✔ Σοφία Φιλιππίδου: «Το θέμα είναι να μην σβήσει το καμίνι»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Η Σοφία Φιλιππίδου είναι ένας άνθρωπος μαγικός και μαγεμένος που μπορεί και βλέπει το δάσος. Δεν μας φωνάζει «να ένα δάσος» αλλά μας το ψιθυρίζουν τα πάντα της: από τις χειροποίητες μάσκες και τα λουλούδια της, μέχρι τα καραμελωτά στρωσίδια και τα κόλλυβα στους οικείους τους, από τις κυριολεκτικά χειροποίητες παραστάσεις της ως τις αποκαλυπτικές αστραπές στα γραμμένα της. Με το που θα την γνωρίσεις, αυτό θα σκεφτείς: «είναι ένας άνθρωπος που ξέρει». Ψυχανεμίζεται το ακριβό, μετατρέπει το ασήμαντο σε ακριβά ποιητικό, είναι σε θέση να ακούει «το τραγούδι της μαύρης τρύπας» και το σιγοτραγουδάει. Στο καινούργιο ομώνυμο βιβλίο της «Το τραγούδι της μαύρης τρύπας» (εκδ. Σοκόλη) που ακολούθησε εκείνο το «Με μια σκάλα στο φεγγάρι» (εκδ. Καστανιώτη).

Η συνέντευξη που ακολουθεί έγινε για τα γραμμένα της.

-Κυρία Φιλιππίδου, τι σας προσφέρει το γράψιμο που δεν σας προσφέρει η υποκριτική, η σκηνοθεσία, τα θαυμαστά έργα των χεριών σας;

Το γράψιμο έχει μια συνάφεια με όλα όσα αναφέρετε (υποκριτική σκηνοθεσία έργα των χεριών) μόνο που αυτός που γράφει δεν πρέπει απαραίτητα να ξέρει όλα τα άλλα. Εγώ δεν θα έλεγα πως είμαι συγγραφέας, αλλά ότι νιώθω την υποχρέωση να γράφω. Από πολύ μικρή. Μάλιστα πρώτα ένιωσα την υποχρέωση να γράφω και μετά ήρθαν όλα τα άλλα… Άρχισα με ποίηση όπως οι περισσότεροι νέοι που έχουν μια συναισθηματική, κάπως εύθραυστη, ευαίσθητη φύση. Έχω κρατήσει κάποια ποιήματα μου από την ηλικία των 14 -15 χρόνων (τα περισσότερα τα έκαψα)… το γράψιμο λοιπόν μου προσφέρει κάποια ελευθερία να κάνω μια σύνθεση με λέξεις ιδέες και νοήματα, να παίξω με την φαντασία, την μνήμη και το όνειρο, να περπατήσω μέσα σε σκοτεινά υποσυνείδητα μονοπάτια, να λύσω έναν δεσμό ή να τον κόψω… εντέλει να φτιάξω ένα πατσγουρκ του μυαλού (ένα εργόχειρο) με κομμάτια δικά μου, κομμένα από μένα, αλλά και κομμάτια από τους άλλους, έτσι που να βγαίνει το κείμενο από την αλήθεια μου, αλλά να αφορά και στους άλλους. Γράφω επίσης για να ερμηνεύσω εκ νέου τον κόσμο, εμένα και την πραγματικότητα να επικοινωνήσω, και πολλές φορές για να στείλω ως ναυαγός μηνύματα μέσα σε ένα μπουκάλι…

-«Το τραγούδι της μαύρης τρύπας», να ξεκινήσουμε αποκωδικοποιώντας τον τίτλο;

Το τραγούδι της μαύρης τρύπας είναι σχετικά πρόσφατο κείμενο που έγραψα για την επετειακή Εφημερίδα των Συντακτών (2021). Το είπα έτσι γιατί μέσα στο κείμενο μου αναφέρομαι στην φασαρία που κάνουμε γενικά οι άνθρωποι, προβάλλοντας τα δικά μας εγωιστικά ζητήματα, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να ακούσουμε τους ήχους της φύσης και του σύμπαντος και κατ επέκταση τον ήχο που βγάζει μια μαύρη τρύπα (στον τρελό στροβιλισμό της που είναι επιστημονικά αποδεδειγμένος) και που τον ονόμασα «τραγούδι».

