Fractal

Καθημερινές τραγωδίες, θυσίες και επιδιώξεις των ανθρώπων της τσαρικής Ρωσίας στο ‘Παλτό’ του Γκόγκολ

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

Νικολάι Γκόγκολ, “Το παλτό”. Μετάφραση: Γιώργος Τσακνιάς Εικονογράφηση: Νοεμί Βιγιαμούσα. Εκδόσεις Πατάκη, 2018. Αθήνα

 

Γραμμένο  από τον διάσημο Ρώσο  μυθιστοριογράφο Νικολάι Βασίλιεβιτς Γκόγκολ (Nikolai Vasilievich Gogol, 1809-1852), στα 1842, ‘Το παλτό’ είναι ένα    σύντομο μυθιστόρημα, που άσκησε μεγάλη   επιρροή   στους διαδόχους του.  Η ζωή του πρωταγωνιστή Ακάκιου Ακακίεβιτς Τσαρουχόφ, απεικονίζει στην πραγματικότητα τη ζωή των απλών ανθρώπων της περιόδου της τσαρικής Ρωσίας. Ο Ακάκιος Ακακίεβιτς, είναι ένας φτωχός κυβερνητικός υπάλληλος, τον οποίο πειράζουν σε συνεχόμενη και καθημερινή βάση όλοι οι υπάλληλοι της υπηρεσίας όπου εργάζεται,  εξαιτίας της εμφάνισής του, αλλά και κυρίως λόγω του φτωχικού και ξεφτισμένου παλτού του. Γι’ αυτό και αποφασίζει να επισκευάσει το παλτό. Αλλά, ο ράφτης του, Πέτροβιτς, του λέει ότι το παλτό δεν επιδέχεται επιδιόρθωσης. Αν και το κόστος απόκτησης ενός νέου παλτού είναι πέρα των δυνατοτήτων ​​του πενιχρού μισθού του, αναγκάζεται να ζήσει μέσα σε ένα αυστηρό προϋπολογισμό, ώστε να ράψει ένα καινούργιο. Ωστόσο, η κατοχή του παλτού από τον  Ακάκιο Ακακίεβιτς, διαρκεί για σύντομο χρονικό διάστημα. Ένα βράδυ κατά τα μεσάνυχτα, γυρίζοντας στο σπίτι του από ένα πάρτυ που είχε οργανωθεί από ένα προϊστάμενο του γραφείου του, του επιτίθενται δύο ληστές καθ’ οδόν και τού παίρνουν το καινούργιο του παλτό. Στη συνέχεια, προσπαθεί να ζητήσει και να λάβει βοήθεια από έναν αξιωματούχο  της αστυνομίας, όμως η προσπάθειά του δεν αποφέρει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Έτσι, αποφασίζει να ζητήσει βοήθεια από έναν γραφειοκράτη, ο οποίος αναφέρεται ως ένα σπουδαίο άτομο, χωρίς πάλι κανένα θετικό αποτέλεσμα. Αρρωσταίνει με όλες αυτές τις σωματικές και ψυχολογικές ταλαιπωρίες και σε σύντομο σχετικά διάστημα, πεθαίνει. Μετά από όλα, ο υπάλληλος Ακάκιος Ακακίεβιτς με τον χαμηλό βαθμό στην ιεραρχία, και τον οποίο  δεν τον θεωρούσε κανένας σημαντικό πρόσωπο, θα συνεχίσει το ρόλο του στην αφήγηση ως φάντασμα, πλέον. Το φάντασμα αυτό, βρίσκει την ειρήνη και εξαφανίζεται μόνον όταν κλέβει το παλτό του σπουδαίου εκείνου ατόμου, του γραφειοκράτη από τον οποίο δεν έλαβε την αναμενόμενη βοήθεια.

Όλα τα στοιχεία του μυθιστορήματος, όπως, η φαντασία, η θέση του αφηγητή, οι χαρακτήρες, η επικαιρότητα και ο χωροταξικός του χαρακτήρας, συνηγορούν περί ενός μικρού και απλού κειμένου. Σε κάθε αφήγηση, γενικώς, ο σημαντικότερος παράγοντας που οδηγεί τους χαρακτήρες να γίνονται αντιληπτοί με κάποιο τρόπο είναι οι λειτουργίες που αναλαμβάνουν μέσα στην όλη ιστορία, και υποτίθεται φυσικά ότι έχουν ουσιώδεις  ιδιότητες, καλές ή κακές,  για να εκτελούν αυτούς τους ρόλους. Μερικά πρόσωπα είναι καθαρά, κάποια άλλα, όχι. Ορισμένα είναι φωτεινά, μερικά είναι ασαφή και δυσνόητα. Όταν συνθέτουμε το περιβάλλον στην καθημερινότητά μας, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ανθρώπους που έχουν τις ιδιότητες που αναζητάμε. Ίσως ορισμένα να μην είναι ελκυστικά, όμως σε μια αφήγηση, κάθε τύπος χαρακτήρων είναι απαραίτητος και εξυπηρετεί έναν συγκεκριμένο σκοπό.  Οι περισσότεροι από τους χαρακτήρες των μυθιστορημάτων, είναι άτομα με ανεπαρκείς ή ελαττωματικές προσωπικότητες. Οι συγγραφείς, τώρα στα έργα τους εκτιμούν τα ψυχικά και διανοητικά ελλείμματα, περισσότερο από την απόλυτη ηθική.

