Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Μέσα από τους άλλους
25/04/2019, 12:09 πμ

Μέσα από τους άλλους

Γράφει η Τζένη Μανάκη //

 

Rachel Cusk «Περίγραμμα», Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Gutenberg, σελ. 247

 

 «… για ό,τι της έλεγε για τον εαυτό του, εκείνη έβρισκε το αντίστοιχο αρνητικό στον δικό της εαυτό. Αυτή η αντι-περιγραφή- δεν έβρισκε πιο κατάλληλη λέξη για να το εκφράσει-, αυτή η αντίστροφη παρουσίαση της είχε ξεκαθαρίσει το εξής: ενώ εκείνος μιλούσε, εκείνη άρχιζε να βλέπει τον εαυτό της σαν ένα σχήμα, ένα περίγραμμα, με την κάθε λεπτομέρεια να το περιβάλλει εξωτερικά, ενώ εσωτερικά παρέμενε κενό. Αυτό το σχήμα ωστόσο, παρόλο που το περιεχόμενό του παρέμενε άγνωστο, τής έδωσε για πρώτη φορά μετά το επεισόδιο μια αίσθηση για το ποια είναι τώρα».

 

Ο εαυτός μέσα από τους άλλους,

ή η λογοτεχνική προσέγγιση δημιουργίας ενός ”εαυτού”.

Η Rachel Cusk, στο πρώτο βιβλίο της τριλογίας της, «ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ», συστήνει- προφανώς ( ; )- στον αναγνώστη το alter ego της – την  ηρωίδα της, για την οποία  δίνει ελάχιστα στοιχεία, και μόνο μέσα από τις αντιδράσεις της στις αφηγήσεις των άλλων αφήνει να σχηματισθεί το περίγραμμά της. Το όνομά της είναι Φαίη και αναφέρεται μόνο μία φορά κοντά στο τέλος του βιβλίου. (σελ.211)

Η Φαίη έρχεται στην Αθήνα προσκεκλημένη, από το Λονδίνο όπου διαμένει, να διδάξει σε ένα σεμινάριο μαθήματα δημιουργικής γραφής. Στη διάρκεια του ταξιδιού συνομιλεί με τον συνεπιβάτη- δίπλα της, ο οποίος της εξομολογείται λεπτομερειακά, γεγονότα της προσωπικής του ζωής. Το ίδιο συμβαίνει με εννέα άλλα πρόσωπα από τον κόσμο της συγγραφής, με τα οποία έρχεται σε επαφή στη διάρκεια της παραμονής της στην Αθήνα. Η Φαίη δείχνει να μοιάζει με την Cusk, χωρίς να είναι ακριβώς αυτή. Γυναίκα, συγγραφέας, χωρισμένη με δύο παιδιά, ζει στο Λονδίνο.

Πρόκειται προφανώς για μεταποιημένη αυτοβιογραφία- autofiction, από την οποία έχει κατακλυσθεί η Λογοτεχνία, με την πρωτοτυπία εν προκειμένω, ότι η ”αυτοβιογραφούμενη” δεν προσδιορίζεται επακριβώς. Θολή φιγούρα μέσα σε    καθρέφτη, επιθυμεί να διατηρήσει για τον εαυτό της μια αίσθηση ελευθερίας. Αυτοαντανακλάται  μέσα από τις αφηγήσεις των άλλων, καθώς προσπαθεί να προσδιορίσει το δικό της περίγραμμα. Σχολιάζει- συνειρμικά με δικά της αντίστοιχα-, άλλοτε με υποδόρια ειρωνεία και άλλοτε με ηχηρή σιωπή, πάνω στα όσα αβίαστα της εκμυστηρεύονται. Ενδελεχώς δε, τα σωματικά χαρακτηριστικά των συνομιλητών της. Τα στοιχεία των αφηγήσεων με τα οποία ταυτίζεται τα ”κρατάει” επίσης για να αναλύσει τις ψυχικές της επιδράσεις από συναφή βιώματα, ως μία πιθανή προσπάθεια να γενικεύσει τις ανθρώπινες αντιδράσεις πάνω σε ίδια ή παρόμοια θέματα. Από τις αντιδράσεις της σχηματίζεται σταδιακά το πορτρέτο μιας γυναίκας που μαθαίνει να αντιμετωπίζει την απώλεια ως συνθήκη της ζωής.

