Fractal

«Όλα μου μιλούν και όλα μαρτυρούν»

Γράφει η Δάφνη Μαρία Γκυ-Βουβάλη //

 

Ανθούλα Δανιήλ «Ψηφιδωτό προ πάντων», εκδ. Νίκας

 

Το ψηφιδωτό αποτελεί μια από τις πιο λεπτεπίλεπτες και συνάμα πιο γοητευτικές εκφράσεις της ανθρώπινης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Συνεπάγεται φαντασία, αριστοτεχνία, «κέντημα», μουσικότητα, ταλέντο. Και τι σημαίνει «ψηφιδωτό» σ’ ένα βιβλίο; Οικοδομώ την υπόθεση του περιεχομένου ψηφίδα-ψηφίδα, παρακινούμενος από, και αναπτύσσοντας όλα τα παραπάνω, και όχι μόνον. Όταν μάλιστα η υπόθεση αυτή είναι μια γενικότερη φωτεινή ιδέα, που διατρέχει το σύνολο του έργου, και οι ψηφίδες τα «αυτόφωτα» μεμονωμένα κείμενα, που αποδιπλώνονται το καθένα με την δική του προσωπικότητα και λάμψη, τότε το βιβλίο αποκτά άλλο ενδιαφέρον. Ο λόγος για το νέο βιβλίο της Ανθούλας Δανιήλ «Ψηφιδωτό προ πάντων», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Νίκας, 2021.

«Όλα μου μιλούν και όλα μαρτυρούν· τα πρόσωπα, οι τόποι, οι δρόμοι, οι κήποι, με ποίηση, εικόνες και μουσική», επιλέγει να γράψει σαν  προμετωπίδα του έργου της η πολυγραφότατη Ανθούλα Δανιήλ, κι εγώ θα προσθέσω και κάτι παραπάνω: με το φως που προσδίδει εκείνη. Ένα φως που διατρέχει όλο τον χωροχρόνο του βιβλίου της, και που είναι καθαρά ελληνικό, όπως και η γενικότερη ιδέα από την οποία εμφορείται. Η Ελλάδα και ο Ελληνισμός, μέσα σε τούτο το βιβλίο, βρίσκονται παντού. Η παρατήρηση του δρ. Κωνσταντίνου Μπούρα, ο οποίος έχει συγγράψει τον πρόλογο, είναι καίρια: Η Ανθούλα Δανιήλ «είναι ελληνοκεντρική, χωρίς να είναι τοπικίστρια και παγκόσμια, χωρίς να χάνει την εθνική της ταυτότητα.»

Προσωπικά, ξεκίνησα την ανάλυση του «Ψηφιδωτό προ πάντων», επιχειρώντας να σταχυολογήσω ως δείγματα της ομορφιάς του, τα κείμενα που μου άρεσαν περισσότερο. Ύστερα, χάθηκα μέσα στην ανθοδέσμη τους. Το βιβλίο διαιρείται σε δύο μέρη, το πρώτο από τα οποία συμπεριλαμβάνει πέντε ενότητες κειμένων, τα οποία έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά περιοδικά, και το δεύτερο, δύο ενότητες. Και τα πάμπολλα κείμενα τους, είναι ακριβώς αυτό: μια πολύχρωμη, όσο και γοητευτική ανθοδέσμη.

Η Ανθούλα Δανιήλ ξεκινά έντεχνα την κειμενική περιπλάνησή της με έντονη ποιητικότητα και λυρισμό, στην πρώτη ενότητα του πρώτου μέρους, η οποία τιτλοφορείται «Των κήπων». Παντού υποφώσκει το συναίσθημα, όχι μόνο της (έμφυτης στην συγγραφέα, όπως πιστεύω) χαράς κι αισιοδοξίας, αλλά και της αγάπης προς τον εκάστοτε (ελληνικό, με τη στενότερη ή την ευρύτερη έννοια) τόπο που περιγράφει. Τα «κλου» που μετά δυσκολίας ξεχώρισα: το μυστικό των ταρατσών στην τσιμεντούπολη της Αθήνας, οι οποίες υπερτονίζουν την ομορφιά και το άπλετο φως της, (κείμενο: «Ένας κήπος στην ταράτσα»), και την συμβολή του πανέμορφου ακριτικού νησιού μας της Καλύμνου στην διάδοση της ελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό, μέσω του Σωματείου Διεθνών Σχέσεων και Πολιτιστικών Ανταλλαγών Καλύμνου-Αθήνας (κείμενα: «Η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός στην Κάλυμνο» και «Κωνσταντινούπολη Βασιλεύουσα»).

