Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Στο χάραμα της ζωής
28/09/2022, 8:56 πμ

Στο χάραμα της ζωής

Της Χρύσας Φάντη //

 

Τεβφίκ Φικρέτ: «Σερμίν», μετάφραση από τα τουρκικά: Δημήτρης Χουλιαράκης, εκδόσεις Το Ροδακιό 2022, σελ. 96

 

Ο Μεχμέτ Τεβφίκ (24 Δεκεμβρίου 1867-19 Αυγούστου 1915)   εμφανίστηκε στα γράμματα με το ψευδώνυμο Τεβφίκ Φικρέτ (Tevfik Fikret) και θεωρείται ο θεμελιωτής της σύγχρονης τουρκικής ποίησης. Είχε ριζοσπαστικές αντιλήψεις και εργάστηκε με ενθουσιασμό για την επιτυχία του κινήματος των Νεότουρκων. Ήταν μέγας πολέμιος του θρόνου και χαρακτηριστικό των απόψεών του είναι και το πικρόχολο ποίημα “Ένας στιγμιαίος δισταγμός” όπου δηλώνει συντετριμμένος για την αποτυχία της βομβιστικής απόπειρας Αρμένιων αυτονομιστών εναντίον του «ερυθρού σουλτάνου» Αμπντούλ Χαμίτ, στις 21 Ιουλίου του 1905.

Ο Φικρέτ καταγόταν από την Κωνσταντινούπολη, σπούδασε στο αυτοκρατορικό λύκειο του Γαλατά Σαράι και  διετέλεσε διαδοχικά διευθυντής του και καθηγητής της τουρκικής γλώσσας στο αμερικανικό Ροβέρτειο Λύκειο (Robert College). Το τελευταίο, ένα από τα πιο πρωτοποριακά εκπαιδευτικά ιδρύματα της εποχής, διοικείτο από αμερικανούς ιεραποστόλους και απευθυνόταν κυρίως στα ανώτερα, μη μουσουλμανικά στρώματα, της αυτοκρατορίας.

Με θαυμαστή ευρύτητα πνεύματος, σαν άλλος πρώιμος Δελμούζος, εργάζεται για τη σύνδεση θεωρίας και πράξης καθώς και για την αγαστή συμπόρευση πολιτικής και παιδείας, ενώ ενδεικτική των απόψεών του είναι η δήλωσή του:  «Τόπος μου είναι όλ’ η γη, γένος μου η ανθρωπότη.» Όπως μας πληροφορεί ο   Χουλιαράκης, στο   ιδιαίτερα  κατατοπιστικό σημείωμα που φιλοξενεί η  ανά χείρας πρώτη έκδοση του βιβλίου στα ελληνικά, «κατά τον Φικρέτ, σκοπός της εκπαίδευσης  δεν είναι να μπουκώνει τα κούτσικα  με γνώσεις, αλλά να τα προετοιμάζει για τη βιοτή, πώς δηλαδή να κατευθύνουν τη ζωή τους μες στον κόσμο. Κι αυτό δεν επιτυγχάνεται ούτε με την παπαγαλία ούτε με το βούρδουλα, αλλά με το παιχνίδι, με την ανάπτυξη των δεξιοτήτων και τη δημιουργική συμμετοχή στην ομάδα, με γνώμονα πάντοτε την αγάπη για τον άνθρωπο, τη φύση, την πατρίδα και την τέχνη.»

Αναφερόμενος στο ιστορικό γέννησης της Σερμίν, ο μεταφραστής επισημαίνει: «Όταν, το 1914, ο Σατί Μπέης ετοιμάζεται να ανοίξει στο Σισλί ένα σχολειό που θα εφαρμόζει τις πιο καινοτόμες εκπαιδευτικές μεθόδους της Εσπερίας, ζητά απ’ τον επιστήθιο φίλο του Τεβφίκ Φικρέτ να λαμπρύνει με την πένα του την περίσταση. Εκείνος ενθουσιάζεται και σκαρώνει την τσαπερδόνα τη Σερμίν, που θα αγαπηθεί απ’ τα Τουρκόπουλα με πάθος». Η μετάφραση του ειδικού αυτού κειμένου από τον  Χουλιαράκη και η εξαιρετικά προσεγμένη έκδοση από “Το Ροδακιό” αποτελούν κατά τη γνώμη μας εκδοτικό γεγονός, όχι μονάχα για λόγους λογοτεχνικούς, αλλά και ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς.

