Fractal

Ζήτησε την πιο υψηλή κορυφή ― την απλότητα

Γράφει ο Θανάσης Λάμπρου //

 

 

Φρήντριχ Χαίλντερλιν: Δίγλωσση έκδοση των “Ποιημάτων” του στα ελληνικά,  Μετάφραση- σχόλια: Θανάσης Λάμπρου εκδόσεις Αρμός, 2020, εξώφυλλο: Χρήστος Μποκόρος, σελ. 568

 

O Φρήντριχ Χαίλντερλιν (Friedrich Hölderlin, 1770−1843) πέρασε στον καιρό του σχεδόν απαρατήρητος, γεγονός που δεν αποτελεί ένα τυχαίο συμβάν ούτε είναι μόνο αποτέλεσμα συγκυριών, αλλά το τίμημα που καταβάλλει όποιος λάβει τη μεγάλη απόφαση να βαδίσει με σθένος και αποφασιστικότητα τον δικό του δρόμο. Στη μετάφρασή μου των Ποιημάτων του, που κυκλοφόρησε την περασμένη χρονιά από τις εκδόσεις Αρμός, περιλαμβάνονται όλα σχεδόν τα ποιήματα, με εξαίρεση τα νεανικά ποιήματα που είναι ως επί το πλείστον απομιμήσεις μεγάλων ονομάτων τής εποχής, κυρίως τού Σίλλερ. Τα περισσότερα προέρχονται από τη δημιουργικότερη δεκαετία τής ζωής του (1796−1806). Για πρώτη φορά μεταφράζονται τα ημιτελή ποιήματα και τα αποσπάσματα από την εποχή τής τρέλας, όπως επίσης και αρκετά όψιμα ποιήματα από τα τελευταία χρόνια τής ζωής του.

Πώς μεταφράζει κανείς έναν ποιητή που έζησε σε μιαν άλλη εποχή και μιλά μια γλώσσα τελείως διαφορετική από τη σημερινή; Με πολλή αφοσίωση, υπομονή και αγάπη. Γνώρισα το έργο τού Χαίλντερλιν από το πεζογράφημα «Υπερίων ή ο ερημίτης στην Ελλάδα» που με συνεπήρε με την αγνότητα και την αθωότητα που το χαρακτηρίζει, τη ζωντανή του γλώσσα, τη βαθύτητα στοχασμού και την ευγένειά του. Από τότε δεν έπαψα να μελετώ, να γυρίζω και να ξαναγυρίζω σε αυτό το δύσκολο και απαιτητικό έργο, να προσπαθώ να ακούσω στη γλώσσα μας την ποίησή του.

Ποιός είναι ο Χαίλντερλιν, τι είναι ο Χαίλντερλιν; Ο καλύτερος αυτοχαρακτηρισμός του βρίσκεται στον υπότιτλο τού μοναδικού πεζογραφήματος, το οποίο έμελλε να είναι και το μοναδικό βιβλίο που μπόρεσε, ένας θεός ξέρει με πόσα βάσανα, να δημοσιεύσει: «Υπερίων ή ο ερημίτης στην Ελλάδα» (εκδόθηκε σε δύο τόμους το 1797 και το 1799). Αυτό υπήρξε ο Χαίλντερλιν και όταν ακόμα σκοτείνιασε ο νούς του και αποτραβήχτηκε στη γωνιά του. Ένας που όλη του τη ζωή ήταν καθ᾿ οδόν προς την Ελλάδα, προς την ελληνική πνευματικότητα, προς εκείνη την εσωτερικότητα που σώζει γιατί δεν είναι ομφαλοσκοπία και ρηχός συναισθηματισμός αλλά ανάταση και άνοδος στο φώς.

Ζήτησε την πιο υψηλή κορυφή ― την απλότητα. Σε αυτή την κορυφή φτάνει κανείς όχι απομιμούμενος δουλικά τους Αρχαίους. Ο Χαίλντερλιν, παρά την αντίληψη που επικρατεί, δεν υπήρξε ούτε στον ελάχιστο βαθμό ένας ρομαντικός ποιητής. Μάθαμε να προσεγγίζουμε επιφανειακά την ομορφιά και την αλήθεια τής τέχνης. Μάς γοητεύει η ευτραπελία και η ρηχότητα, ο εύκολος, δακρύβρεχτος συναισθηματισμός, μάς αρέσουν τα ευφυολογήματα, ο επίπλαστος «εξομολογητικός τόνος». Ένα ποίημα, ένα βιβλίο είναι απλώς και μόνο ένα «κείμενο» και όχι πύρ αείζωο που μπορεί να αλλάξει εν μιά νυκτί τη ζωή μας. Απέχουμε πολύ από το σημείο εκείνο που η τέχνη θα μπορέσει να γίνει συνοδοιπόρος και, ακόμα περισσότερο, φάρος και οδηγός στη ζωή μας.