«Καμιά φορά σκέφτομαι πως η ζωή είναι μια σειρά από τιμωρίες για κάτι τέτοιες στιγμές απροσεξίας, ότι σφυρηλατούμε το πεπρωμένο μας με όλα αυτά που μας αφήνουν αδιάφορους ή ασυγκίνητους παρατηρητές. Αυτό που δεν γνωρίζουμε και που δεν προσπαθούμε να κατανοήσουμε είναι ακριβώς αυτό που κάποια στιγμή θ’ αναγκαστούμε να το μάθουμε εκ των πραγμάτων».

    Δεν κρίνει τη ζωή της όπως διαμορφώθηκε, αλλά το αποτέλεσμα των όσων έχει βιώσει, καθώς ο αναγνώστης προσπαθεί να ανιχνεύσει στοιχεία ταυτότητας, ετερότητας ή μυθοπλασίας.

Τα ζητήματα που τίθενται στις μακροπερίοδες εκμυστηρεύσεις είναι τα κοινά ζητήματα των ανθρώπων: υπαρξιακές αγωνίες, έρωτας, αγάπη, (” πως ένας από τους ορισμούς της αγάπης τη χαρακτηρίζει ως την πίστη σε κάτι που μόνο δύο άνθρωποι μπορούν να δουν …”) γάμος παιδιά, αρρώστια, θάνατος. Κυρίαρχη αίσθηση είναι η απώλεια, ακόμη και η απώλεια του παλιού εαυτού που διαμορφώθηκε σε κάποιον άλλον.

  «… οι αποτυχίες σου επιστρέφουν πάντα σ’ εσένα, ενώ τις επιτυχίες σου πρέπει διαρκώς να τις επιβεβαιώνεις».

Η θλίψη, που ακολουθεί τη δυσάρεστη πορεία των σχέσεων, ο θάνατος του έρωτα, η αποχώρηση του συντρόφου, η απώλεια της στέγης ως home, το μίσος που αντικαθιστά την αγάπη. Οι συνομιλητές τής εκμυστηρεύονται τις φαντασιώσεις τους, τις λαθεμένες επιλογές τους, τις αγωνίες και τις επιθυμίες τους.

  «Το άπιαστο έγινε χειροπιαστό, το χιμαιρικό έγινε συγκεκριμένο, το ιδιωτικό έγινε δημόσιο: όταν η ειρήνη γίνεται πόλεμος, όταν η αγάπη μετατρέπεται σε μίσος, κάτι καινούργιο γεννιέται στον κόσμο, μια δύναμη από ατόφιο θάνατο. Αν πιστεύουμε πως η αγάπη είναι αυτή που μας κάνει αθάνατους, το μίσος είναι ακριβώς το αντίθετο.»

 

Rachel Cusk

 

     Το έργο της Cusk δεν έχει πλοκή. Κοινός  παρονομαστής των αφηγήσεων οι  ιδέες. Έντονη η φεμινιστική σκοπιά της. Είναι πολύ ενδιαφέρουσες, ορισμένες απόψεις που διατυπώνουν οι ήρωες πάνω σε ζητήματα όπως η πατρίδα, ο νόστος, η συγγραφή, η μετάφραση της λογοτεχνίας, ο γάμος, τα παιδιά, το γονεϊκό χρέος, τα τραύματα της παιδικής ηλικίας, οι σχέσεις και οι δυσκολίες τους, η πραγματικότητα και η ψευδαίσθηση, αυτά που πρέπει να λέγονται και όσα πρέπει να αποσιωπώνται, η αναζήτηση της αλήθειας, το βολικό ψέμα, η αυταπάτη, το δεδομένο που παύει να υπάρχει… η κρίση που βιώνει σε όλα τα επίπεδα ο σύγχρονος άνθρωπος.

    «Αν δεν ήταν το διαζύγιο θα ήταν κάτι άλλο, του είπε. Δεν υπάρχουν παιδικά χρόνια που να μην έχουν αφήσει κάποιο τραύμα, αν και οι άλλοι θα κάνουν τα πάντα να σε πείσουν για το αντίθετο Ζωή χωρίς πόνο δεν υπάρχει».     