Μέχρι τώρα οι ποικιλώνυμοι μεταφραστές της τουρκικής λογοτεχνίας στα ελληνικά προσπάθησαν να μας γνωρίσουν τα έργα εκείνα που απευθύνονται στον ενήλικο αναγνώστη. Να όμως που κάποιος ανάμεσά τους τολμά να μεταφέρει στη γλώσσα μας ένα βιβλίο με παιδικά ποιηματάκια, που γράφτηκε πριν από έναν και πλέον αιώνα, και αποτελεί ορόσημο στα γράμματα της γειτονικής χώρας, κάτι αντίστοιχο ας πούμε,   με τα “Ψηλά βουνά” του δικού μας Ζαχαρία Παπαντωνίου. Μετά την εφιαλτική “Βόμβα” του Ομέρ Σεϋφεττίν, την ξεκαρδιστική “Κακούργα καλλονή” από το ρεπερτόριο του λαϊκού τουρκικού θεάτρου Ορτά Ογιουνού, το μεταφυσικό “Σύρε κι έλα με μάγους και βαμπίρ” του Εβλιγιά Τσελεμπή, το πικροπαιχνιδιάρικο “Ενός γαϊδάρου ντέρτι” του Σεϋχί και την ατάσθαλη “Μονιά των λυγερών” του Γκαζαλί Ντελή Μπιραντέρ, ανάμεσα στα οκτώ που έχει μεταφράσει τα τελευταία χρόνια, ο Χουλιαράκης μάς συστήνει τώρα τη Σερμίν: ένα κοριτσάκι όχι μεγαλύτερο από πέντε-έξι χρονών, που συντρόφεψε γενιές και γενιές Τουρκόπουλων στα παρθενικά τους βήματα στο σχολείο, καθώς το βιβλίο ετούτο χρησιμοποιήθηκε ως αναγνωστικό των πρώτων τάξεων του δημοτικού αλλά και στο νηπιαγωγείο.

Φιλοτεχνημένη από τον μεγάλο αυτόν ποιητή, που ήταν   μέχρι στιγμής παντελώς άγνωστος και αμετάφραστος σ’ εμάς, η Σερμίν κλείνει μέσα της όλες τις ευωδιές της πρώιμης παιδικής ηλικίας, τις απορίες, τα χτυποκάρδια και τις αγωνίες του νέου φυντανιού που ανακαλύπτει έκπληκτο τον κόσμο.  Φιλοδοξώντας να σμιλέψει έναν καινούργιο τύπο παιδιού, που θα ανταποκρίνεται στη νέα εποχή η οποία ανατέλλει στην Τουρκία -μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στα 1914, μια συγκυρία όπου οι Νεότουρκοι προσπαθούν να εδραιώσουν τις μεταρρυθμίσεις και την εξουσία τους έχοντας να αντιμετωπίσουν τη λυσσασμένη αντίδραση των οπαδών της Σαρίας και του Σουλτανάτου- ο Τεβφίκ, χτίζει χαρακτήρες, μαθαίνοντας τους μικρούς αναγνώστες “να σέβονται τον κόσμο της δουλειάς, να μη φοβούνται τις προλήψεις και τα φόβητρα που χρησιμοποιούν οι μεγάλοι για να τους κρατούν υποταγμένους, να μην ανέχονται την αδικία, τη βία και την προστυχιά, να αναπτύσσουν την ενσυναίσθησή τους, τη συμπόνια και την αλληλεγγύη για τον διπλανό τους”.

 

Ο  θεμελιωτής της σύγχρονης ποίησης στην Τουρκία, Τεβφίκ Φικρέτ

 

Το παιδί αντιμετωπίζεται στο βιβλίο ως νοήμον,  υπεύθυνο και ώριμο άτομο. Τίποτα δεν του αποκρύπτεται από τις υποθέσεις της ζωής και τίποτε δεν εξωραΐζεται. Μαθαίνει για τις εποχές του χρόνου (“Η αφέντρα η Άνοιξη”, “Η μπάμπω του Καλοκαιριού”, “Ο μπαρμπα-Χειμώνας”), τους κινδύνους της φύσης (“Η μέλισσα τσιμπά”) αλλά και τη σαγήνη της (“Οι μαργαρίτες”), τη μαγεία της τέχνης (“Το βιολί”), την αξία της φιλίας ( “Της Μελέκ τ΄ αρνάκι”, “Τέλειωσε και πάει!”) και της αδελφοσύνης  (“Ο παραλυτικός και ο τυφλός”). Αλλά και για την ορφάνια, τον πόλεμο, την αρρώστια, τον θάνατο. Ας ακούσουμε το σπουδαίο κατά τη γνώμη μας “Η θεία η Χαζάν”, ένα απ’  τα κορυφαία ποιήματα της συλλογής:

