Fractal

«Ένας εσωτερικός κόσμος γεμάτος ευαισθησία, συμπόνια και συγχώρεση»

Γράφει η Κατερίνα Λιάτζουρα //

 

Σκέψεις για την ποιητική συλλογή «Πίνακες, συλλογή πεζού και ποιητικού λόγου» τής Αγγελικής Ζευγολάτη, εκδόσεις Γράφημα, 2022

 

Ο πίνακας της Virginie Demont-Breton που κοσμεί το εξώφυλλο του δεύτερου βιβλίου της Αγγελικής Ζευγολάτη με τίτλο «Πίνακες, συλλογή πεζού και ποιητικού λόγου», που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Γράφημα (2022), ενέχει -νομίζω- την σημειολογία και τον συμβολισμό όλου του λογοτεχνικού περιεχομένου τής εν λόγω συλλογής. Η συγγραφέας μάς ετοιμάζει, ή καλύτερα είναι να πούμε ότι μάς προετοιμάζει, με την επιλογή αυτού του ζωγραφικού πίνακα, για την συνέχεια που θα ακολουθήσει. Η Αγγελική Ζευγολάτη θέλει να μας ανοίξει μια δίοδο, ένα πέρασμα μέσα από τις Συμπληγάδες πέτρες της ψυχής της, για να φτάσουμε στα βάθη του εσωτερικού της κόσμου. Ενός κόσμου ρομαντικού και ευαίσθητου, γεμάτος συμπόνια και συγχώρεση, γεμάτος φως και σκοτάδι.

Δεν είναι εύκολο πράγμα να ξεγυμνώνεις την ψυχή σου, να παραθέτεις και να αντιπαραθέτεις γνώση και συναίσθημα, να χτίζεις γέφυρες επικοινωνίας με τον έξω κόσμο μέσα από τον ποιητικό σου λόγο, να γεννάς και να πεθαίνεις την ύπαρξη σου, για να αναδυθείς και πάλι μέσα από τις σκιές και να αναγεννηθείς όταν και εφόσον ξημερώσει· και τώρα πια στο φως της ημέρας να κοιτάζεις τον κόσμο γύρω σου και να τον προσλαμβάνεις, σαν να τον αντίκριζες για πρώτη φορά. Όχι όμως μέσα από τον καθρέφτη της αντανάκλασης σου, όχι μέσα από τον αντικατοπτρισμό των συναισθημάτων σου, αλλά μέσα από τις αλήθειες τις πολλές, που περιβάλλουνε την ύπαρξη σου. Και τις αλήθειες αυτές τις συνειδητοποιείς μόνο σαν έχεις ξεκάθαρη εικόνα της αίσθησης τους. Μια αίσθηση που η συγγραφέας Αγγελική Ζευγολάτη διαθέτει πλουσιοπάροχα. Μέσα από τα μάτια τής ψυχής της κοινωνεί και σε μας την κοσμοθεωρία της.

Υπαρξιακή αναζήτηση διαρκείας η ποιητική κατάθεση της Ζευγολάτη. Η κοσμοθεωρία της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη ύπαρξη, που την θεωρεί μοναδική και ανεπανάληπτη. Γνωρίζει καλά πως ο άνθρωπος δεν είναι στατικός με έμφυτες και εύκολα αναγνωρίσιμες ιδιότητες· γνωρίζει πως η κάθε ανθρώπινη ύπαρξη ακολουθεί το αποκλειστικά δικό της μονοπάτι στη ζωή· γνωρίζει πως ο άνθρωπος διαμορφώνεται και αναδιαμορφώνεται αενάως και αδιαλείπτως, σε μια συνεχή ακολουθία προσωπικών επιλογών, για τις οποίες ευθύνεται ο ένας και μοναδικός μας εαυτός. Καθόλου τυχαία εισαγάγει τον αναγνώστη | την αναγνώστρια της στον ποιητικό της κόσμο με το υπαρξιακό ερώτημα:

 

Πώς να πειστώ ότι όλα είναι όπως φαίνονται,

όταν δίνω το παρόν στη συμπίεση του χρόνου;

 