Στη δεύτερη ενότητα, με τον τίτλο «της Αθήνας», η οποία μοσχοβολά ξανά και πάλι αττικό ουρανό, την τιμητική του έχει ο Οδυσσέας Ελύτης, ο πολυαγαπημένος ποιητής της Ανθούλας Δανιήλ, ο οποίος διαποτίζει με την παρουσία του και ολόκληρο το βιβλίο. Στο κείμενο «Ακόμα μια Άνοιξη», επιχειρείται από την συγγραφέα μια εκπληκτική συγκριτική ανάλυση του Δομήνικου Θεοτοκόπουλου, του Νίκου Καζαντζάκη και του Οδυσσέα Ελύτη, από εκείνες που μόνο η γραφίδα της Ανθούλας Δανιήλ ξέρει να «κεντά», ενώ το κείμενο «Η Αθήνα θυμάται – 12 Οκτωβρίου 1944», το οποίο αφορά τη απελευθέρωση των Αθηνών από τους Γερμανούς, είναι γραμμένο με συγκίνηση, λυρισμό και πάθος.

Ακολουθεί η ενότητα «Της μουσικής», όπου η συγγραφέας μεταφέρει εμπεριστατωμένα κριτικά κείμενά της που αφορούν παραστάσεις και συναυλίες κυρίως κλασικής μουσικής, εκδιπλώνοντας όλο τον πλούτο των γνώσεών της γύρω από τα μουσικά θέματα. Τα «Εκατό χρόνια από τον θάνατο του Κλωντ Ντεμπυσύ» είναι ένα κείμενο που συμπλέκει αριστοτεχνικά μουσική, ζωγραφική και ποίηση.

Από το βιβλίο δεν μπορούσαν να λείπουν βεβαίως και οι ενότητες με κείμενα «Της Καραντίνας» και «Της εικονικής πραγματικότητας», δύο καταστάσεων οι οποίες έχουν εισβάλει στη ζωή μας η πρώτη με αρνητικό πρόσημο, και η δεύτερη με αμφίσημο. Η πρώτη καραντίνα, την άνοιξη του 2020 γέννησε κείμενα διαποτισμένα με φιλοσοφικό στοχασμό, που συντίθεται όχι μόνο από τους συλλογισμούς της Δανιήλ, αλλά και από πολυάριθμες ρήσεις και σκέψεις μεγάλων ανδρών Ελλήνων και ξένων, από όλο το φάσμα των τεχνών και των επιστημών. Ενώ στην ενότητα «Της εικονικής πραγματικότητας», ο αναγνώστης δεν έχει παρά απλώς να απολαύσει την ροή του κειμενικού ποταμού, ο οποίος είναι πάντα εμβαπτισμένος στην τέχνη και την ποιητικότητα, στην καθημερινή ζωή στην Αθήνα, στο Παγκράτι κυρίως, και στις «αυθαίρετες», γεμάτες χιούμορ αναβαθμίσεις και συσχετίσεις του με την Rive Gauche στο Παρίσι.

 

Ανθούλα Δανιήλ

 

Το δεύτερο μέρος ξεκινά με επτά πληθωρικά κείμενα, («Ανταποκρίσεις-συνομιλίες») τα οποία περιλαμβάνουν εμπεριστατωμένες λογοτεχνικές συγκριτικές μελέτες, αλλά και λογοτεχνικούς στοχασμούς με φιλοσοφικές αποχρώσεις (βλέπε: «Η αλήθεια βγαίνει χυτή σαν το νιόκοπο άγαλμα ή λόγος περί αληθείας»), και συνεχίζει με την ενότητα «Της Μυτιλήνης», η οποία βέβαια είναι και πατρίδα του Οδυσσέα Ελύτη.

Η Μυτιλήνη «είναι ευλογημένη από τη φύση της», μας λέει η συγγραφέας, και ο αναγνώστης μπορεί να ανακαλύψει μέσα σ’ αυτή την ενότητα κειμένων ένα από τα σπουδαιότερα συγγραφικά τέκνα του νησιού, που έζησε τον 20ό αιώνα, τον μεγάλο υπερρεαλιστή ποιητή Γιάννη Αλύτη-Βόμβα. Η Ανθούλα Δανιήλ προσφέρει ως δώρο στον αναγνώστη την γνωριμία του με τον Αλύτη, μέσα από την παρουσίαση της συγκεντρωτικής έκδοσης του έργου του, έκδοση που έγινε από τον γιό του, Βάσο Βόμβα, σ’ ένα βιβλίο το οποίο τιτλοφορείται «Οι φίλοι μου κι εγώ» (Εκδ. Σμίλη 2013).

Η προσέγγιση της Ανθούλας Δανιήλ επεκτείνεται ακόμα και σε συγκριτικές παρουσιάσεις του έργου του Aλύτη και άλλων μεγάλων λογοτεχνών της Λέσβου, στους οποίους συμπεριλαμβάνονται βέβαια και η μεγάλη Σαπφώ και ο Αλκαίος.

Και ύστερα; Το συγκεκριμένο βιβλίο τελειώνει εδώ. Όχι όμως και το ταξίδι. «Η εκδρομή αυτή δεν έχει τέλος», μας λέει δικαίως η Δανιήλ «Αντί Επιλόγου». «Είναι μια ιδιωτική οδός που βγάζει παντού και αυτό είναι που γοητεύει. Η περιπλάνηση μέσα στα κείμενα, στις εικόνες, στις μουσικές συνθέσεις, σε όλες τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας…»

Ο λόγος από δω και στο εξής λοιπόν, στον καλόγνωμο αναγνώστη…

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top