Για το 1821

Γράφει ο Κώστας Μαρδάς // *

gris 1821 cover copy

«Όταν τραγούδαγε το αίμα» Το 1821 στην ελληνική ποίηση, Ανθολόγιο Ηλία Γκρη, Εκδόσεις Νίκας

Κρατώ, θωρώ, ξεφυλλίζω, διαβάζω, απολαμβάνω το βιβλίο – ανθολόγιο του ποιητή Ηλία Γκρή : «ΟΤΑΝ  ΤΡΑΓΟΥΔΑΓΕ ΤΟ ΑΙΜΑ – Το 1821 στην ελληνική ποίηση».

Από τις εκδόσεις Νίκας. Τις εκδόσεις που επανέρχονται κραταιές. Επανέρχονται με αυτό το επετειακό έργο. Και με άλλα, που θα ακολουθήσουν. Εις πείσμα του θανατικού ιού που χτυπά την ανθρωπότητα σαν να ζούμε μια τυφλή θεϊκή οργή βιβλικής περιόδου. Αναβιώνοντας, αναλογικά, τον λοιμό επί εποχής Πελοποννησιακού Πολέμου. Και αν τότε, κατά τον μεγάλο Θουκυδίδη, οι Αθηναίοι επέδειξαν αντιθετικά αισθήματα, μεγαλείου ψυχικού, αλλά και απαθούς κυνισμού, στέργοντας σε βοήθεια του διπλανού, αλλά και καίγοντας αδάκρυτοι στοίβα τα πτώματα συγγενών τεθνεώτων τους, το σήμερα είναι αλλιώς.

Διότι, ο παρόν χρόνος προσφέρει στον κατ’ οίκον εθελούσιο εγκλεισμό του σύγχρονου λοιμού, την σεμνή παρηγορία του βιβλίου. Την ξελογιάστρα παραμυθία της μελέτης. Την παυσίλυπη επενέργεια της ποίησης. Εν μέσω, βέβαια, της επιστήμης, που θα βρει το τελικό αντίδοτο, σαρκάζοντας την κακομοιριά της μεταφυσικής του Εβραϊκού Γιεχβά, της τιμωρίας επί δικαίων και αδίκων… Δηλαδή, της θρησκευτικής τρομοκρατίας…

Τρομοκρατίας που – ειρήσθω εν παρόδω –  ουδέ κατ’ ελάχιστον εμπνέει πλέον την σύγχρονη ποίηση. Ποίηση που ούτε και την επαναστατική περίοδο του 21 ενέπνευσε… Εξαιρουμένων ποιητικών στιχουργημάτων, τα οποία περισσότερο συνιστούσαν επίκληση αφελούς πολιτιστικού στερεότυπου, παρά ευαγγελικό κήρυγμα. Άλλωστε, στο Ευαγγέλιο, δεν θα βρει μηδέ ο βαθυνούστατος μελετητής τού «Τριαδικού Θεού» πολεμικές αναφορές.

Όπως προκύπτει από την ανάγνωση της ανθολογίας Γκρή, αλλά και όπως  θύραθεν νοείται, η Ιστορία παίζει το παιχνίδι της με τους τραχείς Επαναστάτες. Καθότι, ενώ ορκιζόταν στο Ευαγγέλιο στο μυστικό ημίφως της Φιλικής Εταιρείας, κατ’ ουσίαν εμάχοντο υπό την επήρεια των προηγηθέντων κηρυγμάτων του Γάλλου φιλόσοφου και ποιητή Βολταίρου, προκήρυκα της Γαλλικής Επανάστασης, έχοντας ως ενδιάμεσο τον εν Παρισίοις πνευματικό ακτιβιστή Αδαμάντιο Κοραή.

Να γιατί η ευσταλής παρέλαση των ποιημάτων της ανθολογίας φωτίζει αυτή την υπέρβαση των ιερών κειμένων με την αποδοχή, συνειδητή ή όχι, εκ μέρους των επαναστατών, του «μικροβίου» της προηγηθείσης επανάστασης του κοσμικού Διαφωτισμού. Που κατέστησε  αξία το εθνικό κράτος, εγγυημένη την έννοια του πολίτη, επιβεβλημένη την διάκριση των εξουσιών και, ευκταία επιλογή την απελευθερωτική είσοδο της ποιητικής αποκοτιάς.