   Πλαίσιο όλων αυτών των συναντήσεων η Αθήνα, για την οποία δεν έχει καλό λόγο η Φαίη, ωστόσο απολαμβάνει τη γαλάζια θάλασσα όταν ο συνεπιβάτης της την καλεί σε μια βόλτα με το σκάφος του. Ο συγγραφέας – φίλος της Παναγιώτης τον οποίο συναντά σε ένα παρακμιακό ταβερνάκι έχει – μετά μια περιπλάνηση-  καταλήξει μόνιμος κάτοικος της Αθήνας,   «Ζώντας μια ζωή σε τούτη την τραγική χώρα, νόμιζα πως δεν υπήρχε περίπτωση να συνεχίσω να αυταπατώμαι, αλλά όπως επεσήμανες δυστυχώς κι εσύ, αυτό που σε εξαπατά είναι αυτό ακριβώς που δεν βλέπεις, αυτό που θεωρείς δεδομένο». Και αλλού:

«Ο κόσμος που υπήρχε εκείνη η ευτυχία δεν χάθηκε μόνον από τη δική μου τη ζωή, χάθηκε ολοκληρωτικά, από όλη την Ελλάδα, γιατί η Ελλάδα, είτε το ξέρει είτε όχι, είναι μια χώρα που έχει γονατίσει και πεθαίνει αργά και βασανιστικά». 

  Σε αντίθεση ο Ιρλανδός συγγραφέας Ράιαν, καλεσμένος, για τον ίδιο σκοπό με την Φαίη, στην Αθήνα, αν και σχολιάζει δυσμενώς το κυκλοφοριακό χάος και τη συχνότητα των ατυχημάτων, ενθουσιάζεται από το ανελέητο ειδωλολατρικό γαλάζιο του ουρανού όπως το ένιωσε σήμερα το πρωί, σαν αεράκι που αναζωογονεί τις ανήλιαγες ρωγμές της ύπαρξης. Ζώντας κάποια χρόνια στην Αμερική του είχε φανεί  τόσο ελκυστική στην αρχή – αυτή η αίσθηση ότι στην ουσία κανείς δεν έχει τόπο προέλευσης, του δημιουργήθηκε έντονη η επιθυμία της πατρίδας, της ταυτότητας, του νόστου. Ξαφνικά ένιωσε ότι δεν μπορούσε να διαχειριστεί αυτή τη θεμελιώδη ανωνυμία της Αμερικής.

    Σημαντικές επίσης οι συνομιλίες και με τις φίλες συγγραφείς που συναντά, όπως και κάποιες από τις αφηγήσεις των μαθητών του σεμιναρίου δημιουργικής γραφής.

Το «ΠΕΡΙΓΡΑΜΜΑ» της Rachel Cusk, είναι το πρώτο βιβλίο μιας τριλογίας. Τα επόμενα δύο (Transit και Kudos) δεν έχουν ακόμη μεταφραστεί στην ελληνική γλώσσα. Το Περίγραμμα λοιπόν, είναι ένα αξιοδιάβαστο, αξιόλογο βιβλίο από άποψη τόσο περιεχομένου, όσο και πρωτότυπης δομής. Εξαιρετική επίσης η μετάφραση (αρκετά δύσκολη υποθέτω λόγω της συχνής εναλλαγής α’ β’ προσώπου- πλάγιου λόγου) από την Αθηνά Δημητριάδου. Απόλαυσα πραγματικά την ανάγνωσή του, δεν ξέρω αν είναι απολύτως έγκυρη η άποψη του σχολιαστή της Guardian: «Δεσπόζει ως εμβληματικό έργο της σύγχρονης αγγλικής λογοτεχνίας».

 

 

 Συνομήλικη περίπου με την ηρωΐδα της, Φέι, και χωρισμένη συγγραφέας με παιδιά, όπως και εκείνη, η Ρέιτσελ Κασκ γεννήθηκε το 1967 στον Καναδά, μεγάλωσε στο Λος Άντζελες και ζει σήμερα στην Αγγλία. Με τα προηγούμενα αυτοβιογραφικά της έργα, στα οποία περιγράφει τις εμπειρίες της από τη μητρότητα και το διαζύγιό της είχε προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων στον βρετανικό τύπο κι είχε αποκτήσει τη φήμη της δηκτικής και δύσκολης πεζογράφου. Με την τριλογία κατόρθωσε όχι μόνο να εξαλείψει τη φήμη αυτή, αλλά και να διαμορφώσει τον «ρηξικέλευθο τρόπο γραφής της», να παρουσιάσει το «διεισδυτικό της πνεύμα» (New York Review of Books) καθώς επίσης και να εμφανίσει στο κοινό το «νέο είδος ηρωΐδας που εφηύρε» (The Guardian), καλλιεργώντας μια «σαγηνευτική» (La Republica) εικόνα και αποσπώντας τον θαυμασμό αναγνωστών και συναδέλφων της.   

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top