-Να αναφερθούμε στα θαυμαστά έργα του συνειρμού; Είναι η χρυσή κλωστή μέσα από την οποία οι ιστορίες έρχονται;

Συνήθως ξεκινώ από αυτό που συμβαίνει τώρα, από μια βάση καθημερινή από κάτι που κλονίζει την ισορροπία μου και την αρμονία που επιδιώκω να δημιουργήσω μέσα στο χάος. Μετά έρχονται όλα τ’ άλλα. Δηλαδή γνωρίζω κάπως τι θέλω να πω, αλλά δεν ξέρω ακριβώς πως θα το πως. Αυτό το «πως» με βασανίζει. Βέβαια μετά από 200 περίπου μικρά κείμενα και πάρα πολλές συνεντεύξεις, έχω πλέον ένα πλαίσιο και κάποια υλικά που προανέφερα, αλλά αφήνομαι ευχαρίστως στο τυχαίο, και στον αυτοσχεδιασμό, πατώντας πάντα γερά στη γη και επιστρέφοντας στο άξονα μου όπως και στο θέατρο. Βέβαια τα κείμενα μου είναι ατελή και ραμμένα λοξά, αλλά προσπαθώ να μην φαίνονται οι ραφές.

-Μας βρίσκουν ή εμείς δημιουργούμε τους συνειρμούς και τις ιστορίες;

Οι ιστορίες και οι συνειρμοί υπάρχουν από πριν, κατά την γνώμη μου… είναι σπίθες που βρίσκουμε άμα σκαλίσουμε στις στάχτες. Αν είναι αναμμένη η φωτιά και υπάρχει χόβολη υπάρχει πάντα η σπίθα… Το θέμα είναι να μην σβήσει το καμίνι του μυαλού, της καρδιάς και της συνείδησης μας.

-Μια ιστορία μπορεί να είναι αυτή που είναι και συγχρόνως το αντίθετό της;

Δεν ξέρω, νομίζω, πως μια ιστορία ή ένας μύθος μπορεί να είναι, αλλά και να μην είναι. Ή να είναι αυτό που είναι και το αντίθετο της. Είναι και θέμα της εκ νέου κατασκευής της ιστορίας… η αφήγηση της, και εξαρτάται από την μαστορική τέχνη του κατασκευαστή-αφηγητή, νομίζω.

-Από παιδί γράφατε; Υπήρξατε από πάντα, τόσο πολύ παρατηρητική;

Ναι τώρα που το σκέφτομαι ήμουν και είμαι παρατηρητική… βλέπω τα σημεία και τα σημάδια με κάθε λεπτομέρεια στο πρόσωπο στο σινεμά, στο θέατρο, στην ζωή, στην φύση… έχω σφαιρική όραση και αντίληψη και διεισδυτική ματιά έτσι νομίζω για μένα, αλλά έτσι λένε και κάποιοι άνθρωποι που εκτιμώ και με αγαπάνε.

-Κυρία Φιλιππίδου, η γραφή μας είναι και για μας αποκαλυπτική; Τι σας φανέρωσαν τα κείμενά σας;

Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια, όσο για τα κείμενα μου, απέδειξαν την ικανότητα μου να συνθέτω με υλικά του μυαλού, της φαντασίας, του ονείρου και της πραγματικότητας, να φτιάχνω μικρά γραπτά έργα τέχνης. Επιπλέον απελευθέρωσαν λογοκριμένες μορφές λόγου, αυτοσχέδια πρότυπα σύνολα- νοήματα… αιφνίδιες αποκαλύψεις… υποσυνείδητες ενέργειες και ρεύματα… μασκαρεμένα λόγια και φαντάσματα… την αγάπη μου για την αλήθεια, την πίστη στον εαυτό μου και την απεριόριστη εκτίμηση που τρέφω για τα μεγάλα συγγραφικά έργα και τους συγγραφείς τους.