Απελευθερωτικό, εν τω βάθει, και το περί ου ο λόγος πόνημα του Ηλία Γκρή. Πόνημα, διότι συνιστά έργο πόνου. Και κάματου και καταβολής. Καθ΄ όσον οι 314 σελίδες του, συναποτελούν συμπίλημα δημιουργικό  χιλιάδων ποιημάτων. Τα οποία, ως αποστακτήρας ο ανθολόγος  – κορυφαίος της καλούμενη γενιάς του 70 – ποιητής ιδιότυπος ο ίδιος, αυστηρότατος, πρωτίστως με τον εαυτό του, συνέγραψε τιμώντας. Αποθησαυρίζοντας λόγια με ποιητικό Λόγο. Για το υπέρλογο του 21. Απελευθερωτικό, το απάνθισμα του Γκρή. Διότι στο δοκιμιακό του επίμετρο (μοναδικό στην  ελληνική γραμματεία για την ποίηση της Επανάστασης, από τον Σολωμό μέχρι σήμερα) αναλύοντας υμνεί  αυτούς που αποκαλώ Αγιο -Δαίμονες του 21. Τους ανιδιοτελείς, μα και επιτήδειους την ώρα της μάχης. Τους άφθαρτους, μα και επιρρεπείς στην έριδα και στον… λουφέ . Τους αμόλυντους, μα και σημαδεμένους. Πάντως, τους θυσιάσαντες το Σώμα και το Αίμα τους. Απελευθερώνοντας εαυτούς και αλλήλους από την θεολογία της αναξιοπρεπούς στωϊκότητας που κήρυτταν από άμβωνος οι πατριαρχικές εγκύκλιοι της πειθαναγκασμένης διπλωματίας.

Η αυλαία της ανθολογίας ανοίγει με δύο ιεροφάντες των ποιητικών γραμμάτων μας. Τον δημοτικιστή Διονύσιο Σολωμό και τον αρχαϊζοντα Ανδρέα Κάλβο. «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι», «Η γυναίκα της Ζάκυνθος», «Εις Μάρκο Μπότσαρη». Τα σπουδαία αυτού του «αλκοολικού με την Ελευθερία» Ζακυνθινού, όπως τον ονομάζω σε ένα ποίημά μου. «Εις τον Ιερόν Λόχον», «Εις Σούλι». Τα ξεχωριστά εκείνου του ρομαντικού πατριδολάτρη, Ζακυνθινού ωσαύτως. Αυτή η δυάδα, δικαιωματικά, ηγείται του έργου, εκτός αλφαβητικής σειράς. Και ακολουθούν, με την άτεγκτη σειρά της αλφαβήτα: Κρίτων Αθανασούλης, Έφη Αιλιανού, Άρης Αλεξάνδρου, Δημήτρης Αλεξίου, Μαριγώ Αλεξοπούλου, Νάσος Βαγενάς, Αριστοτέλης Βαλαωρίτης, Ευάγγελος Βαλσαμίδης, Γιάννης Βαρβέρης… Και άλλοι πολλοί και άλλες πολλές. Σύνολο: 145 ποιήματα που συνέθεσαν 124 Έλληνες – Ελληνίδες ποιητές, σε αυτά τα διαρρεύσαντα διακόσια φλεγόμενα και καταιγιστικά χρόνια. Χρόνια: Ελευθερίας, Σκλαβιάς, Διχόνοιας, Ενότητας,  Δόξας, Ταπείνωσης, Φτώχειας, Ανάπτυξης και πάλι από τη  αρχή… Ποιήματα παντός ειδολογικού χαρακτήρα. Με τα υψηλά, όμως,  όρια του ανθολόγου. Με έναν συνδυασμό ευρύτητας – όπως η ανοιχτή καρδιά του Γκρη. Παραλλήλως, με μια ποιοτικο- ποιητική απαιτητικότητα – κατά πως θέτει ο ίδιος το υψόμετρο των ορέων (και ωραίων!) της γραφής του.

Σημειωτέον ότι έχει εκδώσει οκτώ, εν συνόλω, ποιητικές συλλογές από το 1977 έως σήμερα: Τρία πεζογραφικά, πέντε ανθολογίες και τρία δοκίμια – μεταφράσεις. Κορυφαίο μελέτημά του το «Περί Ποιήσεως». Μια εις βάθος και εις ύψος ανάλυση περί του τι εστί (και τι  όχι ) ποίηση. Μιλούμε για την εμβριθέστατη  – κατά την… πολύ… μεροληπτική μου γνώμη – μελέτη για την ποίηση της Ποίησης. Αυτής της δαιμόνιας θεότητας. Που άλλοτε ενδύεται το ταγιέρ της κυρίας και άλλοτε το ξεσκισμένο τζιν της εξώλης και προώλης….

