Χρονοταξιδιώτης

Γράφει η Χρύσα Νικολάκη //

Μανώλης Αλυγιζάκης «Στη δίνη του Χρηματιστηρίου», εκδ. Όστρια

Το μυθιστόρημα του Μανώλη Αλυγιζάκη «Στη δίνη του Χρηματιστηρίου» ισορροπεί ανάμεσα στον κλασικισμό και στο ρομαντισμό, κρατώντας σε υψηλό βαθμό το πλατωνικό τρίπτυχο του ωραίου, αληθινού και ηθικού.  Διαβάζοντας το μυθιστόρημα του μια φράση μου έρχεται στο νου, του Μενέλαου Λουντέμη:

«H ζωή είναι μια μέλισσα λένε. Δηλαδή κεντρί και μέλι». Κι ο Μανώλης Αλυγιζάκης προσφέρει στον αναγνώστη την περιέργεια να δοκιμάσει τόσο το κεντρί όσο και το μέλι, να γευτεί τη χαρά και τον πόνο, την αγωνία για ένα αβέβαιο μέλλον και την επιτυχή άνοδο ως την κορυφογραμμή του δικού του πνευματικού ορίζοντα, μένοντας ως το τέλος ακέραιος, χωρίς να χάσει στιγμή το παιδί που κρύβεται μέσα του. Πρόδηλο ως προς αυτό είναι η αρχή και το τέλος του μυθιστορήματος, όπου κεντρικός ήρωας είναι ο μικρός Ετεοκλής.

Η πένα του Μανώλη Αλυγιζάκη έχει αμεσότητα και ένα υπέροχο συνταίριασμα ρεαλισμού – υπερρεαλισμού. Ο συγγραφέας κινείται ανάμεσα σε δυο ενδοχώρες, αυτή του μικρού Ετεοκλή στην Κρήτη και του ενήλικα Ετέο που κατοικεί στο Βανκούβερ. Οι δυο κόσμοι συνυφαίνονται με μια φυσικότητα και τόσο μικρό διασκελισμό μεταξύ παρελθόντος παρόντος που δημιουργούν άρρηκτή ενότητα στην παρακολούθηση της μυθιστορηματικής δομής.

Αριστοτεχνικά μεταπηδά από τα μικράτα του χρόνια στην Κρήτη ως και την ύστερη ζωή του ως εδραιωμένος πλέον χρηματιστής στο Βανκούβερ. Οι σκηνές εναλλάσσονται χρονικά από το παρελθόν στο παρόν και το αντίστροφο κρατώντας τον αναγνώστη σε εγρήγορση κεντρίζοντας του το ενδιαφέρον καθώς κλιμακωτά συμπορεύονται στην δική του Ιθάκη. Με την τεχνική αυτή ισορροπεί  εξαίσια ανάμεσα σε δυο ζωές, αυτή του φτωχού Ετεοκλή και του εύρωστου Ετέο.

Το στοιχείο της υπερβολής είναι μετρικά δοσμένο στις σωστές αναλογίες και αποχρώσεις ώστε να δημιουργεί ανατροπές και υπερβάσεις όπου χρειάζεται. Ο κώδικας αξιών που διέπει τις συμπεριφορές των προσώπων αποτυπώνει ένα ψυχογραφικό πάνελ της κοινωνικής δομής του Χρηματιστηρίου, από τον πιο ευτελή έως και τον πιο αβανταδόρικο, από τον πιο πονηρό έως και τον πιο τίμιο χρηματιστή σχηματίζοντας στο κοινό μια πλήρη εικόνα της Χρηματιστηριακής Πυραμίδας.

Μένοντας πιστός όπου χρήζει στους κρητικούς γλωσσικούς ιδιωματισμούς χρησιμοποιεί μια γλώσσα απαλλαγμένη από λόγια κατάλοιπα και προσαρμοσμένη στην σύγχρονη εποχή. Ταυτόχρονα κρατά την ανανεωτική πνοή της αναγέννησης που προβάλει ως ιδανικό τον ελεύθερο, αισιόδοξο άνθρωπο που γεύεται τις χαρές της ζωής.

Οι διάλογοι προσδίδουν  θεατρικότητα και ρεαλισμό τόσο του ερωτικού στοιχείου όσο και των σκηνών από τη ζωή του Χρηματιστηρίου τοποθετώντας μας στο κέντρο κάθε κεφαλαίου ως θεατές. Η φαντασία ευρηματικά ξεδιπλώνεται, παρά την ροή της καθημερινότητας, ώστε αυτό που παρουσιάζει ο συγγραφέας να είναι ένα κράμα εργογραφίας-φαντασίας χωρίς να  χρειάζεται την επιβεβαίωση του αληθοφανούς. Η γλώσσα είναι πλούσια και εύκαμπτη, σχετίζεται με τον αισθητό κόσμο, είναι γλώσσα αποχρώσεων, παραστατική, με τολμηρές μεταφορές και συμβολισμούς, ενώ το στοιχείο που μας καθηλώνει είναι η έμφαση στη λεπτομέρεια και η δημιουργία συνειρμικών εικόνων.

