Fractal

Οι Έλληνες ποιητές και η Επανάσταση του 1821

Γράφει η Ελένη Χωρεάνθη //

 

Ηλίας Γκρης: «Σπαθιά και μετερίζια», Διαπολιτισμός, σελ. 140

 

Ο Ηλίας Ηκρης, ένας εμπνευσμένος ποιητής του καιρού και του τόπου μας και πολύ καλός πεζογράφος, στο δοκίμιο τούτο αναψηλαφώντας την ιστορία της Επανάστασης του 1821, φέρνει στο φως ονόματα γνωστά και άγνωστα Ελλήνων ποιητών που ασχολήθηκαν στην ποίησή τους με την επανάσταση.

Έχοντας μπροστά μου το βιβλίο, “Σπαθιά και μετερίζια /Το εικοσιένα και η ποίησή του”, με κάποια επιφύλαξη, θα χαρακτήριζα το δοκίμιο τούτο ανθολογία ποιητών που τους ενέπνευσε η Επανάσταση και η αφύπνιση του δουλωμένου Γένους κι έγραψαν ποιήματα είτε για ήρωες και ηρωικά κατορθώματα είτε για μάχες, όπως και ανθολόγηση αντιπροσωπευτικών ποιημάτων τους. Κι αυτό γιατί το δεύτερο μέρος, ήτοι τα τρία τέταρτα του βιβλίου (79 σελίδες), καλύπτει η επιλογή και ανθολόγηση ποιητών και ποιημάτων τους, ενώ το πρώτο, το δοκιμιακό μέρος καλύπτει το ένα τρίτο, 39 σελίδες, γεγονός που σημαίνει πως ο ποιητής ήθελε να δείξει και ν’ αποδείξει με πραγματικά στοιχεία, ποια απήχηση είχε η Επανάσταση σε λαϊκούς και ήσσονες ποιητές από τότε ίσαμε τις μέρες μας.

Ακριβώς, γι’ αυτό το θαύμα της μεγάλης εξέγερσης των αδούλωτων ψυχών πρόκειται, που ενέπνευσε τους μεγάλους αλλά και ήσσονες ποιητές η Επανάσταση του 1821. Μια επανάσταση μοναδική ίσως στην ιστορία της ανθρωπότητας, ένα ανεπανάληπτο έπος που το δημιούργησε μια δράκα φτωχών, ρακένδυτων Ελλήνων  που ξεπήδησαν μες από τα σπλάχνα της υπόδουλης Ελλάδας 400 ολόκληρα χρόνια στην πανίσχυρη και θεωρούμενη ανίκητη Οθωμανική Αυτοκρατορία, τη στιγμή μάλιστα που είχε απλώσει τα πλοκάμια της και ήταν έτοιμη να κατακτήσει την υπνωτισμένη και εφησυχασμένη Ευρώπη. Η γηραιά Ήπειρος τελούσε υπό τις οδηγίες του ισχυρού άνδρα, του Μέτερνιχ που κινούσε τα νήματα κι έσερνε από τη μύτη όλους τους ισχυρούς ηγεμόνες οι οποίοι είχαν καταδικάσει και συναποφασίσει να καταπνίξουν εν τη γενέσει του κάθε επαναστατικό κίνημα που θα εκδηλωνόταν στην Ευρώπη. Την Ελλάδα την είχαν διαγράψει κι από το χάρτη. Ο Άντερσεν, ο Δανός ποιητής και αγαπημένος των λογοτεχνών και των παιδιών παραμυθάς, που πέρασε από τη χώρα μας τον καιρό της Τουρκοκρατίας, το οδοιπορικό έχει τίτλο: Στα μέρη της Ανατολής.

Δικαίως, ο Ηλίας Γκρης, αγανακτισμένος με το πώς διδασκόταν και διδάσκεται η ιστορία της Επανάστασης στα σχολεία, εξηγεί τους λόγους που τον ώθησαν να ριχτεί “στο πέλαγος της νεοελληνικής ποίησης ανιχνεύοντας στίχους και ποιήματα, που σχετίζονται με το 1821”, εστιάζοντας

στην αιτία και την αφορμή”.

