Fractal

Κριτικά φύλλα (20): Κατερίνα Ατσόγλου, “Συμβολισμοί”

Γράφει ο Γεράσιμος Δενδρινός //

 

 

 

Κατερίνα Ατσόγλου: “Συμβολισμοί”, Βακχικόν, Αθήνα 2019

 

[Α]. ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ-ΠΡΟΣΩΠΙΚΑ: Αντιγράφουμε από το πρόσφατο ποιητικό βιβλίο Συμβολισμοί της Κατερίνας Ατσόγλου των καλαίσθητων εκδόσεων Βακχικόν, τους σταθμούς της λογοτεχνικής της πορείας (ομολογουμένως αρκετά εκτενείς), προκειμένου να ορίσουμε το υποψιασμένο πρόσωπο και την πρόθεση, που απαιτείται για την άσκηση οποιαδήποτε τέχνης. Διαβάζουμε λοιπόν: Γεννημένη το 1977 στην Κόρινθο, σπούδασε Λογιστική στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένων Επιστημών της Δυτικής Μακεδονίας και σήμερα εργάζεται στον Δήμο Σικυωνίων – τόσο οι σπουδές, όσο και ο τόπος εργασίας είναι ικανά εφόδια για την Ποίηση, κι ευτυχώς που οι σπουδές της είναι πρακτικής μορφής γιατί η θεωρητική επιστημονική κατάρτιση (π.χ. Φιλολογία, κλπ) πολλές φορές στέκεται εμπόδιο λόγω του διαρκούς ελέγχου και της ανασφάλειας που προσφέρει η εξαντλητική άσκηση-εξάσκηση της γλώσσας. Από το 2018 σπουδάζει στο μεταπτυχιακό τμήμα Δημιουργικής Γραφής του ΕΑΠ. Ποιήματα και κείμενά της έχουν δημοσιευτεί  σε ηλεκτρονικά περιοδικά και Blogs, σε έντυπα, όπως στις Ομαδικές Ποιητικές Συλλογές των εκδόσεων Διάνυσμα, σε περιοδικά όπως Δίοδος, Λογοτεχνικό δελτίο, σε καλλιτεχνικά Ημερολόγια, έως ότου πέρσι τον Μάιο βραβεύτηκε για το διήγημά της Ο Μίλτος στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Διηγήματος του περιοδικού Κοράλλι των ομώνυμων εκδόσεων.

 

 

