Σμιλεύοντας

Γράφει ο Σταύρος Σταμπόγλης //

«Σαν άλλος Οιδίποδας» Ποιητική συλλογή του Ηλία Γκρή, Εκδόσεις Γκοβόστη, Αθήνα 2018

«…κι εξαντλημένο η ποίηση  σε θέλει δικό της.»

Ξεκινώ   σαν τον κολυμβητή που με μιας ρίχνεται στην αγκαλιά της θάλασσας να ξεφύγει απ’ τον λίβα. Αφή ζωοποιός. Μετάγγιση.  Ζωτικό υγρό με αλάτι. Φως διασχίζοντας  σύντριμμα  ορυκτών.   Έκπληκτος από την ισχύ του ποιητικού τοπίου. Σαν να τον ακούω.  Απαγγέλει με κείνο τον ιδιαίτερα λιτό και ρωμαλέο τρόπο, όπου και η πιο απλή έννοια αποκτά  το πολύτιμο ηχόχρωμα μιας Βίβλου.  «Σαν αχτίνα λέιζερ πλέον χάνομαι / Ώσπου κάποτε θα ανατείλω σε μυαλά καφενεία / Όπου χαρτοπαίζουν το παρελθόν και το μέλλον / Με τη σημαία σ΄ έπαρση / Μια σημαία θλίψης στην κόχη του λυγμού». Στροφή   ρεαλισμού καθώς μετασχηματίζεται σε  αποκάλυψη. Κάθε τι συμβαίνει και κατανοείται  υπό το άγρυπνο  της συνείδησης. Ακόμα κι  αν τα χείλη δεν τόλμησαν τότε.  Ποίηση που σε μετασχηματίζει σε ουσιαστικό  αναγνώστη με λίγες απλές καθημερινές λέξεις. Όπου ρήματα, ουσιαστικά και έννοιες νεωτεριστικές   συνεργάζονται για την παραγωγή  πλούτου αισθημάτων και ήθους. Ήθους κυρίως. Λες και ακούς αναλύσεις και εφαρμογές από  Αισχύλειο λόγο.  Παρά την ένδεια  των  επιθέτων και ακριβώς γι αυτό, το έρμα του ποιητή ορίζεται και κατανοείται εντέλει ως φτερωτό ύφος σκέψεων εν ελευθερία, και όχι ως βαρύτητα, ως καταναγκασμός.  Γενεσιουργός  έννοια η Συντριβή. Ο λυγμός του Ηλία Γκρη δεν είναι παράπονο είναι το αποτέλεσμα της αποδοχής. Είναι η Αλήθεια της αντικειμενικής πραγματικότητας, άρα  είναι σημείο εκκίνησης. Στάση έμπειρου αγριμιού κατά την ανάγκη εκεί στη σύγκρουση παρελθόντος και μέλλοντος, στην κόχη. Ένα παρόν με δύναμη αρχαίας μαντικής  αντιμετωπίζοντας τα «φαντάσματα της ιστορίας» ή τις «νεγκλιζέ θλιμμένες προσδοκίες».  Επιλογή φράσεων έτσι ατάκτως. Κι όμως η ελευθερία σε τούτη τη συλλογή είναι ακριβώς η γνώση του τραγικού καθώς αυτό πληρώνει την ύπαρξη σε κάθε της έκφανση. «Να βγάλεις απ’ το μέσα βαθύ πηγάδι / Κάτι σαν αχ αναστενάζοντας / Αόρατη σκιά πέρασε η ζωή σου / Κι  όλο μετράς το είναι σου μ΄ άδικα σκοτωμένους». Ο θρίαμβος μου είναι πρόσκαιρος υπονοεί ο ποιητής. Το έγκυρο είναι πρόσκαιρο λέει πίσω από τις λέξεις, « μα σ΄ όποιο δρόμο κι  όποια διάβαση σταθώ / περνάει με κόκκινο σφαίρα η κυρ’ Αλήθεια /  και μένω πίσω εγώ φορώντας τον ίσκιο της».  Ή αλλού σαν αρχαίος τραγικός ανταποκριτής της ιστορίας στήνει τον Χορό,   «Σίγησε κάποτε το εμφύλιο τουφεκίδι / Απ’ τα στενά της Ζαχάρως πετάχτηκαν / Γυναίκες έτρεχαν αναμαλλιάρες κι  έσκουζαν  / Κάτω στη δημοσιά στους δρόμους / Πεσμένα φύλλα οι γυμνωμένοι αντάρτες / Με τις ψωλές κομμένες στ’ άψυχα στόματα…».  