     Πρώτα στην αιτία που αφορά τη διαστρέβλωση και “νόθευση του αυθεντικού νοήματος της πρώτης μεγαλειώδους και απαρομοίαστης Επανάστασης που έζησε ο σύγχρονος κόσμος. Με πρώτο θύμα τη γενιά των ρακένδυτων και κουρελήδων ραγιάδων που σήκωσαν το κύριο βάρος του αγώνα και στάθηκαν οι άξιοι της πατρίδας. Αυτοί που μια χούφτα σκλάβοι με μόνο εφόδιο την απελπισία τους τα ‘βαλαν με την κραταιά αυτοκρατορία των Οθωμανών και τους αδίστακτους συμμάχους της πενταπλούς Ιεράς Συμμαχίας. Μα κυρίως την Αυστρία του μακιαβελικού Μέτερνιχ ‘που ταν ο αναιδέστατος απατεών της Ευρώπης’”, γράφει ενθυμούμενος περιστατικά επετειακών σχολικών εορτασμών, όταν προβάλλονταν ως ήρωες ο Παπαφλέσσας κι ο Κολοκοτρώνης μαζί με τον Μαυροκορδάτο, τον Π. Π. Γερμανό,  εκείνοι που ξόδεψαν τη ζωή τους κι έχυσαν το αίμα τους για την ελευθερία της πατρίδας και όσοι έσπευσαν να υποδουλώσουν την αιματοβαμμένη πατρίδα μας στους Ευρωπαίους αδίστακτους καιροσκόπους, που χρέωσαν ηθικά και υλικά την πατρίδα στους αγγλόφιλους, γερμανόφιλους, γαλλόφιλους, προς ίδιον ο καθένας συμφέρον. Στους αδίστακτους άσπονδους “φίλους”, οι οποίοι εξακολουθούν να νέμονται ό, τι έχει απομείνει ακόμα από την κατασπατάληση του ηθικού και του υλικού πλούτου της Ελλάδας.

Πρόκειται για μια αδρομερή, αλλά προσεκτική αναψηλάφηση της ιστορίας της περιόδου που τον απασχολεί, φέρνοντας στην επιφάνεια αλήθειες βαλσαμωμένες ή καλυμμένες χρόνια με τον μανδύα της υποκρισίας, καταρρίπτοντας, όπως χαρακτηριστικά γράφει, “τρία μεγάλα μυθεύματα που κόλλησαν σαν βδέλλα στο σώμα της Επανάστασης φτιάχνοντας το θρύλο του 21”, διαστρεβλώνοντας την ιστορία, όπως ότι Ο Π. Π. Γερμανός ύψωσε πρώτος το Λάβαρο στην Αγία Λαύρα κηρύσσοντας την έναρξη του Αγώνα. Η εξακριβωμένη ιστορική αλήθεια είναι πως αναγκάστηκε να ευλογήσει την Επανάσταση αφού ήδη είχε αρχίσει ο Αγώνας, γεγονός το οποίο Έλληνες και “ξένοι που έζησαν το 21, αμερόληπτοι και δίκαιοι ιστορικοί ομονοούν:το λάβαρο στην Αγία Λαύρα είναι θρύλος (…)ο ίδιος ο Π. Π. Πατρών Γερμανός, φρονίμως ποιών, δεν αναφέρει ούτε λέξη στα Απόμνημονεύματά του”. Και ο Σπυρίδων Τρικούπης ομολογεί ότι είναι ψευδής η επικρατούσα ιδέα, ότι υψώθηκε λάβαρο στην Αγία Λαύρα.

 

Ηλίας Γκρης

 

Με αυτήν, πρωταρχική, θα πρόσθετα συμφωνώντας με τον Ηλία Γκρη, και άλλες σκόπιμες στρεβλώσεις της Ιστορίας, γαλουχήθηκαν οι παρελθούσες πέντε γενιές ελληνοπαίδων. Και διώχθηκαν δάσκαλοι που τόλμησαν να πουν την αλήθεια στα παιδιά.  Ωστόσο, όσοι διαβάζουν σήμερα ιστορία γνωρίζουν ότι “το 21 ήταν και παραμένει ένα μικρό σύμπαν που σφύζει από γαλαξίες αγωνιστών. “Αυτοί οι μόλις μαθόντες ν’ αναγιγνώσκουσι και να γράφωσιν, ουχί φρόνιμοι κι εύποροι”, πρωτοστάτησαν στον υπέρ της ανεξαρτησίας της Ελλάδας αγώνα. Εκείνη η δράκα των αδούλωτων ψυχών ξεσήκωσε το Έθνος κι έδειξε στην αποχαυνωμένη Ευρώπη και στην αδιάφορη ανθρωπότητα το δρόμο προς την ελευθερία, την ανεξαρτησία και τη δικαίωση. Και το σημαντικό και σπουδαιότερο, απέδειξαν ότι η κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ήταν ανίκητη.