[Β]. ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ: Η ποίησή της, αν κρίνουμε από το τελικό επισφράγισμα (κορύφωση) κάθε ποιήματος, είναι μία λόγχη για τον αναγνώστη. Οι στίχοι έντασης τείνουν όχι σε κάθαρση, αλλά σε μια νέα πληγή. Όλη η συλλογή είναι αφιερωμένη στον «Άφαντο-Αγαπημένο» που όρισε η ψυχή ερήμην της ποιήτριας. 1). «Ποίημα ποιητικής»: Το ποίημα (ο πρόλογος της συλλογής), είναι ο Ορισμός της Ποιήσεως. Ο στίχος «είναι η αισθητική της ηθικής» αποτελεί τον καλύτερο τίτλο-συμπέρασμα για την Ποίηση. «Η ποίηση μιλά όταν οι ποιητές σιωπούν»: αφορά πότε υφίσταται η ποιητική δημιουργία. Οι ακόλουθοι στίχοι στοχεύουν στη χρησιμότητά της και σε ποιες στιγμές συμβαίνει, ενώ η κατακλείδα από την Υψικάμινο του Ανδρέα Εμπειρίκου επισφραγίζει τον ορισμό της Ποίησης, κάτι που δεν χρειαζόταν, μιας που οι στίχοι «όταν όλοι και όλα / μας έχουν εγκαταλείψει» είναι διαφωτιστικά πετυχημένοι.  2). «Λευκή σελίδα»: Είναι γεμάτη με εικόνες όπου η Αγάπη πρωτοστατεί στη γυναικεία ψυχή – η απόδοσή της σε στίχους-εικόνες είναι συγκινησιακά εκστατική. Η τελευταία στροφή, όπου οι φράσεις ξεκινάνε με το «πώς» δηλώνεται και η πιθανή αδυναμία της Ποίησης να εκφράσει όλα τα αιτήματα και ίσως αυτή η «ανικανότητά» της να είναι και η πιθανή της κατάκτηση. 3). «Λίγο από ζωή»: Χωρίς αμφιβολία, ένα σπουδαίο ποίημα. Εδώ καταγράφεται τμήμα βίου, αποκομμένου και μοναχικού, στιγμές σακάτικες, εκπτωτικές, που στο τέλος το σφραγίζει η αποκορύφωση: «Στο δικό μας (εν. παράθυρο) / αν και έσπασα τις γρίλιες / έχει πάντα συννεφιά». 4). «Πάλι βρέχει»: Εδώ η βροχή λειτουργεί ως εξαγνισμός χωρίς διάρκεια, όπως δηλώνεται στη δεύτερη παράγραφο με το ρήμα «προσποιούμαστε». 5). «Πίστη»: Μεταφυσική καταφυγή με ρεαλιστική παραδοχή που συντρίβει τον αναγνώστη στο τέλος: «Όταν ο άνθρωπος παύει να πιστεύει στο δεδομένο / αρχίζουν τα “δράματα”». Δίστιχο, όντως, θαυμάσιο, επειδή η ψυχή ζει ξεκρέμαστη δια βίου χωρίς αποκούμπι-βάλσαμο. 6). «Η Φυγή»: Εξαιρετικό ποίημα. Η κατάθεση αυτή ως αναγκαιότητα μιας συνάντησης. Τα πάντα εδώ είναι πνιγηρά κι απειλητικά ακόμα από «ελεύθερους σκοπευτές». 7). Στην «Αναζήτηση αλήθειας» σ’ έναν κόσμο σκληρό και αδυσώπητο κυριαρχεί το ερώτημα: «Πώς γίναμε αδιάφοροι / σκληροί / να υπομένουμε τον πόνο και τη φρίκη;». Στο τέλος η ποιήτρια αποφαίνεται: «Γη να ποτίζεται με αίμα λες και θα φυτρώσει το δέντρο της ζωής». 8). «2115 μ.Χ.»: Το αφόρητα επικίνδυνο μέλλον, όπου τα πάντα ζοφερά και αμετάκλητα. Κι όσο για την «Ε π α ν ά σ τ α σ η» – άλλη ματαιότητα κι αυτή. 9). «Όνειρα βουτηγμένα σε φορμόλη»: Εδώ έχουμε ανάλυση της αλαζονείας σε πολλαπλά επίπεδα της ζωής που ταυτίζεται με την πλαστή ευτυχία των νεόπλουτων για να καταλήξει στο συγκλονιστικό αναμενόμενο: «Η αλαζονεία δεν αφήνει το τίποτα / να γίνει κάτι». Στα επόμενα δύο ποιήματα, 10). «Υπόσχεση» και 11). «Μοναξιά» υπάρχουν αναφορές σε θρησκευτικούς κανόνες του τύπου: «Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος» και «και πώς θα οδεύσω προς την Ανάσταση;» το ένα ποίημα ως συνέχεια του άλλου. Στο πρώτο υπάρχει η ματαίωση και η οπισθοχώρηση, ενώ στο δεύτερο η δυσκολία στην κατάκτηση της ανάστασης που περνάει από την προσωπική μοναξιά της ποιήτριας και κατ’ επέκταση όλου του κόσμου. 12). Στις «Μέρες του Νοέμβρη» υπάρχει ένα εξαιρετικό εύρημα του καπνού, που αποκαλύπτει παρουσία ανθρώπων στο σπίτι; των ανωνύμων καιομένων; * Από τη σελ. 21 ίσαμε το τέλος της συλλογής στη σελ. 51 η Κατερίνα Ατσόγλου καταθέτει τα καλύτερά της ποιήματα για τα βάσανα του έρωτα13). «Αδιάκοπα διαλείμματα»:  Ο χαμένος χρόνος που στιγμάτισε μία ψυχή, την υποδούλωσε και χάθηκε για πάντα. Η θάλασσα, το αλμυρό νερό, δεν εξαγιάζει μήτε λυτρώνει. Μένει όμως  ο τελευταίος στίχος ως κάτι καλό και αίσιο: «Ευτυχώς μας έσωσε το καλοκαίρι και τους δυο».

