«Δέθηκαν πριν απ’ τον χρόνο»

Γράφει η Ανθούλα Δανιήλ //

Παυλίνα Παμπούδη: “Σημειώσεις για το άγραφο” Εκδ. Πατάκη 2021

Η τέχνη είναι ο μόνος τρόπος για να πιάσεις το άπιαστο, λέει ο Αντρέ Μαλρώ και η Ποίηση να περιγράψεις το «Άγραφο», αν περιγράφεται. Επ’ αυτού επιλαμβάνεται η Παυλίνα Παμπούδη με την πρόσφατη ποιητική συλλογή τηςˑ  συγκεκριμένα κρατά Σημειώσεις για το άγραφο, με ποιήματα που φέρουν  τίτλο  «Το γραμμένο», 1,2,3,4 ποιήματα συνολικά 17, αλλά πολύ περισσότερα της αρίθμησης,  και  με ποιήματα με τον τίτλο  «Σημείωση για …», συνολικά 16.  Το «Γραμμένο» με πλάγια γράμματα και η «Σημείωση» με ορθά. Εν ολίγοις, έχω την εντύπωση πως η ποιήτρια μπαίνει βγαίνει στο ιερό του Απόλλωνα, βλέποντας, διαβάζοντας, προσπαθώντας  σαν Πυθία να ξεδιαλύνει το «άγραφο», μέσα και έξω από τον χορό, ένα βήμα λοξά μπροστά κι ένα βήμα λοξά πίσω. Κύκλιος χορός, έτσι ώστε το πρώτο ποίημα θα γίνει και τελευταίο με μια μικρούλα, τόση δα, παράλειψη ενός ρήματος και ο κύκλος να κλείνει. Το τέλος μου βρίσκεται στην αρχή μου,  λέει ο Τ.Σ. Έλιοτ και στην ποιητική της πράξη το επαναλβάνει η Παμπούδη:

Ν’ αρχίσω, είπα, έναν νέο κύκλο/ έστω σπείρα έστω έλλειψη: ας διαλέξω/

Τρεις ιστορίες να διαπλέξω/ -μια από παραβολές, μια από ίσκιους, μια πιο δύσκολη- / Στην πρώτη θα βγαινα Τρίτη πρωί στην πόρτα με βροχή… /Στη δεύτερη …/  Πείσμων για πάντα θα συνέχιζα/ Να συλλαβίζω κείμενο άγνωστο χωρίς στοιχεία…. Θα ελευθέρωνα εκείνη την κατάδικη ψυχή/ Από το δερματόδετό της σώμα/ Στην τρίτη ιστορία να τη στείλω/ Εκεί κομπάρσος βουβό πρόσωπο κλειδί/ θα ’μουν η ψυχοκόρη… /Θα άρμεγα τις μέρες, θα τάιζα τις νύχτες/ Θα απολύμαινα με μπλε τη θέα στα παράθυρα- / Ύστερα θα βεβαιωνόμουν πως ο δολοφονημένος Κύριος/ Δεν με χρειάζεται άλλο, θα βεβαιωνόμουν / Πως έχει απσουρθεί πλέον στο σύμπαν του και αναπαύεται/ …/ Τέλος θα κλείδωνα και θα περνούσα αθώα / Στην τελευταία σκηνή που θα αφαιρεθεί/ (Όμως ο κόσμος μάλλον δεν χρειάζεται άλλο τέτοιο κύκλο/ Έστω σπείρα, έστω έλλειψη/ Μονάχα, ίσως, σημειώσεις-)

Σαν πυθικός χρησμός το ποίημα,  Πυθικός Απόλλωνας και Πυθία και ο νοών νοείτω.

Η Αρχαιολογία και τα Μαθηματικά που σπούδασε η Παυλίνα Παμπούδη δεν μας βοηθούν να την αποκρυπρογραφήσουμε, αντιθέτως βοηθούν εκείνη να μπει στον λαβύρινθό της χωρίς μίτο και Αριάδνη. Και ο αναγνώστης;

Μελάνι νύχτα χύνεται/ Ωκεανός ενώνοντας/ Και έργα μάταια θεών και ανθρώπων/ Αξεδιάλυτα/ Ενώνοντας/[…]Οι δαίμονες να δαιμονίζονται / Να γεννηθούν πάλι και πάλι στις μορφές μου/ Να υπάρξουν άλλη μια φορά  κι αγόρι και κορίτσι και πουλί/ Θάμνος και πλάνητας ιχθύς αναδυόμενος/ Κι Εμπεδοκλής και φίδι και Μαρία-