Η εικόνα ξεπερνά σε δύναμη τον θρήνο του μαρτυρίου, της σκύλευσης, της αλαζονείας,  κάτι που πλησιάζει τον λόγο των αρχαίων τραγικών, κάτι που εδώ αναπλάθεται δυναμικά στη σύγχρονή εποχή ή μήπως ενοχή. Αφαίρεση και  ξεσηκώνει εμπλουτίζοντας.  Αφαίρεση που διαθέτει  την δύναμη της κινηματογραφικής γραφής . Και νοιώθεις πως τώρα δα οι ταπεινές, οι άσεμνες λέξεις του Γκρή, δεν διαβάζονται, δεν απαγγέλλονται, δεν ακούγονται, αλλά κτυπούν αστραπιαία, νευρικά, σαρώνοντας την σκηνή της Επιδαύρου ή την Δωδωναία. Αλλά δεν πρόκειται για απελπισία, ούτε για απόγνωση. Μοιάζουν  οι στίχοι με ακριβές ρεπορτάζ εν οικονομία λόγου. Σαν εμπλουτισμένα τηλεγραφήματα. Η κόπωση κατά τη  γνώση που κατέκτησες και σε ολοκλήρωσε, αλλά τώρα δα δεν επαρκεί για την κατανόηση της νέας κατάστασης. Χρειάζεται να γυρίσεις ανάποδα το ρούχο για να διασώσεις τα ευαίσθητα σημεία. Εκείνα που αντέχοντας πλέον τον  καιρό θα σε οδηγήσουν από την αποτύπωση  στην νέα ανατροπή, λέει πίσω απ’ τις λέξεις ο ποιητής. Το κέρδος είναι πάντα η ελπίδα. Αυτή η ελπίδα που κρύβεται πίσω απ’ την αιδημοσύνη της αμφιβολίας. Αμφιβολία που σε προστατεύει, επιμένει ο ποιητής. Κάτι που κτυπάει συνεχώς συναγερμό δίπλα στις πιθανές επιλογές.  Ο Γκρης, καταγράφοντας εμμονικά την καθολικότητα της Ανάγκης σε κάθε δεδομένη στιγμή και ανεξάρτητα από την χρονική περίοδο, ανεξάρτητα από τον ίδιο τον χρόνο, με άλματα ακρίδας, με πέταγμα χελιδονιού, οδηγεί στην αποδοχή και μετά στην ανανέωση της γνώσης. Αυτή είναι η ποιητική πεμπτουσία του Ηλία Γκρη. Μια γνώση όπου αναπόφευκτα  η κόπωση  υλικών, σωμάτων και σκέψης, είναι  αναμενόμενη.  Αλλά η γνώση είναι το καθοριστικό και όχι το κέρδος. «Στα πενήντα τρία φθαρμένα σκαλοπάτια / Είναι καιρός π’ όλα βρίσκουν το νόημα τους». Όπου πετάς ότι βαραίνει το μέλλον με γενναιότητα. Όπου το παράπονο θα μετατραπεί σε απόφαση, σε εκτίναξη, «…Με βλέμμα καραούλι / Ζύγιζε τ’ ασυνάρτητα / Ηλεκτρισμένα λόγια μου / Κι ενοχλημένος κάπως μ’ επιτίμησε / Μωρέ / Γραφ΄ τους στ’ αρχίδια σου!». Κούραση μπορεί να σημαίνει ολοκλήρωση περιόδου. Και τότε δικαιολογείται η αύρα της ελπίδας που αναδίδει ο λογισμός  γύρω από τις σβησμένες  φωτιές ή τις φωτιές που τρεμοσβήνουν. Ό,τι  έχει  κατακτηθεί διά πυρός και σιδήρου θα γίνει εμμονή, θα γίνει θάνατος, αυτοχειρία θα γίνει, αν δεν επαληθευθεί η αξία χρήσης. «Γι’ αυτό άνοιξε τη μέσα θύρα γίνε νούφαρο λίμνης / Μ΄ ευωδιές κυματιστές και τύλιξε τα παιδικά σου καρδιοχτύπια». Και αλλού, «κι αίφνης πετάς μ’ ένα λούπινγκ / στην αθέατη φωλιά  σου / σε μπένζαμιν σεφλέρες και ταΐζεις τα μωρά σου!». Αλλά εδώ συναντάς το σώμα της θυσίας. Εκείνη την αύρα της