-Ποιος τρόπος έκφρασης είναι πιο κοντά στη ψυχή μας;

Αυτός ο τρόπος έκφρασης, που ταιριάζει στην αλήθεια μας νομίζω, στον χαρακτήρα και στην ζωή μας, στα πιστεύω και στους αγώνες μας. Αυτός ο τρόπος με τον οποίο εκφράζεται ο σκεπτόμενος επαναστατημένος άνθρωπος.

-Τα κείμενα των άλλων, εξ ου και η διακειμενικότητα, ρίχνουν φως και στα δικά μας αινίγματα; Αποτελούν ένα παραθυράκι και στη δική μας σκοτεινή ψυχή;

Οπωσδήποτε ναι και μόνο τότε κατά την γνώμη μου έχουν αξία. Αν δεν γράφουμε για να επικοινωνήσουμε, αλλά γράφουμε για να μιλήσουμε μόνο για τον εαυτό μας με ναρκισσιστική διάθεση, δεν νομίζω πως ανοίγουμε παράθυρα και πόρτες στον κόσμο αλλά ούτε και στον εαυτό μας. Πιστεύω απόλυτα ό,τι εκείνος που θαυμάζει τον εαυτό του και περιστρέφεται γύρω από αυτόν, στο τέλος μπορεί και να τον κατασπαράξει χωρίς καμμιά ελπίδα επικοινωνίας με κανέναν. Αντίθετα εκείνος που βυθίζεται στα σκοτάδια της ψυχής του και βγάζει στο φως κάποιες αλήθειες, ακόμη και σε ακατέργαστη μορφή, έχει μεγάλες προοπτικές να αγαπηθεί και να επικοινωνήσει, αλλά κυρίως να αγαπήσει και να συγχωρήσει τον εαυτό του και τα λάθη του.

-Η Φαντασία μας, τελικά, είναι ή δεν είναι ζωή; [Η μαμά μου έλεγε ότι υπάρχει το καλό, το κακό και το φανταστικό]

Η φαντασία είναι μια ιδιότητα του πνεύματος να κατασκευάζει εικόνες, όχι εικόνες καθ’ αυτές αλλά φανταστικές). «Στην ουσία δεν υπάρχει φαντασία αλλά μια συνείδηση που θεάται το μη πραγματικό», γράφει ο Σαρτρ. «Το φανταστικό λέει είναι μια γοητευτική θέληση της ψυχής σε ώρες νηφάλιας περισυλλογής. Με αυτήν την λειτουργία η συνείδηση επιτρέπει να καταλάβουμε διαφορετικά και με μεγαλύτερη πληρότητα την φύση ενός έργου τέχνης». Και θα έλεγα (όπως εγώ το καταλαβαίνω) πως ναι, η φαντασία μας είναι ζωή και με την φαντασία μας μπορούμε να γίνουμε καλύτεροι… πιο ανθρώπινοι…

-Κυρία Φιλιππίδου, τι μας στερεί ο Χρόνος και ποια είναι τα δώρα του;

Ο χρόνος όπως τον αντιλαμβάνεται ο άνθρωπος πάνω στην γη, … είναι μια μικρή καμπύλη από την μήτρα στο χώμα … για πολλούς ένα μεγάλο μαγικό ταξίδι, για άλλους ένας εφιάλτης… δεν νιώθω πως ο χρόνος μας στερεί κάτι. Είναι μια διαδρομή. Πιστεύω πως ο χρόνος έτσι όπως τον ξέρουμε, δίνει μόνο δώρα. Δεν γνωρίζω αν ο άνθρωπος είναι πάντα εκεί, για να τα παίρνει και να τα εκτιμάει.