 Παρακολουθώντας ο αναγνώστης την ανακύκλιση, στην αύξουσα πορεία των επανεμφανίσεων, τα χνάρια της και τη σημείωσή της θα μπει σε χώρο άχωρο, σε χρόνο άχρονο, κι εκεί σε ένα δάσος από σύμβολα και  συνεχείς μεταπλάσεις του ΕΙΝΑΙ θα εισπράττει τμήματα του άτμητου, τότε που ο κόσμος ήταν ολόκληρος και εκείνη κορίτσι με μπλε πουκαμίσα και την παλιά με τα κεντίδια / Τη μια πάνω στην άλλη […]Τυλίγεται στο μάλλινό της σάλι / Τυλίγεται σε μια σκιά ξένου με σκύλο/ Τυλίγει τον λαιμό σε μακρύ δρόμο.  

Η μπλε πουκαμίσα η τωρινή (σαν φόρμα δουλειάς ή σαν μαθητική ποδιά), η παλιά με τα κεντίδια (σαν τα νιάτα), το μέσα και το έξω άλλο,  και το σαλι, σαν βαρύς χειμωνιάτικος εξοπλισμός, τόσο μακρύς, όσο και ο χειμωνιάτικος πλέον δρόμος.

Μιλώντας με εικόνες και με χρώματα, η ποιήτρια μας έδειξε τον χρόνο που ήλθε κι έφυγε και τον άλλον που θα ’ρθει και ίσως είναι αυτός ο άγνωστος μίτος που έλκει τη ζωή και οδηγεί στην ποίηση.

Το πρώτο ποίημα (για να πάμε πάλι στην αρχή), έθετε την ερώτηση «Τι είναι αυτό;» και αμέσως απαντούσε «Α! ένα ποίημα» και μετά συνέχιζε με το πώς προέκυψε. Κι από αυτό ίσως μισοαποκαλύπτει μια καλά καμουφλαρισμένη ποιητική βιογραφία, η οποία ενέπνευσε αυτό το ένα και μοναδικό ποίημα, το ποίημα εν εξελίξει σε 33 αναθαθμούς, στάσεις, επεισόδια, τίτλους.

Η Παυλίνα Παμπούδη δεν θέλει με κανένα τρόπο να μας διευκολύνει, απλώς μας ενημερώνει πως πέρασε δια μέσου κοσμογονικών συμβάντων, καταστροφών και   παντός είδους συμφορών, σε στεριά και θάλασσα, ψηλά στον ουρανό και βαθιά στο βυθό,  στην έρημο, όπου βγήκε και συνάντησε προγόνους και στέλνει μήνυμα στους απογόνους. Μέσα της βαθιά, στα δικά της ψυχολογικά πελάγη και περιπέτειες του νου της, γίνεται η προσπάθεια για να συλληφθεί το άπιαστο, το άρρητο και το αόρατο. Αντιληπτό μόνο με το ένστικτο. Αρχίζοντας τις εικασίες, το «γραμμένο» με τα πλάγια γράμματα μοιάζει να έρχεται σαν λόγος εξ αποκαλύψεως ή, αλλιώς, «δοσμένος». Λόγος που έρχεται από μακριά γι’ αυτό και ακατάληπτος για τους «πτωχούς τω πνεύματι» που ακούνε τα λόγια τα μαγικά. Ο Γιώργος Βέης, σχολιάζοντας την ποίηση της Παμπούδη, παρατηρεί ότι  «Το ρήμα της είναι συμβατό με το οραματικό συνειδέναι, το οποίο την συνέχει. Το φώνημά της απηχεί ασφαλώς τη δωρεά της γόνιμης στιγμής. Λαμβάνοντας υπ’  όψιν ότι “το Ποίημα είναι ένα αίνιγμα από συνηθισμένα λόγια”, όπως διατείνεται ο Τάσος Λειβαδίτης και αποθησαυρίζει εν συνεχεία η Παυλίνα Παμπούδη» κι ακόμα γράφει ότι «Η γραφή συσπειρώνεται στο μεδούλι των όσων έχουν προκύψει από τη διαδικασία της έμπνευσης εκείνη την απόλυτα χρησμική στιγμή και της ενδεχόμενης επεξεργασίας που έπεται» (Παυλίνα Παμπούδη, Θέματα Λογοτεχνίας Τχ 63 ),.

