβαντικούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές απείρως ταχύτερους των σημερινών να μας βομβαρδίζουν μελλοντικώς με δυσμεταβολιζόμενα «όρη» κοινωνουμένης Πληροφορίας), το καλλιτεχνικό μέρος της Παγκόσμιας Νόησης τείνει να δημιουργήσει ανασκευάζοντας τα αφηγήματα που θα διευκολύνουν αυτή τη μετάβαση χωρίς ιδιαίτερους μαζικούς κραδασμούς, ελαχιστοποιώντας τις ατομικές αναταράξεις.

Κι αν στον προηγούμενο αιώνα διακηρύχθηκε (ευθαρσώς κι ανοήτως, κατά την ταπεινή μου γνώμη) πως «Ο θεός πέθανε», σήμερα έχουμε ανάγκη περισσότερο παρά ποτέ την μυθολογία, αποκεκαθαρμένη από την στείρα δογματική θεολογία προκειμένου να μεταβούμε σε περισσότερο συνεργατικές ομοιογενείς, παγκοσμιοποιημένες κοινωνίες, σε αρμονική συνύπαρξη μεταξύ τους και με το Όλον.

Επομένως μπορεί να πέθαναν οι αρχαίοι θεοί, όχι όμως και η Σκέψη που τους γέννησε. Απομένουν ως σύμβολα (μοτίβα, θέματα και εργαλεία) σε μια αέναη φαντασιωτική λειτουργία που τείνει κάθε φορά στο Κυρίαρχο Αφήγημα που εκτονώνει τις κοινωνικές εντάσσεις.

Αυτό ακριβώς δεν είναι το νόημα τού Πολιτισμού; «Πόλις εστί νόμω», έλεγαν, έγραφαν κι επίστευαν οι αρχαίοι.

Εμείς όμως σήμερα, παρασυρμένοι στην αποδομητική μανία των Ηροστράτων τού αιώνα μας, ερχόμαστε να χτίσουμε πάνω στα ερείπια των προηγουμένων, τους σύγχρονους ναούς, τις οικίες και τα ευαγή, κοινωφελή οικοδομήματά μας (τους «ευκτήριους οίκους», από τους οποίους βγαίνει η λέξη «κτήριο», κατά Μπαμπινιώτη).

Σε αυτό ακριβώς το σημείο μιας πολιτισμικής καμπής που τείνει προς μία καινούργια Αναγέννηση έρχεται το αγαθοποιό πνεύμα τής μυθολογικής σάτιρας να μιλήσει για τα σοβαρά μέσα από τα φαινομενικώς αστεία.

Γεώργιος Τσάτσος

Ουδέποτε εκπίπτει στο γελοίο αυτός ο εικονογραφημένος ειρωνικώς σατιρικός λόγος, που θίγει μεν τα κακώς κείμενα, δεν προσβάλλει όμως ουδόλως τα πιστεύω των αντιφρονούντων. Μα ποιοι θα μπορούσαν να είναι αυτοί; Οι πάσης φύσεως άκριτοι αρνητές τού αληθινού. Τόσο απλά.

Στην απλότητα η σοφία. Η τού Θεού Αγία Σοφία και των ανθρώπων η ταπεινή, ελλειπτική (προσώρας) πρόσβαση στην αρχαία Γνώση.

Πολιτιστικό επίτευγμα και πολιτιστικό αγαθό για κοινωφελή χρήση είναι αυτή η Τριλογία, που θα ολοκληρωθεί ενδεχομένως (όπως και οι αρχαίες δραματικές τριλογίες) με ένα «σατιρικό δράμα» για τον απανταχού Ηρόστρατο.

Αναμένοντας το επόμενο εικαστικό-λογοτεχνικό επίτευγμα δεν μένει παρά να εξάρω ως κριτικός το άριστον του αποτελέσματος.