Οι  ήρωες του Αλυγιζάκη κινούνται περισσότερο στο φως παρά στο σκοτάδι, πιο πολύ στην πραγματικότητα παρά στην ψευδαίσθηση. Ο τρόπος που ο συγγραφέας τους χειρίζεται  φανερώνει ότι δεν είναι μόνο εγκεφαλικός. Είναι βαθιά ανθρωπιστής και λυρικός. Το ποιητικό του βλέμμα διαποτίζει το έργο του. Είναι βαθύς γνώστης της ανθρώπινης ψυχής και αυτή του την ενσυναίσθηση και τρυφερότητα την μεταγγίζει στο λευκό χαρτί.  Γράφει:

«O Eτεοκλής γέλασε ξανά κι ο Νικόλας άπλωσε το χέρι του κι άγγιξε το κεφάλι του μωρού, απαλό , ζεστό και τα μαύρα μαλλιά του που έμοιαζαν με πούπουλα. Ο Νικόλας άρχισε να κλαίει , ξαφνική συναισθηματική αντίδραση καθώς είδε το γελάκι του αδερφού του Ετεοκλή.»

Υπάρχουν πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία μέσα στο κείμενο. Ο αφηγητής του έργου είναι ο Ετέο. Διηγείται άμεσα τη ζωή του με τη μητέρα και τον αδερφό του. Μια ζωή δύσκολη, γεμάτη απογοητεύσεις, φτώχια και πόλεμο. Η έλλειψη από τον πατέρα, η αγωνία της μάνας, η κάποια αναπηρία του μικρού Ετεοκλή, δημιουργούν ένα μοτίβο από αντιήρωες. Ο συγγραφέας, δημιουργεί μια ποιητική ατμόσφαιρα, ενδιαφέρεται για την ψυχολογία των χαρακτήρων του, δίνοντας ανάγλυφη την ακτινογράφηση της ψυχής τους.

Όσον αφορά στα ρομαντικά στοιχεία που συγκρατεί, κυριαρχεί το συναίσθημα, το οποίο εκφράζεται με το εξατομικευμένο πάθος του κεντρικού του ήρωα, του Ετέο. Ο ρομαντικός ήρωας  συνεχώς αναζητά το προσωπικό στοιχείο, βλέπουμε δηλαδή μια προβολή ολοκλήρωσης του «εγώ», γεγονός που φανερώνεται από την έμφαση που δίνεται στο κυνήγι της αριστείας μέσα στον σκληρό κόσμο του Χρηματιστηρίου, χωρίς ωστόσο να χάσει τον ηθικό κώδικα αξιών του. Βλέπουμε δηλαδή μια ισχυρή έμφαση στο υποκειμενιστικό στοιχείο.

Μανώλης Αλυγιζάκης

O Ετέο είναι τολμηρός και ριψοκίνδυνος. Το πάθος του να βγει από τον μικρόκοσμο που ζει και να κατακτήσει μια καλύτερη ζωή , τον οδηγεί να ξενιτευτεί με 300 δολάρια στη  τσέπη. Η τόλμη του αυτή καθιστά τον ήρωα ως εμπνευστή ενός εξιδανικευμένου κόσμου, όπου ο ξενιτεμός δεν είναι μια υπέρβαση αλλά καθιστά την πράξη του ως υπέρτατη αξία ζωής για ένα καλύτερο αύριο. Όμως ο Ετέο δεν είναι ο μποέμ τύπος που συναντάμε στον ρομαντισμό, αλλά δημιουργεί μια ιδιότυπη ζωή  καθώς ντύνεται ιδιόρρυθμα, και ξενίζει με την ξενόφερτη προφορά του, ενώ τολμά να προκαλεί το γυναικείο φύλλο με την συμπεριφορά του προκειμένου να το κατακτήσει. Δημιουργεί σκάνδαλο με την καθημερινή παρουσία και δράση του, αναφορικά με τη στάση του προς τις γυναίκες, και συγκρούεται με τον καθιερωμένο ηθικό κώδικα, του  συμβατικού αρσενικού. Μπορεί να μην καταναλίσκει πάθη στην υπέρβαση του μέτρου, διατηρώντας το πρότυπο ενός ηθικού πατέρα αλλά δίνεται με ανυπέρβλητο πάθος στο χρηματιστήριο ώστε να φτάσει στην πολυπόθητη κορυφή. Τις υπερβολές και τις ατασθαλίες του αναφορικά με τις γυναίκες τις κρατά έξω από τον οικογενειακό του κλοιό, επιτρέποντας μόνο σε μια γυναίκα να μπει ολοκληρωτικά στη ζωή του, την Αριάνα.