 

 

14).  «Είμαστε μόνοι μας»: Ποίημα-λυγμός, Λόγος περί Αγάπης που στέκεται μακριά, σμιλεμένο με σπουδαίους στίχους. Ειδικά η πρώτη στροφή, ένα αποκορύφωμα: «Θα ζούσα την κάθε στιγμή για χάρη σου / θα λάτρευα το αεράκι που σε δροσίζει και / θα ’κανα σκιά με τα χέρια μου να ξαποστάσεις / τα μεσημέρια του καλοκαιριού». 15). «Σου εύχομαι να λείπεις»: Η ερωτική ματαιότητα στο σύνολό της, ο βασανισμός της ψυχής, με υπέροχους στίχους, όπως «έρωτας αδιάβαστος με ορθογραφικά που βγάζουν μάτι», ενώ στο τέλος το σόλοικο: «Σου εύχομαι να λείπεις»… γιατί το φως, η εικόνα του αγαπημένου είναι και μια νέα τυραννία, σύμφωνα με τον καβαφικό στίχο. 16). Στις «Πέτρες σμαράγδια» επιλέγει η ποιήτρια κάτι το στερεό και συνάμα μεγάλης αξίας, την απόδειξη της Αγάπης του εραστή, για να αποφανθεί με αφόρητη πίκρα  στο τέλος: «κι ας είχα μες στα χέρια μου / της ερημιάς τα χάδια».  17). «Ο έρωτας» και η φύση του, το ποιόν του. Σε κατακτά, αφαιρώντας σου και από μια διαφορετική δύναμη αντοχής και στο τέλος: «Σε αφήνει μόνο». 18). «Καθοσίωση»: μια μεταφορά όλο το τετράστιχο. Τα ονόματα, Τροία, Ελένη, Δούρειος Ίππος, αφορούν το κάλεσμα του εραστή τη νύχτα «χωρίς περιορισμούς». 19). Η «Πλάνη» αφορά το τσάκισμα από την πλάνη του έρωτα. Η ποιήτρια μοιάζει πια με «ξεχαρβαλωμένη σημαία» στα χέρια του εραστή, ο οποίος της δείχνει «την έξοδο». Το τελικό συμπέρασμα είναι εξίσου ζοφερό, ένα ζεύγμα «απόστασης-σιωπής» που «μας κρατάνε αγαπημένους / έγιναν οι λέξεις επικίνδυνες / ματώνουν σαν καρφιά». 20). «Υλικά σε τιμή ευκαιρίας»: Η μεταφορά του πόνου σε μια παρέα έχει ως αποτέλεσμα να γίνει κι αυτή θύμα του. Ο χρόνος, κάλπικος κι αυτός, ο ρόλος χιλιοφορεμένος, ενώ το ίδιο το σώμα «προς κατεδάφιση / και τα υλικά θα πωληθούν σε τιμή ευκαιρίας / εξευτελιστικής, / όπως και οι τόσες υποσχέσεις περί αιωνιότητας». * Ακολουθούν τέσσερα ποιήματα με τα οποία στρέφεται η ποιήτρια Εις εαυτήν: 21). «Εξομολόγηση»: Τα ψυχικά σημάδια του έρωτα, αποτυπώματα στην ψυχή που καταγράφει το ρήμα «λιώνω» – το τρίωρο της απουσίας του εραστή τα προκαλεί. 22). «Άρνηση»: Η άρνηση του έρωτα την αναγκάζει να βάζει το μυαλό της «για ύπνο νωρίς», ενώ, κλείνοντας συγχρόνως τις κουρτίνες, αποφαίνεται: «αυτό μόνο μας έλειπε να ζεσταθούν ξανά οι φλέβες / να αρχίσει να ρέει η αγάπη». 23). «Τα κενά»: Η κατά της καρδιάς επίθεση της ποιήτριας, το όργανο-φταίχτης που μπλέκει τον κόσμο σε καταστάσεις, αλλά η ίδια υποφέρει, μα αν και λέει πως «διόρθωσα όλα τα στραβά της», πάντα «όλο και κάτι ζητά».  24). «Γυναίκα»: Ποίημα – εύρημα. Ο ερωτικός πόθος μετατρέπει-λαξεύει τη γυναίκα και την κάνει «θήραμα προς αναζήτηση / παραδομένη στον οίστρο της». 25). Παρών: Εξαιρετική ονειρική κατάθεση με σύμβολα-εικόνες σε όλο το ποίημα. «Ψυχή με άσπρο φουστάνι» να περιφέρεται σε ρημαγμένο σπίτι και να στέκεται στην εξώπορτα περιμένοντας Εκείνον «τον είχε δει τέσσερις φορές». Το ποίημα κλείνει με θάνατο: «και εκείνη προσπαθούσε να πείσει το μυαλό της / πως ήταν ακόμα παρών στης ζωής του τα περιθώρια». Και μόνο αυτό το δίστιχο θα μπορούσε να ορίσει την Κατερίνα Ατσόγλου ως ικανή ποιήτρια. 26). Η «Ίαση»: [ Μια άλλη εκδοχή ]: Η θεραπεία γίνεται με τις λέξεις, που χάρη στην Ποίηση, μαζεύονται, σχηματίζουν φράσεις, για να δοθούν-ειπωθούν στον Αγαπημένο με ένταση, όταν επιτευχθεί η ποθητή συνάντηση: «τις μαθαίνω να κρατούν την αναπνοή τους / μέχρι να σε συναντήσουν».  27). Στο «Ένα ματσάκι άρωμα», η ποιήτρια γίνεται απέραντα δοτική-υπηρετική στον Αγαπημένο: Ο ζεστός καφές, η καλημέρα, η περιδιάβαση στην πόλη του, το ματσάκι από αρωματικό φυτό γίνεται μνήμη για την επιστροφή. Ένας λυρικός καημός της Αγάπης. 28). «Όταν αγγίζεις τα σύμφωνα»: Ο ήχος της φωνής Του, όταν αγγίζει τα σύμφωνα. Και από κει, μεταφέρεται με στίχους η Αγάπη από τα χέρια στα χείλη.  Ο ιδιάζων ήχος της φωνής «όταν πλαγιάζει γύρω απ’ το όνομά μου», αποφεύγοντας «Τα μάτια σου». 29). «Το όνομά σου»: Τι πιο πολύτιμο από το όνομα του Αγαπημένου; Παρ’ όλες τις ελπίδες και τα όνειρα, που τους δίνει υπόσταση η ποιήτρια, η ήττα είναι βέβαιη…[1]