Προμηθεϊκής ανάσας. Όταν ο ποιητής ανεμίζει την αγανάκτηση ενώπιον μιας έκπτωσης που πατά  με βήμα πρόσκαιρου υπερδιαχειριστή εμένα τον αναγνώστη, τον πολίτη, την καθημερινή έξαρση μιας ανώνυμης γενναιότητας, όπου η συνέχεια, αν θέλετε η επανάληψη, σημαίνει το άπιαστο της αθανασίας,  αυτό το ουσιαστικό μέλλον δίπλα μου, και τότε, εμένα μου προσφέρει τα πολύτιμα δώρα της αποδοχής και της καρτερίας. Η Ανανέωση είναι αναπόφευκτη παρά το πένθος και διαμέσου του γεγονότος, της αντικειμενικής αλήθειας δηλαδή. Ότι η αληθινή προσφορά συμβαίνει μίλια μακριά από τις συνήθειες του φαίνεσθαι, «Στήθια σαν τα δικά μου δεν χρειάστηκε / ποτέ να τα κοσμούν παράσημα». Ότι η συντριβή δεν χρειάζεται μεμψιμοιρίες και παρηγοριές για να φθάσει στην εκκίνηση της νεαρής συνθήκης. Ότι η συντριβή απαιτεί καθαρό βλέμμα καρφωμένο στους ορίζοντες με πείσμα. Με πείσμα ορίζοντα κινώντας, «…η μετοχή σε –ώντας δίνει πνοή  στο ποίημα / και να θυμάσαι τρία πράγματα· δουλειά / δουλειά, δουλειά. Τώρα φυσάει αεράκι…» . Το μεγαλείο και συγχρόνως η απλότητα  του Γκρη κουβεντιάζουν απροβλημάτιστα και ελεύθερα με τους Τραγικούς, συνομιλούν ψιθυριστά με τον Σικελιανό, τον Καρούζο, τον Μακρυγιάννη,  κι έτσι   αναγνωρίζει και επαναδιατυπώνει  τον θάνατο, την Αθανασία,  τη θεϊκή καταγωγή των ανθρώπινων, την ευθύνη του ανθρώπου ενώ συγχρόνως εμμένει στην γενεσιουργό πενία και στην άβυσσο του άπιαστου. Η αντίφαση αιμορραγεί νέκταρ θεών. Μα το σπουδαιότερο είναι πως αν δεν μπορείς σαν αναγνώστης να καταλάβεις ως το τέλος, ή αν δεν συμφωνείς, εδώ γύρω η ισχύς αλά Ηλία Γκρή σε κυκλώνει και σε απογειώνει. Όπως σε ελαφραίνει το ζύγισμα του γλάρου στον αντίθετο άνεμο. Η οδύνη για την βαρύτητα ξανοίγεται σαν τοπίο φλεγόμενο, σαν αγριεμένος Πόντος. Ναι η ζωντάνια των ήχων καθώς απαγγέλεις, καθώς τρέχουν οι λέξεις στην κορφή των εννοιών, μοιάζουν με εικόνα κυματαγωγής. Συνάφεια που οδηγεί στη θεϊκή καταγωγή του λόγου, της ύπαρξης, όπου, «…αυτός σμίλευε πείσμων το θερμουργό γεφύρι / αιωνιότητας / π΄ έκτοτε διαβαίνει με τον Διονύσιο Σολωμό!» Παντού σε τούτες τις σελίδες αναπνέεις «ΣΤΗ ΧΑΙΤΗ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ» το ελληνικό ιώδιο, την οδύνη ενός σύγχρονου Οιδίποδα στην αγωνία του να παλέψει με την λογική του Σύμπαντος, ή αν θέλετε με την πανίσχυρη γραφειοκρατία του θανάτου. Κι αν η καθολικότητα της έννοιας του θανάτου μυρίζει  καθήκον παρακμής, τότε αρνούμενοι τη μοίρα κερδίζουμε το καθημερινό, αντικειμενικά και εν γνώση των συνεπειών. Αλλά πρώτα θα χωνέψουμε κάθε φθόγγο από την συντριβή μας, θα δεχτούμε κάθε ψίχουλο της ευθύνης μας. Αυτά όλα είναι η συλλογή «Σαν άλλος Οιδίποδας» του Ηλία Γκρη.