Παυλίνα Παμπούδη

Επομένως, η ποιήτρια στις τρεις ιστορίες της, θα έβγαινε στο δάσος, να κάνει έναν  ακόμα κύκλο –ζωής, γραφής, δημιουργίας-  στη δεύτερη ιστορία θα επέμενε πεισματικά να πει μια ιστορία που δεν λέγεται και δεν μπορεί να καταγραφεί, στην τρίτη ιστορία μπαίνει στη θέση της  ψυχοκόρης – ποιας, ποιού- , αλλά ο Κύριος έχει πεθάνει…  Το θέμα είναι σοβαρό. Στους τόσους κύκλους της ζωής και της προσωπικής δημιουργίας, άραγε χρειάζεται ένας ακόμα; Έστω και όπως να ’ναι; Ή μόνο οι σημειώσεις, αφού οι σημειώσεις παρέχουν κλειδιά;

Ύστερα θα βεβαιωνόμουν πως ο δολοφονημένος Κύριος

Δεν με χρειάζεται άλλο, θα βεβαιωνόμουν

Πως έχει αποσυρθεί πλέον στο σύμπαν  του και αναπαύεται

Ήσυχος, νοσταλγώντας άφτερα κοπάδια

Αποδημητικά απογεύματα μπάσο κοντίνουο

Χαϊδεύοντας στα γόνατά του νεκρή γάτα

Μαύρη και τυλιγμένη στην ουρά της, τέλειο θεώρημα

Τέλος θα κλείδωνα και θα περνούσα αθώα

Στην τελευταία σκηνή που θα αφαιρεθεί.   

Ο Κύριος, λοιπόν, έχει αποσυρθεί στο σύμπαν, η γάτα στα γόνατά του νεκρή με τη ουρά τυλιγμένη (υποψιάζομαι το παπάκι στο ίντερνετ και τη σχέση της με τον άπειρο κυβερνοχώρο), όμως εκείνο το «θα βεβαιωνόμουν»,  «θα κλείδωνα» και «θα περνούσα», αυτοί  οι υποθετικοί παρατατικοί που δηλώνουν επιθυμία, συγχρόνως δηλώνουν και το απραγματοποίητο σε χρόνο παρελθόντος διαρκή και συνεχή. Ο μουσικός όρος που τον προσδιορίζει, το βαρύθμο μπάσο κοντίνουο, στο χωροχρονικό  αχανές,  υποσημειώνει, τονίζει, επιβάλλεται, υποδηλώνει.

Μια σκηνοθεσία είναι όλα και μια απορία: χρειάζεται ένας νέος κύκλος, έστω σπείρα, έστω έλλειψη και  να βγει και πάλι στον κόσμο ή μήπως όχι και πάνω από τις διαδοχικές στρώσεις ενδυμασίας, μέσα με έναν  κερματισμένο λόγο που «θρυμματίζεται σε άχρηστες γνώσεις», βλέπει εν συνόψει εαυτήν ως παρελθόν, παρόν και μέλλον;

Η Παμπούδη έμπειρη ποιήτρια, με καλά χωνεμένη την παλαιότερη ποίησή μας,  σκηνοθετεί το τι το πώς, για να φανεί η ψυχοκόρη,  το παλίμψηστο «δερματόδετο σώμα», με τη διπλή πουκαμίσα, τη μία πάνω στην άλλη, μία για κάθε ρόλο, εκείνον που ήταν ή  εκείνον που ασκεί ή τον άλλον που έπεται.

Η ποίητρια ένας άνθρωπος, άλλος μέσα, άλλος έξω. Ο Σωκράτης (στο Ευπαλίνος ή ο Αρχιτέκτων του  Πολ Βαλερύ», εκδ Άγρα,1988, μτφρ. Έλλη Λαμπρίδη, σελ. 71-72) έλεγε «Σου είπα πως εγεννήθηκα πολλοί άνθρωποι και πέθανα ένας μόνο. Το παιδί που γεννιέται είναι ένα πλήθος αμέτρητο. .. Ένα πλήθος Σωκράτες εγεννήθηκε μαζί μου, κι απ’ αυτό σιγά σιγά ξεχωρίστηκε ο Σωκράτης εκείνος, που ήταν ταμένος στους δικαστές και το κώνειο».