Ποιό είναι το ζητούμενο; Δεν ποιούμε μουσική για να ποιούμε απλώς και μόνο μουσική, δεν μεταφράζουμε για να μεταφράζουμε, δεν πηγαίνουμε στο θέατρο για να πηγαίνουμε στο θέατρο ή για να «περάσουμε ωραία». Το ζητούμενο είναι να αναστήσουμε τον μέσα άνθρωπο. Να ξαναβρούμε τον αληθινό μας εαυτό, αυτόν που απωλέσαμε σε τόσα εξωτερικά πράγματα. Να ξυπνήσουμε το φώς που κοιμάται μέσα μας. Να αποκαταστήσουμε τη σχέση μας με τον κόσμο και τα πράγματα. Να βγούμε από τον στενό, φτωχό και αποπνικτικό εαυτό μας, από τη φυλακή τής ιδίας φρονήσεως. Να ανοιχθούμε, να τολμήσουμε την ηρωική έξοδο από τον εαυτό μας για να ατενίσουμε μια μέρα την ανοιχτωσιά τής Ζωής και τού Κόσμου. Έλα φίλε! στην ανοιχτωσιά, λέει σε ένα ποίημά του.

Ο Χαίλντερλιν, ένας φιλέλληνας πολύ πριν τον φιλελληνισμό, ένας μοντέρνος ποιητής πολύ πριν κάθε μοντερνισμό. Στίχοι όπως οι παρακάτω το αποδεικνύουν περίτρανα:

«Κήποι μεγαλώνουν γύρω απ᾿ το Γουίντσορ. Απ᾿ το Λονδίνο

Φτάνει η βασιλική άμαξα.

Ωραίοι κήποι φυλάγουν την εποχή.

Στο κανάλι. Βαθιά κείται όμως

Η στρωτή θάλασσα τού κόσμου, φλεγόμενη…»

 

Ή ακόμα:

 

«Όταν φλόγες απλώνονται πάνω στ᾿ αμπέλια

Και μαύρος σαν κάρβουνο φαίνεται ο αμπελώνας

Τον καιρό τού φθινοπώρου,

Γιατί στον ίσκιο τής κληματαριάς

Τής ζωής οι καλαμιές πιό πύρινες αναπνέουν.

Όμως είναι ωραίο την ψυχή

Να ξεδιπλώνεις και τη σύντομη ζωή…»

 

Friedrich Hölderlin

 

Λίγοι στίχοι ακόμα, ο καλύτερος ορισμός τού ποιητή στη νεότερη εποχή:

 

«…Όμως σε λίγο μέσα στη ζέστη θα τριγυρνά

Σὰν το σκυλί η φωνή μου, στα δρομάκια τών κήπων,

Όπου μένουν άνθρωποι

Στη Γαλλία…»

 

Με τον τρόπο που δημιούργησε, που είδε και έγραψε δεν είχε δει και δεν είχε γράψει κανείς μέχρι τότε. Μια σπάνια, υψηλή ομορφιά λάμπει στην ποίησή του που είναι κρυφή και δύσκολα κοινωνήσιμη. Την ποίηση τού Χαίλντερλιν πρέπει να την αφήσουμε να εισχωρήσει στην καρδιά μας αργά, να σταλάξει με τον καιρό το βάλσαμό της. Η φωνή αυτή καταφτάνει από πολύ μακριά, από τα βάθη των καιρών: Μυστηριακή και μυστηριώδης, μυθική και προφητική, απόκοσμη και αινιγματική. Η ποίησή του ίσως δεν έχει τα πλούτη τής θάλασσας, έχει όμως τη μεγάλη χάρη τής πηγής που ξεδιψάει. Μια πηγή που δεν ζητά παρά αθωότητα, αγνότητα ψυχής και έρωτα τής ομορφιάς, τής ομορφιάς που πάνω της καθρεφτίζεται η αλήθεια.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top