-Η σχέση σας με το σύμπαν: τα αντικείμενα, τα κουρελάκια, τα φυτά, η Ελενίτσα, οι σοφές γάτες σας…

Τα αντικείμενα, τα ρούχα, τα υφάσματα, τα κουρέλια είναι ο κόσμος μου… το φυσικό μου περιβάλλον, τα χρειάζομαι για να ζω και να δημιουργώ. Όταν ήμουν παιδί, αγαπούσα όλους τους ανθρώπους (δεν είχα κακία μέσα μου) τώρα που κατάλαβα, επικοινωνώ καλύτερα με τα πράγματα που γίναν από χέρια των ανθρώπων (πιστεύω πως αυτοί είναι οι καλοί άνθρωποι) το νοιώθω: Ρούχα χειροποίητα φορεμένα, μικρά αντικείμενα μιας άλλης εποχής, τα βιβλία, (μερικά τα έχω σαν φυλακτό) … ό,τι έχει επάνω του την μνήμη και τον χρόνο, μια μικρή ιστορία, ένα βάσανο ή χαρά…λίγη αγάπη…Τέλος συνδέομαι και κρατώ πράγματα που μπορούν να ανακυκλωθούν και να γίνουν μαζί με κάτι ακόμη, κάτι άλλο… Έτσι φαντάζομαι πως θα μπορούσε να γίνει και στην ζωή: Να έρχονται οι άνθρωποι σε επαφή προκειμένου να… γίνουν ή να γίνει κάτι άλλο: Ένα νέο έργο τέχνης. Πιστεύω πως το να ζεις είναι τέχνη. Μου αρέσει η ανανέωση, η αναμόρφωση, η αλλαγή, η μεταμόρφωση, το θέατρο, όσο για τις γάτες μου, είναι μικρά παιδάκια έξυπνα ζηλιάρικα και ζημιάρικα. Τις θαυμάζω και τις αγαπώ, τις παρατηρώ και μαθαίνω από αυτές ακόμη και σήμερα… μου δίνουν ζωή και χαρά…Το ασύλληπτο απέραντο και διαρκώς διογκούμενο σύμπαν που αυξάνεται δημιουργώντας και καταλαμβάνοντας απέραντο χώρο, ο συμπαντικός χρόνος, οι διαστάσεις… οι μαύρες τρύπες και οι γαλαξίες είναι η μεγάλη μου Απορία …νιώθω δέος, παίρνω ακατανίκητη τρελή χαρά, με κάνει να πιστεύω στην ύπαρξη μιας «θεϊκής» – μεταφυσικής, ποιητικής, διάνοιας.

-Σε δύσκολες συγκυρίες και εποχές, τι αποτελεί παυσίλυπον για σας;

Παυσίλυπον είναι να ξέρεις πως αυτό που ζεις είναι ένα θαύμα σε εξέλιξη που συμβαίνει μπρος στα μάτια σου και πως εσύ είσαι κομμάτι του θαύματος αλλά και θαυματοποιός- δημιουργός ή καταστροφέας ταυτόχρονα.

-Το σκληρό πρόσωπο της καθημερινότητας κατά πόσο, τελικά, σας αφορά ή δεν σας αφορά;

Με αφορά και πολύ μάλιστα και η καθημερινότητα και η πραγματικότητα, που είναι ό,τι πιο σκληρό, αλλά και ότι πιο αληθινό υπάρχει. Η καθημερινότητα είναι η μεγάλη Σκηνή της ζωής, εκεί κρίνεται το ταλέντο, οι ικανότητες μας, η μαεστρία μας, να ζήσουμε, μαζί με άλλους (αν είναι δυνατόν ειρηνικά): Να εκτεθούμε να επικοινωνήσουμε, να αγαπηθούμε, να ερωτευτούμε, να επιβιώσουμε, να δημιουργήσουμε: Να πάμε λίγο πιο μπροστά… λίγο ψηλότερα!