Όσον αφορά τα μέρη που αναφέρεται η ιστορία, είναι σχετικά λίγα. Ένα κυβερνητικό γραφείο, οι δρόμοι της Πετρούπολης, το σπίτι και το γραφείο του Ακάκιου, το δωμάτιο του ράφτη Πέτροβιτς στη σοφίτα, το σπίτι του προϊστάμενου και δύο γέφυρες της πόλης, χρησιμοποιούνται ως συνολικές τοποθεσίες της δράσης. Ο Γκόγκολ θέτει την ομιλία ως  κύρια παράμετρο στη διαδικασία περιγραφής των τοποθεσιών, ήδη από την αρχή της ιστορίας. Οι περιγραφές των τοποθεσιών στο ‘Παλτό’ αναλύονται λεπτομερώς όσον αφορά τις λειτουργίες τους στην ιστορία. Καθώς οι λειτουργίες τους, όμως,  καθίστανται λιγότερο σημαντικές, οι περιγραφές είναι ασαφείς και δίνεται μόνο το όνομα της τοποθεσίας. Παράλληλα ο αφηγητής υπαινίσσεται κάποιες ταξικές διαφορές, αφού η περιγραφή του δρομολογίου του πρωταγωνιστή και χαμηλόβαθμου υπάλληλου στο σπίτι του ανώτερου αποτελεί καλό παράδειγμα γι’ αυτό, δεδομένου  ότι είναι βέβαιο πως εκείνος ζούσε  σε ένα καλύτερο μέρος της πόλης,  που σημαίνει όχι πολύ κοντά στον Ακάκιο Ακακίεβιτς. Ο τελευταίος,   έπρεπε πρώτα να περάσει από μερικά μισοερημωμένα δρομάκια, αλλά όταν πλησίασε στο σπίτι του προϊστάμενου, οι δρόμοι γίνονταν πιο ζωντανοί, με μεγαλύτερη κίνηση και καλύτερα φωτισμένοι.  Οι πεζοί περνούσαν πιο συχνά, όπως γράφει, και κυκλοφορούσαν καλοντυμένες κυρίες και άντρες με  γιακάδες από γούνα κάστορα. Και φυσικά συναντούσαν όλο και πιο σπάνια τους λαϊκούς αμαξάδες με τα φτηνά τους έλκηθρα, ενώ, αντίθετα, έβλεπες βερνικωμένα έλκηθρα, με κουβέρτες από τομάρια αρκούδας, και αμαξάδες με σκούρους κόκκινους βελουδένιους σκούφους. Ο συγγραφέας προσπαθεί συνεχώς να δώσει τα πρότυπα της  ζωής του πρωταγωνιστή και να καταστήσει σαφέστερες τις κοινωνικές συνθήκες εκείνης της Πετρούπολης. Ειδικά, η διαφορά μεταξύ των δύο τοποθεσιών όπου ζουν οι δύο χαρακτήρες, είναι πράγματι  εντυπωσιακή. Οι περιγραφές του Γκόγκολ σχετικά με τις τοποθεσίες δείχνουν σαφώς ότι η Αγία Πετρούπολη της τσαρικής Ρωσίας πέρασε μια μακρά διαδικασία ανάπλασης και αναβάθμισης.  Η περιγραφή και οι διαφορές μεταξύ του σπιτιού του ανώτερου υπάλληλου και του ράφτη Πέτροβιτς, εξυπηρετεί  τον ίδιο ακριβώς σκοπό. Όταν ο Ακάκιος Ακακίεβιτς μπήκε στο σπίτι του Πέτροβιτς, η πόρτα ήταν ανοιχτή γιατί η νοικοκυρά τηγάνιζε ψάρια, και είχε γεμίσει με τόσο καπνό η κουζίνα ώστε δεν ξεχώριζες ούτε τις κατσαρίδες. Οι πολυποίκιλες στερήσεις των χαμηλόβαθμων κυβερνητικών υπαλλήλων, και οι αγώνες τους για καλύτερη προσωπική και οικογενειακή ζωή περιγράφονται με μαεστρία από τον Γκόγκολ. Ο Ακάκιος, επίσης, παράλληλα με την πόλη του,  ξαφνικά βρίσκεται σε μια διαδικασία καινούργιου προσδιορισμού της ζωής του, αφού και μόνο η ιδέα της αγοράς ενός καινούργιου παλτού, άπιαστο όνειρο ζωής, δημιουργεί πρωτόγνωρες αλλαγές στην προσωπικότητά του.