 

 

30). «Οι εραστές»:  Προσπάθεια ορισμού με θαυμάσιες εικόνες για την ποιότητα των εραστών που είναι χωρισμένοι για πάντα ζουν εν πόθω. «δεν μένουν στο ίδιο σπίτι», «δεν έχουν κατοικίδια» κλπ…, «χαϊδεύουν τις λέξεις στα σημειώματα / και μετά καίνε σελίδες». Το τέλος αποκαλυπτικό: «Οι εραστές φτιάχνουν σενάρια / μίσους και απιστίας / και την ίδια στιγμή θα πούλαγαν την ψυχή τους / για μια “αγκαλιά” ακόμα». 31). «Ξόδεμα»: Κι αυτό το ποίημα είναι συμπλήρωμα της αποκάλυψης των «εραστών»: «Όλες οι αγκαλιές είναι ίδιες / διαφέρουν όμως στα κενά που αφήνουν». Ο έρωτας είναι αυτός που διαφέρει, η ένταση και ο πόνος. Η κατακλείδα αριστουργηματικά ανθρώπινη-συναισθηματική ως εύρημα:  «Όλες οι αγκαλιές είναι γέννημα θρέμμα / της φτωχής σου φαντασίας / σε ενικό αριθμό / και πτώση γενική».  Εδώ, ο «ενικός αριθμός» αφορά τον έναν, τη μοναξιά, ενώ η φράση «και πτώση γενική», ίσως να μην στοχεύει μόνο στο υποκείμενο, αλλά γενικά στον καθένα, και, από εκεί, στο όλον. 32). «I need your love»: Το πιο ελεύθερο ποίημα της συλλογής που θυμίζει Beat-Poetry. Σκηνές πιθανής συνάντησης στο Λονδίνο με τον Αγαπημένο. Η ματαιότητα υφαίνει όλες τις σκηνές. Και η αγάπη από τον οργασμικό πόθο is sucked (: πιπιλίζεται, βυζαίνεται, απομυζείται, γλείφεται διαρκώς) σε ένα μυαλό, ομιχλώδες, που ταυτίζεται με την ατμόσφαιρα του Λονδίνου. 33). «Στο τέλος του Αυγούστου»: Θαυμάσιο ποίημα από την πλευρά του εραστή (το πιθανότερο) ή της ερωμένης που αμφιταλαντεύεται, υποταγμένη στην ατίθαση φύση της. Το τέλος του Αυγούστου, όταν σβήνει το θέρος, είναι η ακμή. Το πάλεμα των ψυχών είναι αδυσώπητο και ως κληρονομιά της αγάπης «… δυο βότσαλα / και μια φωτογραφία» με την ελπίδα της φυσιολογικής πορείας του χρόνου «μέχρι να φανεί ξανά στο τέλος του Μαγιού». 34). «Δίνη του έρωτα»: Δοκίμιο περί Έρωτος-Αγάπης. Η Αγάπη έχει αιωνιότητα, ενώ ο Έρωτας απαιτεί τροφή, είναι άπιαστος, απρόβλεπτος, άπονος, τρυφερός και στιγμιαίος. Η ποιήτρια κάνει επίκληση στη Ζωή να δείξει το έλεός της. Το ποίημα εξαντλείται με τις επιπτώσεις του έρωτα στην ψυχή προσφέροντας εξαιρετικές εικόνες. Και στο τέλος, η δίνη του έρωτα χάνεται κι αυτή. 35). «Σκέψεις»: Κι αυτό το εκτενές ποίημα που εξαντλείται σε στίχους-διαπιστώσεις, φιλοσοφικής απόχρωσης. Το ψέμα, ο αποχωρισμός, το ιερό άγγιγμα της ψυχής, η ανυπαρξία φύλου για την ομορφιά και τον έρωτα, έως ότου ο θάνατος παίρνει τον άνθρωπο που αφήνει, έτσι κι αλλιώς, πίσω του όλα τα πράγματά του, χωρίς να λογαριάζει «το μέγεθος της καταστροφής». 36). «Αφορισμοί»:  Σε στίχους. Απείκασμα του κοινού-κενού βίου με εικόνες και αποφθέγματα του τύπου: «Ο άνθρωπος και ο καιρός / στις φουρτούνες φαίνονται» και το εξαιρετικό: «Υπάρχει ζωή; ναι». Το τέλος των «Αφορισμών» ίσως είναι το μεγάλο μυστικό της Ποιητικής Δημιουργίας: «Εσείς που κάνετε το ψέμα αλήθεια / σταθείτε για μια στιγμή / λυπηθείτε το αίμα που θα χυθεί / από τις μάχες που θα προκαλέσετε».