Αλλά και στον  έρωτα, στ’ αρώματα της αγάπης, στη θυσία των φυλλωμάτων, στην πτώση των καρπών, στο λάδι της γης, στην ορθοστασία, σε ό,τι σμιλεύεται  απ’ τον άνεμο του ποιητή, οι λέξεις γίνονται γεωγραφίες γαλαξία, γίνονται έκκληση για συγνώμη. Ο ήρωας συνειδητοποιώντας κάποτε, στο μέλλον, την αλαζονεία του, την αφροσύνη του, κάνει το πρώτο βήμα για την άφεση, «…α, της αλαζονείας η αφροσύνη / τώρα ριζώνουν ενοχές μου κι αναθάλλουν / εκείνες οι νεγκλιζέ θλιμμένες προσδοκίες τους!»

Ηλίας Γκρης

Αλλού ο ήρωας σπαρασσόμενος  ορίζει την ανάγκη της θυσίας εν καρτερία και προσμονή. Και να όλο το ποίημα «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΥΣΑΝ», «Σαν  να ζωγράφιζε το αλφάβητο με αδέξιο δέος / Έγραφε στο γιο που ‘ταν έγκλειστος από παράφορες αμαρτίες / Κάποτε τα μάτια της χάνονταν σε καταφύγια στοργής / Ταχυδρομούσαν χαρές πρωτότοκες ωδίνες / Ύστερα δίπλωνε το γράμμα κι  ένα πενηντάρι / Στο φάκελο κλωνί βασιλικό να ευωδιάζουν της μάνας φιλιά / Έτσι αποτραβιόταν κύμα το κύμα η πίκρα της!». Και τι δεν υπονοείται εδώ. Αλλεπάλληλες Μεταφορές σε μια ελάχιστη ανταπόκριση. Η σύγχρονη ιστορία σ’ ένα τηλεγράφημα ελάχιστα «φλύαρο», τόσο, που  θυμίζει σύγχρονη τάση στενής πρόζας. Ένα εξαιρετικό   μικροδιήγημα. Αλλά για μένα πρόκειται για μια εξαιρετική ποιητική metáfora. Πέρα από την ήττα, πέρα από την απελπισία της Μάνας, βρίσκεται η αγάπη  που κατισχύει την συντριβή.  Εδώ η οδύνη της συνείδησης δεν  είναι παρά  η αγωνία  της ευθύνης. Και η ανάληψη ευθύνης, ήθος. Εδώ Συνείδηση και Ήθος ταυτίζονται. Αν το ήθος είναι θεός του ανθρώπου σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, τότε είναι ο θεός ο ίδιος που φωνάζει «Δεν είμαι αθώος, προσέξτε». Αυτό υπονοεί ο Ηλίας Γκρής ακολουθώντας τον μεγάλο Φιλόσοφο. Στόφα τραγικού ποιητή ο Γκρης. Αλλά αν ο Θεός δεν είναι αθώος πως μπορώ να είμαι αθώος του λόγου μου αναρωτιέται .  Ο ποιητής δεν είναι παρά εκείνος που συνειδητοποιεί πρώτος  πως η αθωότητα είναι μια δυσδιάκριτη κατάσταση καθώς  συμπλέει με το μοιραίο. Και αφού συμπλέω με το μοιραίο δεν επιτρέπεται ως σύγχρονος πολίτης να μην νοιώθω το μέγεθος της ευθύνης μου. Κατάρα; Καταναγκασμός; Τιμωρία; Κακό μάτι; Όχι, λέει ο  Ηλίας Γκρής, αρκεί να αποδεχτείς, να συνειδητοποιήσεις  πως δεν έχεις δικαίωμα στην