 

Νικολάι Γκόγκολ (1809-1852)

 

Μια από τις τελευταίες παραμέτρους της ιστορίας, αποτελεί σίγουρα η έννοια της εκδίκησης. Ο τρόπος με τον οποίο εκδικείται ο πρωταγωνιστής εδώ, είναι εντυπωσιακός. Ο Ακάκιος συμμετέχει ξανά στην πλοκή ως φάντασμα και απλώνει τον φόβο παντού μέχρις ότου  να πάρει πίσω το παλτό του από εκείνο το σημαντικό άτομο. Αυτή η υπερρεαλιστική τάση, όμως, που εμφανίζεται στην αφήγηση χρησιμεύει ως ενισχυτικό του χάσματος μεταξύ των κοινωνικών τάξεων. Προφανώς, με το να μεταμορφωθεί σε φάντασμα, αυτός  ο   αδύναμος και χαμηλής βαθμίδας υπάλληλος, εκπληρώνει τις πράξεις τις οποίες δεν μπορούσε να εκπληρώσει σε έναν πραγματικό κόσμο όπου υστερούσε  τόσο σωματικά, όσο και υλικά. Το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο διαμορφώνεται η υπόθεση του κειμένου, η τάση των ανθρώπων στη βία,  το νόημα που αποδίδει ο χαρακτήρας στο παλτό της ιστορίας, και όλα όσα περιεγράφηκαν παραπάνω, είναι εκείνες  οι παράμετροι που βρίσκονται στο επίκεντρο της βαθιάς δομής της ιστορίας.  Από μία άποψη, παρουσιάζεται ένας υπάλληλος που χάνει τη ζωή του ενώ προσπαθεί να ‘υπάρξει’ στην δεδομένη  κοινωνική δομή, αλλά από την άλλη, αποκαλύπτεται μια σχεδόν κατεστραμμένη δομή. Το ‘Παλτό’ είναι ένα κωδικοποιημένο, πολύπλευρο κείμενο, το οποίο προσφέρεται για την επεξεργασία και  δημιουργία πολλών νοημάτων και συμπερασμάτων.

Μία από τις πιο μικρές εμβληματικές ιστορίες που γράφτηκαν ποτέ, το ‘Παλτό’ του Νικολάι Γκόγκολ, εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 1842 ως μέρος των τεσσάρων τόμων της συγκεντρωτικής συλλογής των έργων του συγγραφέα. Η ιστορία  θεωρείται όχι μόνο ένα πρώιμο αριστούργημα του ρωσικού νατουραλισμού, ένα κίνημα που θα κυριαρχήσει στη χώρα για πολλές γενιές, αλλά αποτέλεσε ταυτόχρονα και πρόγονο της σύγχρονης σύντομης ιστορίας. Όλοι οι Ρώσοι ρεαλιστές βγήκαν μέσα από το ‘Παλτό’ του Νικολάι Γκόγκολ, είπαν αργότερα, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, οι Ντοστογιέφσκι και Τουργκένιεφ, ένδειξη της μεγάλης σημασίας του έργου αυτού του Γκόγκολ. Τα γραπτά, γενικώς,  του Γκόγκολ θεωρούνται ως συνδετικός κρίκος  ανάμεσα στα είδη του ρομαντισμού και του ρεαλισμού στη ρωσική λογοτεχνία. Το  έργο και η γραφή του φαίνεται να ενσωματώνουν τόσο φαντασία και λαογραφία όσο και ρεαλιστικές λεπτομέρειες. Το συγκεκριμένο πάντως κείμενο, γράφτηκε σποραδικά επί πολλά χρόνια κατά τη διάρκεια μιας εθελούσιας παραμονής  του συγγραφέα  στη Γενεύη και τη Ρώμη, και αποτελεί ένα κλασσικό δημιούργημα και απαύγασμα φαινομενικά ανόμοιων τάσεων στο γράψιμο του Γκόγκολ. Κατά τη διάρκεια παραμονής του στη Ρώμη, να σημειώσουμε, έγραψε και το μεγαλύτερο μέρος των ‘Νεκρών Ψυχών’, του αριστουργήματός του.

Καθώς η ιστορία του ‘Παλτού’ εξελίσσεται, εισερχόμαστε σταδιακά σε ένα παραμυθένιο κόσμο υπερφυσικής εκδίκησης, όπου το πτώμα του υπάλληλου ως φάντασμα φυσικά, να περιπλανάται στους  δρόμους της πόλης,   τραβώντας τα παλτά από τις πλάτες των περαστικών. Η ιστορία του Γκόγκολ είναι και κωμική και τρομακτική, μια  σπουδαία  κοινωνική σάτιρα της τσαρικής Ρωσίας, καλύτερα!

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top