* Δρ Κωνσταντίνος Μπούρας (https://konstantinosbouras.gr)

 

Αποσπάσματα από το βιβλίο:

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Με τη «Λέσχη στη Σκιά της Ακρόπολης» συμπληρώθηκε μία τριλογία με θέματα μυθολογικά ή τουλάχιστον έτσι εμφανίζονται με μία πρώτη ματιά. Τα θέματα όμως είναι πολύ πιο επίκαιρα απ’ ότι νομίζουμε, γιατί η Μυθολογία είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Όσο και να λέμε ότι οι αρχαίοι θεοί έχουν πεθάνει, τους βρίσκουμε συνεχώς μπροστά μας. Γιατί; Η απάντηση είναι απλή. Διότι συμβολίζουν διαχρονικές πραγματικότητες, μερικές από τις οποίες μάλιστα είναι πιο σχετικές με τη σημερινή ζωή μας από ότι ήταν στην αρχαιότητα. Κάθε άνθρωπος στην πορεία της ζωής του βιώνει πολλά που δεν αλλάζουν μέσα στους αιώνες. Για παράδειγμα, όλοι γεννιούνται και πεθαίνουν, όλοι οι άνθρωποι δοκιμάζονται, όλοι έχουν διλήμματα που τους υποχρεώνουν σε επιλογές, όλοι αρρωσταίνουν και χρειάζονται κάποιον να τους θεραπεύσει. Η Μυθολογία μας όμως δεν είναι μόνο πλούσια και διασκεδαστική, είναι συγχρόνως και σοφή. Αν μάθουμε να τη διαβάζουμε σωστά και να αποκρυπτογραφούμε τα τόσα της μηνύματα και διδάγματα, έχουμε μία πολύτιμη συλλογή από ιστορίες που μας διδάσκουν. Είμαστε πολύ τυχεροί που οι πρόγονοί μας μας κληροδότησαν ένα τόσο χρήσιμο εγχειρίδιο. Το δώρο τους δεν είναι ένα παιχνιδάκι για να παίζουμε και να περνάμε λίγες ευχάριστες ώρες διαβάζοντας γραφικά παραμύθια. Είναι ένας οδηγός ζωής που μας παρουσιάζεται μεν με ευχάριστο τρόπο, αλλά μας συμπαρίσταται και μας καθοδηγεί σε κάθε φάση του βίου μας. Η Μυθολογία έχει περίτρανα αντέξει στη δοκιμασία του Χρόνου. Όπως ανεφέρθη, είναι εξίσου σχετική με τη σημερινή εποχή όσο ήταν και πριν από 3.000 χιλιάδες χρόνια και αυτό είναι η απόδειξη του πόσο σταθερές και αμετάβλητες είναι οι καταστάσεις που συμβολίζονται από τα μυθικά διηγήματα. Οι αξίες και τα ιδεώδη είναι μεν σταθερά, αλλά ο κόσμος μεταβάλλεται και οι μύθοι και αυτοί θα μπορούσαν να προσαρμόζονται στις εποχές. Όπως εμείς είμαστε πάντα οι ίδιοι, αλλά συνεχώς αλλάζουμε ρούχα αναλόγως των περιστάσεων, έτσι θα ήταν δυνατόν να δούμε πώς αυτές οι ιστορίες ανταποκρίνονται στο σήμερα. Στα τρία αυτά βιβλία, «Οι Μούσες», «Παραμύθοι» και αυτό εδώ, «Στη Σκιά της Ακρόπολης», φαντάστηκα τους αρχαίους θεούς και μία σειρά από άλλους που δεν γνωρίζαμε, σαν ζωντανούς και να ζουν μεταξύ μας. Τους είδα να με επισκέπτονται, να σχολιάζουν τον σύγχρονο κόσμο, να μας λένε τη γνώμη τους και να διδάσκουν. Αυτοί μάλιστα, μπορούν και μας βλέπουν αφ’ υψηλού χωρίς τις δικές μας προκαταλήψεις. Η ζωή μας σήμερα είναι γεμάτη προβληματισμούς και ο κάθε σύγχρονος, σκεπτόμενος άνθρωπος δεν μπορεί να αγνοήσει τα μεγάλα διλήμματα που καθημερινά αντιμετωπίζει. Μερικές ιδέες που παρουσιάζονται σ’ αυτά τα βιβλία, ελπίζω να δώσουν μία πρωτότυπη τροφή για σκέψεις. Εύχομαι στους αναγνώστες μου το τερπνόν μετά του ωφελίμου. Δηλαδή, να διασκεδάσουν με αυτές τις συχνά αστείες ιστορίες, αλλά και να τους προκαλέσουν κάποιους βαθύτερους στοχασμούς, ώστε να τους βοηθήσουν να δουν τη ζωή τους και κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα

[…]

Χαρακτηριστικό απόσπασμα από το κεφάλαιο «ΕΥΡΩΠΗ (Α1)»:

[…]

«Γειά σου Γιαγιά!» λέει η Πασαρέλα. «Θέλουμε να σου γνωρίσουμε τον φίλο μας. «Ευρώπη, αγαπητή φίλη», λέει η Ηλεκτρονίκη, «ελπίζω να μην σε διακόπτουμε. Θέλουμε να σου συστήσουμε έναν πολύ καλό μας φίλο, τον Γιώργο. Δεν σε ενοχλούμε;» «Όχι, καθόλου Ηλεκτρονίκη», απαντά η Ευρώπη. «Σε θυμάμαι, παιδάκι ακόμη, στα πόδια της φίλης μου της Πολυτρόπης. Πόσο χαίρομαι που σε βλέπω, κόρη του Δαιδάλου! Αυτού που έκτισε το ανάκτορο του γιού μου του Μίνωα. Όσο για σένα Πασαρέλα, χρόνια έχω να σε δω. Ακούω ότι τώρα έχεις κάνει νέα καριέρα, σαν Μούσα της Μόδας. Μπράβο σου! Χαίρομαι που μία δισέγγονή μου έχει τόση επιτυχία*». «Ο Γιώργος εδώ», λέει η Ηλεκτρονίκη, «κάνει έρευνες και ασχολείται με τη μυθολογία και φωτίζει πολλές, άγνωστες στον πολύ κόσμο πτυχές της. Αναβιώνει τώρα, στην *Ως γνωστόν, η Πασαρέλα είναι κόρη της Απημοσύνης, κόρης του Κατρέα, βασιλιά της Κρήτης και του Ερμή (ίδε Σύγχρονες Μούσες: Πασαρέλα). Ο Κατρέας ήταν γιός του Μίνωα και εγγονός της Ευρώπης. Δηλαδή η Πασαρέλα είναι τρισέγγονη της Ευρώπης. εποχή μας, ξεχασμένα ή άγνωστα έως σήμερα επεισόδια αυτής της αρχαίας παράδοσης. Πολύ θα ήθελε να συνομιλήσει μαζί σου για να του διηγηθείς κάτι απ’ την τόσο ξακουστή ιστορία σου». «Φίλε Γιώργο, καλώς όρισες στη Λέσχη!» λέει η Ευρώπη. «Για να σ’ έχουν αφήσει να μπεις, πρέπει να είσαι κάπως αποδεκτός, πράγμα που συμβαίνει μόνο σε πολύ λίγους. Οι περισσότεροι σήμερα περνάνε απ’ έξω ψάχνοντας σουβενίρ ή μία ταβέρνα ή ένα μπαρ, χωρίς να υποψιάζονται τι θησαυροί υπάρχουν πίσω από την πόρτα μας». «Ούτε εγώ, πανέμορφη Ευρώπη, φαντάστηκα ποτέ ότι θα βρω αυτά που βρίσκω», της απαντώ. «Είναι για μένα μοναδική τιμή και μεγάλη τύχη να έχω την ευκαιρία να σε γνωρίσω. Έχω βέβαια διαβάσει στα βιβλία την ιστορία σου, αλλά αν μου πεις κάτι, αν με διαφωτίσεις για λεπτομέρειες του παρελθόντος σου, αυτό θα είναι για μένα κάτι πολύτιμο και αναπάντεχο». «Πώς να μην την ερωτευθεί και να την απαγάγει ο Δίας!», σκέφτομαι. «Αυτός ο θεός είχε γούστο και πάντα διάλεγε ό,τι το καλύτερο. Να η απόδειξη! Τι να πρωτοπώ για την Ευρώπη και τα θέλγητρά της. Και να σκεφθεί κανείς ότι γεννήθηκε πριν από τρεις, τέσσερεις χιλιάδες χρόνια κι έχει ήδη γεννήσει τόσα παιδιά: Τον Μίνωα, τον Ραδάμανθυ, τον Σαρπηδόνα και λένε και δύο ακόμη…Φαινόμενο! Το σώμα και το πρόσωπό της δεν έμοιαζαν πάνω από τριάντα, τριανταπέντε, αλλά τα μάτια της είχαν ένα περίεργο βάθος που έδειχνε ότι είχαν δει πολλά. Αλλά αυτά τα μάτια ήταν, κατά πάσαν πιθανότητα, αυτό που έκανε τον Δία να μεταμορφωθεί σε ταύρο και να την απαγάγει. Μεγάλα