 

 

[Γ]: ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ:  Αναμφίβολα, η πρώτη ποιητική κατάθεση της Κατερίνας Ατσόγλου είναι πολύ σοβαρή κι αξιοπρόσεκτη. Μια Λυρική Παρακαταθήκη, αφόρητη πολλές φορές, έτσι που καταγράφει τις διακυμάνσεις της ψυχής της με γλώσσα άρτια δοκιμασμένη. Η Απώλεια για την ποιήτρια βρίσκεται παντού και η κάθαρση να αργεί γι’ αυτήν ακόμα. Τα πάντα εκκρεμούν και περιμένουν λύση. Ο λελογισμένος απολογισμός δεν δίνει λύση αλλά προσωρινή αποδέσμευση, αν και αυτός ισορροπεί κάπως το ξεχείλισμα του πόθου. Μια δεύτερη μελέτη του βιβλίου, μελετημένα εμπεριστατωμένη, ίσως θα μας οδηγούσε να θεωρήσουμε τον Ποιητικό Κανόνα της Ατσόγλου εκτενή και μια οικονομία στο θέμα των στίχων ίσως να έφερνε καλύτερο αποτέλεσμα. Όμως το πρώτο βιβλίο ενός ποιητή περιέχει και μια αχαλίνωτη διάθεση να καταγράψει τα πάντα. Έτσι, ή αλλιώς, η συλλογή Συμβολισμοί είναι ένα καλό βιβλίο που πετυχαίνει τον σκοπό του και που οι τόσο καλαίσθητες εκδόσεις Βακχικόν δικαίως θεώρησαν να συμπεριλάβουν στις εκδόσεις τους.

 

 

________________

[1] Ίσως στο ποίημα αυτό να υπάρχει σολοικισμός στον τέταρτο στίχο: «και της αυγής το δροσερό αεράκι / τους λέω το όνομά σου». Μήπως έπρεπε να αποδοθεί: «και [σ]της αυγής το δροσερό αεράκι»; Πάντως, δυσκολεύεται πολύ η κατανόηση.

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top