Ηλίας Γκρης

Καταγόμενος από την φτώχεια της Κρέσταινας  Ολυμπίας. Παιδί παιδεμένο από τον παιδεμό των χρόνων του 60. Εσωτερικός μετανάστης στην σκληρή αλλά και λάγνα πόλη των Αθηνών. Δουλεύοντας στις οικοδομές με τον τενεκέ να τούχει πληγιάσει τον ώμο. Μαχητής φοιτητής ανώνυμος στο Πολυτεχνείο της εξέγερσης. Διάκονος κατόπιν της δημοσιογραφίας. Αρνούμενος να υποκύψει στα  θέλγητρα της τηλεοπτικής σαγήνης. Αναδειχθείς σε ποιητή της Ποίησης. Θέτοντας σε δεύτερη μοίρα τα πολύ βιοτικά της εποχής. Πλουτίζοντας αισθηματικά με την Κερασία και τον ελπιδοφόρο Ορφέα, αλλά και με έργα που, ακόμη και αν κάποια στέκουν  αμίλητα – αινιγματικά, σε υποβάλλουν… Όπως στέκεται το τελευταία το ποιητικό του «Σαν άλλος Οιδίποδας». Για το οποίο – όπως μου είπε χαρακτηριστικά –  όταν τον επισκέφθηκα επ’ ολίγον, διακόπτοντάς τον ένα καλοκαίρι απ’ τον «παγκράτιο» αγώνα του με τις λέξεις, δουλεύοντας επιμόνως τη γραφή  στον εξώστη του λιτού διαμερίσματός του στο Παγκράτι: «Το παλεύω χρόνια, Κώστα μου… Γιατί, ίσως, θα είναι το τελευταίο μου…». (Αν και πιθανότατα δεν θα είναι…).

Εν τέλει: Η περί ης ανθολογία, αποτελεί προσφορά στα γράμματα και στα… άρματα της χώρας. Ειδικώς τώρα. Που δέχεται, διακόσια χρόνια μετά το ανθρώπινο θαύμα του 21, την ιταμή, πάλι εξ ανατολών, επίθεση του επίδοξου κατακτητή, που μετέρχεται δολίων μεθόδων. Συστοιχίζοντας στα ελληνικά σύνορα κατατρεγμένους. Και ωθώντας τους στον εβρίτικο φράχτη της εθνικής άμυνας και στα προαιώνια αιγαικά σύνορα. Ένθα, εισέτι αντηχούν οι οιμωγές του Καρά Αλή μετά το «ασύμμετρο» μπουρλότο του Κανάρη. Εκεί όπου, καθ΄όλον το εύρος του μετώπου, συνθλίβεται, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, η αυθάδειά του. Υπό την πονηρή θέαση των Προστάτιδων Δυνάμεων, (όπως και τότε …). Των δυνάμεων που οι δικοί τους πολύχρονοι βομβαρδισμοί ξεγέννησαν  και διασκόρπισαν τα μιλιούνια των προσφύγων και αφιόνισαν το ασκέρι των κτηνωδών του Ισλάμ …. Αλλά – φευ – με τη συμμετοχή και της δικής μας νεο ραγιάδικης επικράτειας των πολεμικών Βάσεων. Των Βάσεων της εξάρτησης, που όμως εμείς, δια της χρονίας εθνικής αδυναμίας ηγετών και ψηφοφόρων, αποδεχθήκαμε… Κάτι που δυστυχώς εκφεύγει της αυτοκριτικής ίασης στην πολυπράγμονα  ελληνική ποίηση…

   ΥΓ : Θέλω να ευχαριστήσω , όχι μόνο για την ανθολόγηση του ποιήματός μου ΕΠΙΚΛΗΣΕΙΣ, όπου «διαλέγομαι» με τους πρώτους καπετάνιους  για τα συμβαίνοντα στο εκμαυλιστικό Life style του σήμερα και διότι , πιάνοντας το βιβλίο και διαβάζοντας ξανά και ξανά τα ποιήματα, νοιώθω στα χέρια μου το αίμα της Επανάστασης,  με  την αυτοτελή δύναμη της Ποίησης που  μεταστοιχειώνεται σε ροδόνερο… Και σε σίδερο… Και σε άνθη… Άνθη ευγνωμοσύνης  προς τους Αγιο- Δαίμονες … Διότι , χάρις σ΄αυτούς (  τους, πολλάκις αντιφατικούς ) είναι μπορετό να γράφουμε σήμερα  –   εμείς οι άκαπνοι –   ποιήματα αντι- πολεμικά…

* Ο Κώστας Μαρδάς , δούλεψε επί 35 χρόνια στον αθηναϊκό τύπο και στην τηλεόραση. Έχει γράψει δέκα βιβλία, εκ των οποίων τα δύο ποιητικά