Fractal

Από μια ρωγμή στον τοίχο μπαίνει άλλοτε το φως κι άλλοτε το παντοτινό σκοτάδι

Γράφει η Ασπασία Πράτσα // *

 

«Ρωγμή στον τοίχο», νουβέλα της Μαρίας Δριμή, Εκδόσεις Ιωλκός

 

Η νουβέλα Ρωγμή στον τοίχο ακολουθεί την τεχνική «βιβλίο μέσα στο βιβλίο», μια τεχνική που συναντούμε στην πεζογραφία (Confiteor του Γκαμπρέ), στην ποίηση, ποίημα μέσα στο ποίημα (Δαρείος του Καβάφη), στη ζωγραφική, πίνακας μέσα στον πίνακα (π.χ. Matisse).

Η κυρίως αφήγηση (το πρώτο βιβλίο) είναι τριτοπρόσωπη από έναν παντογνώστη αφηγητή και έχει ως κεντρικό ήρωα τον εκδότη (ανώνυμος) του εκδοτικού οίκου «Ρωγμή». Η τριτοπρόσωπη αφήγηση διακόπτεται από τη νουβέλα (το δεύτερο βιβλίο) «Ράγισμα στον τοίχο» του Μάρκου Σελαβή (ΜΣ) σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, καθώς ο εκδότης τη διαβάζει τμηματικά. Πρόκειται για εγκιβωτισμό, αφού ο ΜΣ, πρόσωπο της πρώτης σκηνής της αφήγησης, αφηγείται τη δική του ιστορία.

Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση αρχίζει με τη ρωγμή που εμφανίζεται στον τοίχο του διαμερίσματος του αφηγητή ΜΣ. Με αναδρομικές αφηγήσεις ο ΜΣ φωτίζει το παρελθόν του: η σχέση με τον πατέρα του, ο θάνατος των γονιών του, η σχέση με την αδελφή του. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τον ΜΣ, φοιτητή Ιατρικής, στην καθημερινότητά του παράλληλα με την εξέλιξη της ρωγμής στον τοίχο. Το ράγισμα αυτό γίνεται η αφορμή να εξέλθει από την κατάσταση της αναβλητικότητας και κυρίως από τον πανικό που του προκαλούσε η προσωπική επαφή με τους γείτονες. Η γνωριμία με τους παράξενους γείτονες θα αλλάξει αναπάντεχα τη ζωή του, είναι η αρχή που σηματοδοτεί τη μεταστροφή του. Οι γείτονες χωρίς καμιά δυσπιστία ανοίγουν το σπίτι τους στον αφηγητή, που έκπληκτος, εμβρόντητος, έρχεται αντιμέτωπος με το δράμα αυτών των ανθρώπων και συγκλονίζεται από το μεγαλείο της ψυχής τους. Η κόρη τους, η Αγνή, είναι ένα τερατόμορφο πλάσμα, ανάπηρη, χωρίς την ικανότητα ομιλίας. Οι γονείς περιβάλλουν αυτό το παιδί με άπειρη αγάπη και τρυφερότητα, σηκώνουν το «βάρος» αγόγγυστα, χωρίς καμιά πικρία.  Αυτό το «βάρος» είναι ευλογία γι’ αυτούς. Και μάλιστα, για να επικοινωνήσουν μαζί της και να την κάνουν ευτυχισμένη, παίζουν κάποιες σκηνές θεατρικών έργων. Πρόβες ήταν εκείνοι οι καβγάδες που άκουγε ο ΜΣ στο μπαλκόνι των γειτόνων.

Καθώς η ρωγμή στον τοίχο μεγαλώνει, η ζωή του ΜΣ γίνεται όλο και πιο πλούσια: ζει έναν τρελό έρωτα με την Άννα, συμφοιτήτριά του, και επικοινωνεί με τους γείτονες. Στη διάρκεια της καραντίνας, κατόπιν πρόσκλησης των γειτόνων, παρακολουθεί μέσα από το ράγισμα, από μια τρύπα, τις θεατρικές παραστάσεις που στήνουν οι γείτονες και εστιάζει στις αντιδράσεις της Αγνής, στον αντίκτυπο που είχαν πάνω της. Όλο αυτό αποτελεί το ερέθισμα να αναζητήσει θεατρικές παραστάσεις στο διαδίκτυο. Ένας καινούριος κόσμος, μαγικός, ανοίγεται μπροστά στα έκθαμβα μάτια του, συγκλονίζει το «είναι» του. Ο ήρωας αποκτά θεατρική παιδεία και αναθεωρεί την απόφασή του να σπουδάσει οφθαλμίατρος. Από τη ρωγμή μπαίνει φως που φωτίζει τη ζωή του, τις βαθύτερες ανάγκες του, και συμβάλλει στη μεταστροφή του. Η ρωγμή συρρικνώνεται και εξαφανίζεται και αυτό συμπίπτει με έναν   μεγάλο βαθμό αυτογνωσίας και μεταστροφής του ήρωα, που συνεχίζει την ανοδική του πορεία και μετά. Απορρίπτει την Ιατρική που δεν τον εκφράζει και ακολουθεί τον καινούργιο κόσμο που του είχε ανοιχτεί μέσα από μία ρωγμή: αυτόν του θεάτρου. Γίνεται ηθοποιός και μάλιστα επιτυχημένος. Η ζωή του είναι γεμάτη. Ο Ευριπίδης και η Έλενα, μετά την απώλεια της Αγνής που νοηματοδοτούσε τη ζωή τους, ξαναβρίσκουν νόημα ύπαρξης χάρη στη φιλία με τον ΜΣ και στον γονεϊκό τους ρόλο καλύπτοντας το απέραντο κενό που κουβαλούσε μέσα του ο αφηγητής.