Ο ποιητής / η ποιήτρια είναι ταμένος  στην Ποίηση, ακόμα και αν όλα τον απελπίζπουν. Στα όνειρά του πάντα είναι δέσμιος της τέχνης του…

Θα άρμεγα τις μέρες, θα τάιζα τις νύχτες/ Θα απολύμαινα με μπλε τη θέα στα παράθυρα- και να ακόμα μια τριάδα ρημάτων με «θα» και «παρατατικό» που δεν πραγματοποιήθηκε, ενώ οι ενέργειες έγιναν, η επιθυμία και ο πόθος διακαείς, η μέρα και η νύχτα σε 24ωρη εφημερία.

Όσο για κείνο το μπλε στα παράθυρα, πολλαπλή η σήμανσή του, αρχίζοντας από την παλιά  πολιτική-ιστορική μνήμη της συσκότισης, με μπλε κόλα στα τζάμια, για να μη μας βλέπει ο εχθρός, περνώντας από σεφερικό θα μου ’φτανε μπροστά στο παράθυρό μου ένα σεντόνι βουτημένο στο λουλάκι («Hampstead») ή μια θάλασσα που μας ξεπλένει από τις αμαρτίες μας («Λεωφόρος Συγγρού») και καταλήγοντας στο ελυτικό Θέ μου τι μπλε ξοδεύεις για να μη σε βλέπουμε (Σηματολόγιο).     

Ο άνθρωπος είναι το σύνολο των αισθήσεων, των ιδεών, των πραξέων και των επιθυμιών του, είναι όλα εκείνα που είναι ή και που θα ήθελε να είναι και το επιδιώκει με μία σειρά πράξεων. Έτσι στα ποιήματα, ,με τον τίτλο «Γραμμένο» δεν παρακολουθούμε άλλο από τα στάδια αυτής της προσπάθειας, η οποία και μόνο αρκεί για την εσωτερική μεταμόρφωση.

Σαν η ποιήτρια να βρίσκεται αγκιστρωμένη, μέσω της σκιάς της, στο πρώτο σκαλί του Καβάφη. Αλλά ο Καβάφης είναι ένας κοντινός μας ποιητής. Υπάρχει και η αιώνια φύση που μας δίνει το παράδειγμά της –ποιήτρια και αυτή- με τις μέρες, τις νύχτες, τις  πέτρες, τα δέντρα, τα φύλλα  και ο Όμηρος οίηπερ φύλλων γενεή, από την εποχή του για το   Άγραφο αποφαίνεται που είναι τελικά παντού γραμμένο, αρκεί να έχει μάτια κανείς να το δει.

Και οι «Σημείωσεις» έπονται σαν «σπινθήρες χάριτος» σε ένα «εγώ» που έχει κατακερματιστεί σε αστραπές του νου σε «βαθύ μελάνης ένστιχτο». Σαν από την ελάχιστη λάμψη κάθε φορά να αναζητά να ανασυνθέσει το άγραφο, το άρητο, εκείνο που «δαιμονικά δαιμονίζει».

«Το άγραφο σαλεύει / Βρεμμένο, άφτερο ακόμα, στη φωλιά του/ Ραμφίζει ακόμα μάταια τα λόγια/ Τα λόγια/ Δεμένο πάντα σε κατάδεσμο/  Δεν λύνονται τα μάγια, δέθηκαν πριν απ’ τον χρόνο». Έτσι, γεννιέται το ερώτημα: Είναι περιττός ο νέος κύκλος, αδύνατη η νέα ανασύνθεση, ανασύσταση του κόσμου, του ποιητικού, του οράματος του μη ορατού, του λόγου του γραμμένου και ανάκουστου, εκείνου που σαν την αστραπή μέσα στη νύχτα για λίγο απαιτεί ακόμα ένα κύκλο, σπείρα, έλλειψη;

Το ποίημα στη σελίδα 10 και στο οπισθόφυλλο δεν ακυρώνει το ΝΑΙ! Κύκλος, έστω σπείρα, έστω έλλειψη… και θ’ ανέβαινα στη δόξα. Έστω.