Κάθε πρωί μόλις ξυπνά, μαχμουρλίδικα κοιτά,/ ειν’ ακόμα νυσταγμένη./ Ξεχωρίζει κανείς στη ληθαργική της ματιά/ μια παραίτηση κλαμένη./ Η θεία η Χαζάν είναι άρρωστη βαριά,/ πόσο η κατάστασή της μας πικραίνει!// Τα βουλιαγμένα μάτια της τα τσαγαλιά,/ πυρετικό ένα φέγγος τα θερμαίνει./ Στο μέτωπό της σκυθρωπή μια χαρακιά,/ μοιάζει χαραυγή μες στην καταχνιά πνιγμένη./ Η θεία η Χαζάν είναι άρρωστη βαριά,/ πόσο η κατάστασή της μας πικραίνει!// Στα μάγουλά της τα ωχρά/ μια λαίλαπα πύρινη ειν’ απλωμένη./ Όποιος τη βλέπει χύνει δάκρυα καυτά,/ στ’ όμορφο κρεβάτι της ολοένα και φυραίνει./ Η θεία η Χαζάν είναι άρρωστη βαριά,/ πόσο η κατάστασή της μας πικραίνει!// Η ροδαλή μορφή της, τώρα  κιτρινισμένη˙/ για φαντάσου, μέσα σε μια βδομάδα μοναχά./ Τρεις μήνες ζωή της απομένει,/ είναι στο χέρι κανενός να μην πονά;/ Πόσο η κατάστασή της μας πικραίνει˙/ αχ, μην πεθάνεις, θεία Χαζάν˙ κάνε καρδιά!

Η μετάφραση του Χουλιαράκη χαρακτηρίζεται από έντονη μουσικότητα και η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι “αναπαλαιωμένη”, με εκφράσεις συνηθισμένες πριν από πενήντα χρόνια, όχι όμως και τώρα, που έχουμε κατακλεισθεί από τα greeklish. Διόλου επιτηδευμένη αλλά απλή, όπως, φανταζόμαστε, θα πρέπει να είναι και το πρωτότυπο. Δεν διστάζει, με μια εμμονή που εντυπωσιάζει, να “ξεθάβει” λέξεις που έμειναν στην γλώσσα μας ως κληρονομιά από την τουρκική και δυστυχώς με τα χρόνια ξεθωριάζουν (μπεζαχτάς, ταμάχι, χαράμι, μακαντάσης, γινατσής, λακριντί, τεζιάκι, πατιρντί, γιαβρί, κ.α), κάτι που τεκμηριώνει την αδιαμφισβήτητη συνάφεια των δύο πολιτισμών και φαίνεται να αποτελεί “προγραμματική” αρχή του μεταφραστή τόσο σ’ αυτή όσο και στις υπόλοιπες δουλειές του από τα τουρκικά και τα οθωμανικά. Αυτό το άριστα ζυγισμένο και ισορροπημένο γλωσσικό μίγμα δημιουργεί την κατάλληλη ατμόσφαιρα ώστε να συστηθεί η Σερμίν στα ελληνικά, με τον τρόπο ακριβώς που της αξίζει. Και για να εξοικειωθούμε  περισσότερο με το μπρίο της μαργιόλας και δαιμόνιας πιτσιρίκας, ας ακούσουμε διά στόματος Φικρέτ δύο ακόμη ποιηματάκια, από τα τριανταένα που περιλαμβάνει συνολικά  ο τόμος αυτός:

ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

Κλεισ΄ την κουρτίνα, κλεισ΄ την κουρτίνα!/ Κλεισ΄ τη γοργά γιατί απ΄ το τζάμι/ ο ήλιος μπαίνει, μας αλαλιάζει/ και τα δεφτέρια μας τα ξεθωριάζει./ Τα γράμματά μου τα λαμπερά/  ήσαν πρωτύτερα μαβιά, μα δες τα πια:/ ξέβαψαν, χάθηκαν σ΄ ένα λεπτό…/ Τ΄ αχνά τα πράματα δεν τ΄ αγαπώ!

ΤΟΝ ΧΕΙΜΩΝΑ

Την κουρτίνα άνοιξε, την κουρτίνα άνοιξε!/ Την ανοίγεις με τη μια, μα ο ήλιος πουθενά./ Ίσως να μας ξέχασε / μπα, κάποιο σύννεφο θα τον έχαψε./ Πόση εδωπέρα παγωνιά, στο έλεος όλοι του χιονιά./ Είναι όμορφο το χιόνι, αλλά μπούζι, παγερό…/ Τα κρύα πράματα δεν τ΄ αγαπώ!

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top