και αμυγδαλωτά, τέτοια που βρίσκεις μόνο στη Μέση Ανατολή ή στην Περσία. Είχαν κάτι το υπνωτικό και αφάνταστα ελκυστικό. Οι δυο μούσες, που μπορούσαν να διαβάζουν τις σκέψεις μου και αισθάνονταν τη μαγεία που με είχε κυριέψει, είχαν βάλει τα γέλια. Πολύ τις διασκέδαζα! Αντιθέτως, η Ευρώπη μας κοίταζε με κάποια απορία. Δεν καταλάβαινε το λόγο για τα γέλια. «Ποιο είναι το αστείο;» ρωτά. Η πανέξυπνη Ηλεκτρονίκη επεμβαίνει αμέσως, για να αποφευχθεί κάποια παρεξήγηση. «Να, ο Γιώργος εδώ, θέλει να ρωτήσει κάτι, αλλά ντρέπεται», λέει. «Ποια είναι η ερώτησή του;» ρωτά η Ευρώπη. «Όταν ο Δίας σε απήγαγε από την Τήρο, ήταν αλήθεια με τη μορφή ενός άσπρου ταύρου;» λέει η Ηλεκτρονίκη, «ή μήπως σε πήρε με καράβι, το οποίο στην πλώρη είχε έναν ταύρο, αντί για γοργόνα;» «Εσείς οι νεαρές μούσες, για τη σημερινή εποχή, είστε πραγματικά ζιζάνια!», λέει η Ευρώπη, παριστάνοντας τη θυμωμένη. «Πιάσατε και εκμεταλλεύεστε αυτόν εδώ τον κακομοίρη», λέει δείχνοντάς με, «για τις δικές σας σκανδαλιές. Σίγουρα ο φίλος σας ποτέ δεν σκέφθηκε τέτοιο παραμύθι! Τι παιχνίδι παίζετε;» «Μα είναι αλήθεια ή όχι;» επιμένει η Ηλεκτρονίκη. «Τι κι αν είναι αλήθεια:», λέει η Ευρώπη. «Μεγάλοι ποιητές όπως ο Όμηρος και ο Ησίοδος έχουν γράψει την ιστορία και για αιώνες οι άνθρωποι το πιστεύουν. Τώρα εσείς θέλετε να ανασκευάσετε τη θεσμοθετημένη μυθολογία με ανυπόστατες φήμες. Ντροπή σας! Φύγετε απ’ εδώ και αφήστε με να κουβεντιάσω με τον νεαρό σας φίλο, που είναι προφανώς πιο σοβαρός από εσάς κι είναι κι αυτός, όπως βλέπω, ένας από τους αναρίθμητους θαυμαστές μου. Βρείτε να κάνετε κάτι πιο χρήσιμο, από το να πειράζετε την προγιαγιά σας». «Καλά, καλά, γιαγιά», την κατευνάζει η Πασαρέλα. «Μην μας παρεξηγήσεις. Απλώς, εμείς οι νεότερες εκφράζουμε το πνεύμα της εποχής μας, που τίποτε δεν πιστεύει, όλα τα ερευνά και που θέλει τους νέους να είναι πιο έξυπνοι από τους πιο ηλικιωμένους». «Χίλια συγνώμη», προσθέτει η Ηλεκτρονίκη «που και που παρασυρόμαστε. Αυτό δεν θα πει, αγαπητή μας Ευρώπη, ότι δεν σε θαυμάζουμε και δεν σου έχουμε τον αρμόζοντα σεβασμό. Θα σας αφήσω λοιπόν τώρα να πάω στο δωμάτιο που έχει τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, για να δοκιμάσω να πετύχω νέο ρεκόρ. Αντίο!». «Κι εγώ θα πάω στη μπουτίκ», λέει η Πασαρέλα. Εις αργότερον!» Κι έτσι, έμεινα μόνος με την Ευρώπη. «Αυτά τα παιδιά», μου λέει η Ευρώπη, «βαριούνται και κατασκευάζουν στο μυαλό τους διάφορα παραμύθια για να διασκεδάσουν. Πρέπει να τις προσέχεις! Δεν είναι τόσο αθώες όσο δείχνουν. Μην τις εμπιστεύεσαι!». «Παιδιά!», σκέφτομαι, «Δύο χιλιάδων ετών! Πώς τα πράγματα είναι όλα σχετικά!»