Στο παρόν της αφήγησης πρωταγωνιστής είναι ο εκδότης, που διαβάζει τμηματικά τη νουβέλα του ΜΣ. Ο τριτοπρόσωπος, παντογνώστης αφηγητής με μηδενική εστίαση παρακολουθεί την επίδραση της ανάγνωσης στον ψυχισμό του εκδότη, τις κρίσεις του και τις σκέψεις του. Ο εκδότης διακατέχεται από ενοχές-ίσως για πρώτη φορά στη ζωή του-για όλους τους συγγραφείς των οποίων το έργο απέρριψε. Καθώς προχωρεί την ανάγνωση αναδύονται μνήμες επώδυνες (αναδρομική αφήγηση) που αφορούν τη σχέση του με τον γιό του. Ο ίδιος ο εκδότης απέρριψε το χειρόγραφο του γιου του, παρά τη λογοτεχνική του αξία, γιατί στον κεντρικό ήρωα αναγνωρίζει τον εαυτό του, τα μυστικά της ζωής του, τις ασχήμιες του, τα ερείπια της ζωής του. Κι όλα αυτά δεν θέλει να τα μάθουν και οι άλλοι. Το κύρος του, το καλό του όνομα ήθελε να διαφυλάξει. Ιδιοτέλεια, λοιπόν, και υστεροβουλία καθοδηγούν τον εκδότη. Το βιβλίο του γιου του με πρωταγωνιστή έναν πατέρα-τέρας εκδίδεται από άλλον εκδοτικό οίκο και σημειώνει μεγάλη επιτυχία. Το ψευδώνυμο του γιου-συγγραφέα προστατεύει το κύρος του, όμως αυτό το βιβλίο, αυτός ο «ακατανόμαστος» χαρακτήρας του τον βασανίζουν. Ο εκδότης κατατρύχεται από βασανιστικά ερωτήματα: είναι ο ίδιος πρωταγωνιστής στο βιβλίο του γιου του, ο χαρακτήρας αυτός, ο πατέρας-τέρας, ή δημιούργημα μυθοπλασίας; Ποιο είναι το ψέμα (μυθοπλασία) και ποια η αλήθεια (το βίωμα) σε ένα λογοτεχνικό έργο;

 

Μαρία Δριμή

 

Η συγγραφέας ψυχογραφεί τον εκδότη ανατέμνοντας τον σκοτεινό ψυχικό του κόσμο: ενοχές, θυμός ασίγαστος, οργή προς τον γιο του γιατί παρουσίασε αυτόν, τον πατέρα του, «γυμνό και απροστάτευτο». Ο ίδιος ήταν ένας παρών-απών στη ζωή του γιού του-ενός γιου «φυσιολογικού», υγιούς, αρτιμελούς-από την αρχή ήταν συναισθηματικά αποξενωμένος. Κι έρχεται μέσα από τη νουβέλα του ΜΣ αυτή η αγάπη των δυο γονιών για την Αγνή, για ένα τερατόμορφο πλάσμα! Όλο αυτό το εκλαμβάνει ως εκδίκηση-ως ένα μήνυμα από τον γιο του, από ένα παιδί στερημένο από την πατρική αγάπη. Μήπως γι΄ αυτό ο γιος του τον παρουσιάζει στο βιβλίο του ως τέρας;

Η ρωγμή που εμφανίζεται αιφνίδια στον τοίχο, συμβολίζει την υποχώρηση, το τέλος της ζωής του. Ο εκδότης «φεύγει» μόνος, χωρίς απαντήσεις, χωρίς συγχώρεση, χωρίς λύτρωση. Από τη ρωγμή στον τοίχο μπαίνει φως στη ζωή του ΜΣ, από τη ρωγμή στον τοίχο του εκδότη το παντοτινό σκοτάδι. Ανοδική η πορεία του ΜΣ, καθοδική του εκδότη.

Η νουβέλα της Μαρίας Δριμή είναι πρωτότυπη στη σύλληψη και στη δομή και άπτεται πολλών θεμάτων: έρωτας, αποξένωση στις μεγαλουπόλεις, διαπροσωπικές σχέσεις· κυρίως εστιάζει στη σχέση γιου-πατέρα. Οφείλω να τονίσω την πλούσια διακειμενικότητα καθώς και τις αναφορές στη φύση της λογοτεχνίας: η αμεσότητα και ο βιωματικός χαρακτήρας της πρωτοπρόσωπης αφήγησης, το βίωμα και η μυθοπλασία και τα συστατικά της λογοτεχνίας που είναι αυτά της ανθρώπινης ύπαρξης. Γράφει η συγγραφέας: «Πόσο διαφορετικές μπορεί, τελικά, να είναι οι ζωές των ανθρώπων; […] Πώς να μη βρει καθένας ένα κομμάτι του εκεί μέσα;» Κι εγώ βρήκα ένα κομμάτι μου στη νουβέλα, όπως ο κάθε αναγνώστης.

 

 

* Η Ασπασία Πράτσα είναι φιλόλογος, απόφοιτη Φιλολογίας ΑΠΘ (Τομέας Μεσαιωνικών και Νεοελληνικών Σπουδών).

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top