 

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου του ο Ηλίας Γκρης ξεκινάει με την ανθολόγηση λαϊκών ποιητών που τους απασχόλησε το 1821 και, δειγματοληπτικά, ανθολογεί ονόματα γνωστά σε μας και άγνωστα και σύντομα χαρακτηριστικά αποσπάσματα ποιημάτων τους, εμπνευσμένων από την Επανάσταση. Και , όπως επισημαίνει, δεν είναι μόνο οι δυνατές φωνές, τα μεγάλα έπη που συγκλόνισαν τον κόσμο, αλλά κι εκείνων που μίλησαν με τη δική τους τη φωνή και πρόσφεραν έστω πετραδάκια στο χτίσιμο του μεγάλου έπους του έθνους. Γράφει χαρακτηριστικά: “Κι ας ήταν ποιήματα κάποιας αφέλειας και άτεχνης στιχουργικής. Ήταν, ωστόσο, ικανά  να διεγείρουν το εθνικό φρόνημα βρίσκοντας απήχηση σε μικρούς και μεγάλους σε όλο τον ελληνισμό(…). Δεν είναι μόνο οι αναγνωρισμένοι και καταξιωμένοι ποιητές(…) που ξεχωρίζουν. Είναι και πολλοί, παρ’ ότι γράφουν για το 21 έστω κι ακροθιγώς”, στον απόηχο του “Θούριου” του Ρήγα, γιατί με τα στιχουργήματά τους συνέβαλαν στον αγώνα για την ελευθερία. Και, προς επίρρωσιν των απόψεών του, αναφέρει τις απόψεις που εκφράζει για το ίδιο θέμα ο ιστορικός και συγγραφέας Φιλήμων (1799-1871):

Εις τα άσματα αυτά χρωστά η ελευθερία της Ελλάδος μέγα μέρος ως ενώσαντα-καθώς και η Φιλική Εταιρεία-την γνώμην όλων”.

Από τους ποιητές της μετεπαναστατικής περιόδου, αναφέρεται ο αγνός πατριώτης και παραγκωνισμένος ποιητής αγωνιστής Γεώργιος Ζαλοκώστας, γνωστός περισσότερο από το τρυφερό του ποίημα, “Ο βοριάς που τ’ αρνάκια παγώνει”, παρά για τη μεγάλη πατριωτική δράση και την πνευματική προσφορά του· ο γνωστός μας Φαναριώτης Αλέξανδρος Ραγκαβής και άλλοι 27 αναγνωρισμένοι ποιητές που ασχολήθηκαν με την Επανάσταση με κυριότερο τον Παλαμά. Ακολουθούν ο Αργύρης Εφταλιώτης, ο Ταγκόπουλος, ο Δροσίνης και ο Πολέμης. Το πατριωτικό τους έργο διακρίνεται από αρχαιοπρεπές και επιτηδευμένο, ρητορικό, σχεδόν αμήχανο, ακατέργαστο και πομπώδες ύφος, προσαρμοσμένο στο πνεύμα του μιμητισμού και του νεοκλασικισμού, που το καθιστά δυσπρόσιτο και του στερεί τη διαχρονικότητα.

 

 

Ο κατάλογος της ανθολόγησης φτάνει ως την εποχή μας.

Το δοκίμιό του, που συμπληρώνεται με ένα τρίτο μέρος, όπου ο συγγραφέας, ανακεφαλαιώνοντας, μνημονεύει τους μεγάλους Νεοέλληνες ποιητές: Διονύσιο Σολωμό και Ανδρέα Κάλβο, τους “πρώτους κι αξεπέραστους βάρδους της Επανάστασης” και όχι μόνο, αλλά και της Ποίησής μας, προσθέτω, τόσο για τον πατριωτικό τους εμπνευσμένο ποιητικό λόγο, όσο και για τη συμβολή του στη διαμόρφωση της νεοελληνικής γλώσσας, ο Διονύσιος Σολωμός, της υψηλής, αρχαιοπρεπούς, μοναδικού ύφους και ήθους, ιδιόμορφης γλώσσας, ο Ανδρέας Κάλβος.

Κλείνει με αναφορές σε παλαιότερους και σύγχρονους ποιητές, όπως και επιλεκτικά σε ξένους,

αναφέρει και ονόματα γνωστών που δεν τους απασχόλησε στο δημοσιοποιημένο έργο τους το 21, μιλάει για τη “δικαιοσύνη της ποίησης” και με απόψεις του για την επικρατούσα σήμερα πραγματικότητα στο χώρο της ποίησης, του πνεύματος, των γραμμάτων και του πολιτισμού, γενικότερα. Παραθέτει επίσης ικανή βιβλιογραφία.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top