[…]

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Επαναλαμβάνεται εδώ μέρος του Επιλόγου του προηγούμενου βιβλίου «Παραμύθοι» Ζούμε σε μία πανέμορφη χώρα που γέννησε όλους αυτούς τους θεούς και μύθους. Ο αέρας μας, το φως, τα νησιά, οι θάλασσες, τα βουνά με τα βράχια, τα λιβάδια και τα δάση υπάρχουν χωρίς να έχουν χάσει τη μαγεία τους. Εμείς έχουμε αλλάξει και δεν μπορούμε να αντιληφθούμε όλα όσα έβλεπαν εκείνοι που έγραφαν τη μυθολογία. Η απόσταση που μας χωρίζει από το να βλέπουμε τα μαγευτικά όντα της παράδοσής μας δεν είναι όμως τόσο μεγάλη όσο νομίζουμε. Όλα είναι συνάρτηση των σκέψεών μας, δηλαδή με τι τρόπο είναι απασχολημένος ο νους μας. Μια μικρή αλλαγή στη νοοτροπία μας, μια αφαίρεση από την καθημερινότητα είναι αρκετά για να μας ανοίξουν τις πόρτες των θαυμαστών αυτών κόσμων και να επιτρέψουν στα αθάνατα αυτά όντα να μας επισκεφθούν. Πολλά είναι σήμερα αυτά που, εκτός από τις καθημερινές φροντίδες του καθενός, επιβαρύνουν την ψυχική του ηρεμία. Δεν θα τα απαριθμήσω, γιατί όλοι τα γνωρίζουν. Σίγουρο όμως είναι ότι ζούμε σε ένα τοξικό περιβάλλον το οποίο φορτίζει τον άνθρωπο και τον αποξενώνει από τις ομορφιές που προσφέρουν οι παραδόσεις μας. Κατά κάποιο τρόπο τον κλειδώνουν σ’ ένα δυσάρεστο και δύσοσμο κουτί το οποίο ενώ είναι από χαρτόνι, το νιώθει σαν να είναι από ατσάλι. Ελπίζω λοιπόν οι ιστορίες αυτές, που είναι εμπνευσμένες από το δικό μας ηρωικό παρελθόν, να βοηθήσουν μερικούς να καταστρέψουν τα ψεύτικα αυτά κουτιά που τους φυλακίζουν και να τους επιτρέψουν να επικοινωνήσουν με την ομορφιά που μας περιβάλλει και τα αθάνατα όντα που συγκατοικούν στον κόσμο μας.