Τα υπαρξιακά ερωτήματα της ποιήτριας διαχρονικά. Αγωνιά για τον χρόνο που περνά. Αγωνιά που ο χρόνος εννοείται ως μια ακαθόριστη κίνηση της ανθρώπινης ύπαρξης στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Αγωνιά και αναρωτιέται μήπως τελικά δεν είναι και τόσο ακαθόριστη η κίνηση αυτή. Αντιπαραθέτει την αρχή και το τέλος της ύπαρξης και αφήνει στα τετελεσμένα γεγονότα ένα παραθυράκι ανοιχτό. Ένα παραθυράκι ελπίδας και αισιοδοξίας. Εύστοχα πολύ συμπυκνώνει όλη της την αγωνία στους παρακάτω στίχους:

 

Ο χρόνος τελειώνει

Ανακατεύει το χθες, το αύριο και το σήμερα

μέσα στο ράγισμά του. Επίκειται τοκετός· (Αίσθηση, σ.7)

 

Αγωνιά για τον χρόνο που μεταμορφώνεται· αγωνιά για εκείνον τον χρόνο που πλησιάζει και που απομακρύνεται, που διαστέλλεται και συρρικνώνεται, που βιώνεται αλληγορικά και που είναι μέρος ενός ατέρμονου υπαρξιακού κύκλου που γυρίζει και γυρίζει και που περιστρέφεται γύρω από τον άξονα του και αγκαλιάζει την ανθρώπινη ύπαρξη με κατανόηση και με αγάπη. Που μεταμορφώνεται από αθώο παιδί σε περιστέρι και που από περιστέρι γεννιέται στα στερνά της Σκύλλας ένας αετός. Λέει για τον αετό της η ποιήτρια:

 

Πετά ψηλά

Πετά χαμηλά

Κοιτάζει τη βροχή

Ορμάει μέσα στην καταιγίδα

Ορκίζεται αφοσίωση

Δίνει συγκατάθεση

Εισπνέει δηλητήριο

Εκπνέει λουλούδια (Κλαίει το παιδί, σ. 14)

 

Αγγελική Ζευγολάτη

 

Η Ζευγολάτη συγκεντρώνει όλη της την υπαρξιστική φιλοσοφία στην πολύ ιδιαίτερη ποιητική της σύνθεση Είσαι ελεύθερος, που θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως ένα μανιφέστο των απόψεων της. Στη σύνθεση αυτή παραθέτει με ειρωνεία και καυστικότητα, πολλούς από τους περιορισμούς και τις αναστολές και τις ανελευθερίες του ανθρώπου· του ανθρώπου που έχει όμως την ψευδαίσθηση ότι ορίζει την ζωή του με ελεύθερη την βούληση του. Στην ποιητική της αυτή σύνθεση, σαρκάζει την σύγχρονη κοινωνική υπόσταση του ανθρώπινου γένους, που αυτοκαθορίζεται ως ελεύθερος άνθρωπος, που όμως ακολουθεί πιστά και δεν αμφισβητεί ούτε στιγμή τις συμπεριφοριστικές και στερεοτυπικές επιταγές της κοινωνίας. Και εκεί που υποτίθεται πως ο άνθρωπος θα είχε ως λογικό ον, την ελευθερία της επιλογής να καθορίσει ο ίδιος τη συμπεριφορά του σε προκείμενες και επικείμενες καταστάσεις, διαπιστώνει η ποιήτρια ότι:

 

Είσαι ελεύθερος, να καταπνίξεις το κλάμα των παιδιών σου

Είσαι ελεύθερος, μαζί με το κλάμα των παιδιών σου

Να πνίξεις και την τελευταία μου ελπίδα

Πως άκουσα ένα ηχόχρωμα ζωής

 

Μετά από κόπους, από αγωνίες και θυσίες

Μετά από επαναστάσεις

Είσαι ελεύθερος, να βγεις στους δρόμους των παρελάσεων

Κουστουμαρισμένος, να σφίξεις όσο θέλεις τη γραβάτα σου

Μέχρι να βγει η γλώσσα έξω

Για να φωνάξεις «Ζήτω»» (Είσαι ελεύθερος, σ. 20)

 