ουδετερότητα. Άλλωστε η αθωότητα και το ουδέτερο  είναι ανθρώπινη φενάκη. Στη φύση οι έννοιες αθώος και ουδέτερος δεν υπάρχουν ή αν προτιμάτε πρόκειται για τεχνητές και τεχνικές συμβάσεων για την επιβίωση στην αντίξοη εποχή της προϊστορίας που βρισκόμαστε. Όπως δεν υπάρχει ευθεία και παραλληλία. Υπάρχει καμπύλη και αναπόφευκτη διασταύρωση και σύγκρουση. Έτσι  η οχύρωση πίσω από την αθωότητα μετασχηματίζεται σε ύβρη. Η κατάσταση της αθωότητας προϋποθέτει απόλυτη καθαρότητα. Στη φύση όμως δεν υφίσταται η έννοια καθαρότητα. Η εμμονή περί του καθαρού πρέπει να μας βάζει σε υποψίες πως κάτι προσπαθεί να μας χειραγωγήσει, να μας διαχειριστεί προσπαθώντας να μας πείσει για την αγνότητα του λευκού, ενώ δεν είναι παρά μια κατάσταση απόχρωσης που εμπεριέχει όλα τα χρώματα. Μια λάσπη στην ουσία για επίχρισμα, «…σαν δε βαδίζει σε δρόμους αιωνιότητας ο άνθρωπος / μοιάζει γελοίος κι ανόητος / μοιραία / φθαρτός!». Ή αλλιώς: η παράβαση δεν είναι παρά το κυρίαρχο της ελπίδας στις υποσχέσεις για παράδεισο, «…Και ο μαυρομάτης με το γενάκι του ξανθός Ιουλιανός που συκοφάντες αιώνες τον είπαν Παραβάτη θα γράψει: Δε γίνεται φίλε, ακόμη και συ τυφλά με τους πολλούς να πιστεύεις όσα φαίνονται και είναι παραμύθια!». Μην σας ξεγελά ο ποιητής με την  φράση «συκοφάντες αιώνες», εδώ η αλήθεια βρίσκεται στην Σιδηρά έννοια «Παραβάτης»· ότι η λογική  του Άλλου ενσωματωμένη στο λόγο του ποιητή μετασχηματίζεται αντιστρέφοντας. Να κάτι ιδιαίτερο απ’ τον εξοπλισμό του Γκρη για την προσέγγιση της αλήθειας. Ακόμα και η φαινομενικά άχρηστη πληροφορία για την προσωπικότητα του Ιουλιανού, «μαυρομάτης», μάλλον πονηρά έχει παρεισφρήσει. Γνωρίζουμε πως ένας ταπεινός Καραγκιόζης, ένας μικροπαραβάτης-σκιά στο μάτι των θεών καρφωμένος, τα βάζει με το Σύμπαν που τον πολιορκεί. Και τα καταφέρνει μια χαρά στη μοιραία αδυναμία του, στην αναγκαστική μοναξιά του, τραγανίζοντας λίγο-λίγο τη Γραφειοκρατία . Έχει πανούργο ποιητικό μάτι ο Ηλίας Γκρης. Ακόμη και τον λυγμό του τον μετατρέπει σε φλογίτσες Αφής στο σκοτάδι ενός φοβικού  κοιμητηρίου. Τελειώνοντας, πάνω και πέρα απ’ όλα, δεν είναι ένας ακόμη απελπισμένος ποιητής ο Ηλίας Γκρης. Η αγάπη του φλέγεται. Ένας  έρωτας,  ενώπιον μας, ατόφιος, δυνατός, θυμωμένος. Ένας ασίγαστος, εφηβικός έρωτας, υποστυλώνοντας την ωριμότητα μας.