Η φύση είναι ένα είδος ζωντανού οργανισμού που συμμετέχει στη συναισθηματική κατάσταση και στις μεταπτώσεις του ανθρώπου. Ανοίγεται ένας διαρκής διάλογος μαζί της. Αποτελεί αντικατοπτρισμό του εσωτερικού κόσμου του συγγραφέα και δεν καθηλώνεται στο επίπεδο ενός συμβατικού συμπληρώματος. Εκλεκτικές επιλογές αποτελούν το φθινόπωρο, ο κρητικός ήλιος, το ηλιοβασίλεμα,  τα σύννεφα και η θάλασσα. Εν γένει οι αντιθέσεις παίζουν σε δυο επίπεδα, στη φυσιολατρία της κρητικής γης και στην μοντέρνα απεικόνιση της σύγχρονης μεγαλούπολης του Βανκουβερ, που ωστόσο σε κάποια σημεία, όπως αναφορικά με τη θάλασσα αποτελεί αντικατοπτρισμό του παρελθόντος.

Ο συγγραφέας πρεσβεύει την ανεξαρτησία κάθε λαού και σέβεται την ιδιοτυπία του. (Μπαίνει σε διαδικασία σύγκρισης της αμερικανικής κουλτούρας με την ελληνική και τολμά να αναγνωρίσει το κακό που υπέστησαν οι ιθαγενείς(Ινδιάνοι) από τα ξενόφερτα στοιχεία, διώξεις , γενοκτονίες κλπ). Αναζητά ένα νέο σύστημα αξιών και επιδιώκει τη μετατροπή του κοινωνικού περιβάλλοντος σε μια ιδανική πολιτεία. (σε αυτό το σημείο αναφέρεται στον διχασμό πλουσίων –φτωχών, στο κοινωνικοοικονομικό υπόστρωμα του Βανκούβερ).

O καθολικός πνευματισμός,  το πατριωτικό ιδεώδες, o έρωτας για τη γυναίκα αποτελούν τους πυλώνες τους ρομαντισμού του . Σε αυτά τα στοιχεία προστίθενται  η αναζήτηση στοιχείων εθνικής ταυτότητας μέσα από την περηφάνια της Κρητικής κουλτούρας που μας καταθέτει ως φορέα παραδόσεων αλλά και η  στάση του απέναντι στις  πολιτικοκοινωνικές αναταραχές της εποχής, όπως η ευημερία της ανθρωπότητας και τα δικαιώματα των λαών. Ο συγγραφέας χωρίς να κατευθύνει τους αναγνώστες του, τους οδηγεί μέσα στην ιστορική πορεία του χωροχρόνου του μυθιστορήματος του, καθιστώντας τον αναγνώστη συμπαθή απέναντι στους αδύναμους και καταπιεσμένους , προκαλώντας το θαυμασμό τους για την κοινωνική τους μεταβολή. Μέσα από το πρόσωπο του  Ετέο, ενός άνδρα  ορθολογιστή αλλά και ρομαντικού, δημιουργείται το πρότυπο ενός ηγέτη του Χρηματιστήριου, ενός σύγχρονου Οδυσσέα που με την ευστροφία και την ευρηματικότητα του, πολύτροπα μηχανεύεται  την πιο ασφαλή και επικερδή έξοδο για εκείνον και τους συνεργάτες του από τη δίνη του Χρηματιστηρίου.  Όμως πέρα από τις συμβατικές αξίες του χρηματιστηρίου, ο Μ. Αλυγιζάκης κατορθώνει να αναδείξει τις αληθινές αξίες της ζωής με πληρότητα, ζωντάνια και πειστικότητα.

Ο Ετέο κατορθώνει να μας σαγηνεύσει με την τόλμη του αφού ως άλλος Ζεύς πολεμά με τους Τιτάνες του Χρηματιστηρίου βγαίνοντας αλώβητος, διατηρώντας το ελληνικό του πνεύμα αθάνατο. Καρέ καρέ παρακολουθούμε όλες τις εξελίξεις της ζωής του παρασυρμένοι σε μια δίνη συναισθημάτων που βασίζονται στην εργοβιογραφία του ίδιου του συγγραφέα, τη συνθετική δύναμη και ψυχογραφική ικανότητα.

Χρονοταξιδιώτης στα γρανάζια του παρελθόντος και στα άγνωστα κύματα του μέλλοντος διεκδικεί την ασίγαστη αλήθεια που βγαίνει ως ανέσπερο φλόγιστρο της ψυχής του, μεταλαμβάνοντας τα νάματα της σοφίας του σε όλους εμάς.    Κι αν κάποιες φορές ασθμαίνει στις στάχτες όσων κακώς κειμένων προσπέρασαν, αναγεννιέται  σαν άλλος φοίνικας από τις στάχτες του σε έναν τόπο τόσο μακρινό από το δικό του, χωρίς όμως να ξεχάσει ποτέ το πρώτο πέταγμα από τη φωλιά του. Ο Μανώλης Αλυγιζάκης, ο Ετέο στη Δίνη του Χρηματιστηρίου, αναμετράται με το άγνωστο και τον κερδίζει η απεραντοσύνη του.