Η συγγραφέας χρησιμοποιεί εξαιρετικά και με έμπνευση την ελληνική γλώσσα για να δώσει μέγεθος και υπόσταση στις ιδέες της. Την ευκολία της στη χρήση της γλώσσας την μεταφέρει φυσικά και στον πεζογραφικό της λόγο, προσδίδοντας στις αφηγήσεις της μια ποιητικότητα που εντυπωσιάζει και μια εικονοποίηση που είναι αξιοσημείωτη. Τα έξι πεζογραφήματα που έχει συμπεριλάβει σε αυτήν της τη συλλογή, ενώνονται με ένα αόρατο νήμα. Με ένα νήμα που η Ζευγολάτη έχει γνέψει με ευαισθησία και συμπόνια. Ο θάνατος και το σκοτάδι πανταχού παρόν. Την απασχολούν πολύ οι εκφάνσεις του θανάτου, που μας περιβάλλουν μεταφορικά αλλά και αλληγορικά. Και ο θάνατος μπορεί να εμφανιστεί άλλοτε σαν μια νεκρή κυρία σοβαρή και ακέραιη που προτρέπει τους βρικόλακες να ταΐσουν τους πεινασμένους με τη μιάμιση μερίδα ρύζι που προσφέρανε σε εκείνη (Κοκώ, σ. 34), και άλλοτε σαν τρεις Καλοκυράδες, που αλλοπαρμένες ουρλιάζουν, και που στο πέρασμα τους μαραίνουν τον τόπο, αναλαμβάνοντας να τιμωρήσουν ένα σκληρό και αλαζόνα βασιλιά με το αλληγορικό όνομα Εφήμερος (Στρίγκλες, σ.39). Οι σκοτεινές διαδρομές του νου, ζωντανεύουν στα διηγήματα της Ζευγολάτη, όπως για παράδειγμα στο αλληγορικό διήγημα της με τίτλο Θεογονία (σ. 35). Σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση εξιστορεί -από μια τελείως διαφορετική οπτική γωνία- τη δημιουργία του κόσμου μας. Αντρική η ανώτερη εκείνη δύναμη, που με τη βία θέλει να κατακτήσει τη Γη και να την εξαναγκάσει να δημιουργηθεί. Μια πράξη βίας και εξαναγκασμού για να ικανοποιηθεί το μεγάλο “Εγώ” ενός μικρού παλικαριού της φακής. Επίσης, η συγγραφέας παρακολουθεί, με επίγνωση του παραλόγου, και τον παραλογισμό του σύγχρονου μας κόσμου, που δεν σηκώνει απλές περιγραφικές απεικονίσεις, αλλά βαθύτερες εσωτερικές διεργασίες.  Γράφει στο διήγημα της με τίτλο Αμάντα:

 

[…] Τα κοριτσίστικα γέλια έσβησαν και άρχισαν να χτυπούν καμπάνες και να κελαηδούν πουλιά, εκκωφαντικά, χτυπώντας με τα ράμφη και τα φτερά τους, αλύπητα, τη σχιζοφρένεια αυτού του κόσμου, για να συνεχίσει λίγο παρακάτω “Μόνο με αίμα που βράζει, σπαθί και κοντάρι καβαλάς το όνειρο, Αμάντα” (σ. 36). Ενώ με απόλυτη αυτογνωσία παραδέχεται στο διήγημα της Φωταγωγός ότι: Το πολύ φως και το πολύ σκοτάδι τυφλώνουν το ίδιο (σ. 37).

 

Εν κατακλείδι, στη συλλογή είναι έντονα τα συναισθήματα της μελαγχολίας και της θλίψης· συναισθήματα όμως που χαρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινο νου που αντικρίζει με γνώση και αυτογνωσία τον κόσμο γύρω του. Έντεχνα μέσω της γραφής της, μας πήρε στην αγκαλιά της η Αγγελική Ζευγολάτη, -όπως η μάνα τα παιδιά της στον πίνακα του εξωφύλλου- σφιχτά μας οδηγεί μέσα από τα ποιητικά της και πεζογραφικά της μονοπάτια και σε καμία περίπτωση δεν μας αφήνει να μελαγχολήσουμε καθώς δεν παύει να μάς δίνει φωτεινά μηνύματα, μικρές ανάσες αισιοδοξίας όπως για παράδειγμα η ενθαρρυντική διαπίστωση στους στίχους:

 

Θα γεννηθούν η Ζωή και το Φως

Οι σκιές, μαζί με τις ηλιαχτίδες,

θα βοηθήσουν τις μανόλιες να ανθίσουν (Αίσθηση, σ. 7)

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top