Όταν η Τέχνη Θεραπεύει

Γράφει η Ρίτα Βελώνη //

 

Ο Πάμπλο Πικάσο έλεγε ότι «η τέχνη ξεπλένει από την ψυχή την σκόνη της καθημερινότητας», ο Νίκος Εγγονόπουλος ότι «η τέχνη βρίσκεται ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο», ο Όσκαρ Ουάιλντ ότι «η φύση μιμείται την τέχνη», η Τρέισι Εμιν ότι «ένα έργο τέχνης είναι μια εξομολόγηση», ο Γουίλιαμ Σαίξπηρ ότι «σκοπός της τέχνης είναι να δώσει στη ζωή σχήμα», o Bαν Γκογκ ότι «εάν ακούς μία φωνή μέσα σου να σου λέει πως δεν μπορείς να ζωγραφίσεις, τότε με κάθε μέσο ζωγράφισε και η φωνή θα σιωπήσει.»

Ίσως η τέχνη να αντιπροσωπεύει συνδυαστικά όλα τα παραπάνω και ακόμη περισσότερα, καθώς έχει την δύναμη να ενθουσιάζει, να συγκινεί, να προβληματίζει, να θίγει κοινωνικά προβλήματα. Κάποιοι έχουν την αίσθηση ότι η τέχνη τους μιλάει, ερωτεύονται κάθε της μορφή, από μια φωτογραφία και έναν πίνακα, μέχρι ένα μουσικό κομμάτι, ένα τραγούδι ή ένα θεατρικό έργο. Αν θυμηθούμε λίγο την περίοδο της πρώτης καραντίνας, πόσοι από εμάς δεν άκουσαν μουσική ή δεν παρακολούθησαν διαδικτυακές συναυλίες, δεν είδαν ταινίες και βιντεοσκοπημένες θεατρικές παραστάσεις, δεν επισκέφτηκαν μέσω διαδικτύου μουσεία και γκαλερί, δεν ξεφύλλισαν άλμπουμ με παλιές φωτογραφίες ή ακόμα, δεν πήραν πινέλα και μπογιές να συνεχίσουν μια «εικαστική δημιουργία» που είχαν αφήσει στη μέση; Και βέβαια είναι πλέον επιστημονικά τεκμηριωμένο, πως η ενασχόληση με τις τέχνες, μπορεί να προσφέρει λύτρωση και ανακούφιση, να λειτουργήσει θεραπευτικά στην ψυχική και πνευματική ισορροπία και να παίξει καταλυτικό ρόλο στη διαχείριση του άγχους. Ο Παγκόσμιος Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ), ο οποίος πρόσφατα (το 2019), εξέδωσε για την Ευρώπη μια εμπεριστατωμένη ανασκόπηση με πάνω από 3.000 μελέτες, μας το επιβεβαιώνει. Πρόκειται για μελέτες, οι οποίες εστιάζουν στο ρόλο που παίζουν οι τέχνες στη διαχείριση και στη θεραπεία ασθενειών αλλά και συνολικά στην προώθηση της υγείας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Ας δούμε λοιπόν τι αποκαλύπτουν τα ερευνητικά δεδομένα για ιατρικές περιπτώσεις, στις οποίες, η “θεραπεία μέσω τέχνης” αποδεικνύεται  ιδιαίτερα αποτελεσματική.

 Art therapy: Για να απελευθερώσετε τα συναισθήματά σας

Η χρήση της εικαστικής ψυχοθεραπεία (art therapy), γίνεται όλο και πιο γνωστή τα τελευταία χρόνια, για την προσέγγιση ατόμων με ψυχικές παθήσεις και νευρώσεις. Βοηθά όμως και κάθε άτομο  ανεξαρτήτου ηλικίας, ικανότητας και μόρφωσης, να αποβάλλει τις φοβίες και να επικοινωνήσει καλύτερα με το περιβάλλον του. Με δυο λόγια, η μέθοδος απευθύνεται σε παιδιά και ενηλίκους όλων των ηλικιών και ενδείκνυται για απλές διαταραχές, όπως το άγχος, η αϋπνία, πιο πολύπλοκες, όπως η επιθετική συμπεριφορά και οι φοβίες στο χώρο της δουλειάς, του σχολείου ή της οικογένειας και καλύπτει ακόμη και προβλήματα όπως η κατάθλιψη.

Πως εφαρμόζεται : Η θεραπεία μέσο των εικαστικών περιλαμβάνει δυο κυρίως τομείς: την εικαστική τέχνη και την ψυχολογία, ενώ στην πράξη εφαρμόζεται ομαδικά ή ατομικά ως εξής: Ο εικαστικός θεραπευτής, ζητά από τον «ασθενή», να εκφράσει τα συναισθήματα, τα όνειρα και τα εσωτερικά του βιώματα, μέσα από τη ζωγραφική, τη γλυπτική, τον πηλό ή ό,τι άλλο εικαστικό μέσο επιθυμεί. Το έργο τέχνης που κατασκευάζει ο «ασθενής», θεωρείται αναπαράσταση του αντικειμενικού κόσμου, όμως το ίδιο έργο, εμπεριέχει και προβάλλει και τμήματα του εσωτερικού κόσμου του δημιουργού του. Έτσι, μέσα από το έργο του ο «ασθενής» ξεδιπλώνει τις ανησυχίες, τους φόβους, τις επιθυμίες και τα οράματά του, τα οποία, πολλές φορές δεν μπορεί να εξωτερικεύσει με άλλο τρόπο. Το έργο τέχνης γίνεται επίσης σημείο αναφοράς ή γέφυρα ανάμεσα στον θεραπευτή και τον  «ασθενή», βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο στο να αναπτυχθεί ένας εποικοδομητικός διάλογο μεταξύ τους και ακόμα, ένα είδος επικοινωνίας του πάσχοντα με τους γύρω, αλλά και με τον εαυτό του.  Όσον αφορά τα παιδιά, η προσέγγιση γίνεται μέσα από το εικαστικό παιχνίδι και οι συναντήσεις μπορούν να είναι εβδομαδιαίες ή δεκαπενθήμερες. Ανάλογα με την κάθε περίπτωση, μπορούν να συμμετέχουν και γονείς. Οι θεραπείες πραγματοποιούνται με ατομικές ή ομαδικές συνεδρίες από άτομα τα οποία έχουν ήδη ένα βασικό πτυχίο ανωτέρας ή ανωτάτης σχολής στις κοινωνικές επιστήμες ή στην τέχνη, και στη συνέχεια ακολουθούν τριετή μεταπτυχιακή εκπαίδευση πάνω στην ψυχοθεραπεία μέσω εικαστικών.

Μusic therapy: Για την καρδιά και τις εγκεφαλικές βλάβες

Τα τελευταία χρόνια η ιατρική θεωρεί τη μουσική πολύ σοβαρή υπόθεση, καθώς πληθαίνουν οι επιστημονικές μελέτες που αποδεικνύουν και το συμπληρωματικό θεραπευτικό ρόλο της σε αρκετές παθήσεις. H μουσικοθεραπεία (music therapy) μπορεί να βοηθήσει όσους υποφέρουν από κάποια πάθηση της καρδιάς, ενώ η ακρόαση μουσικής γενικώς συνεισφέρει στην καλή καρδιακή υγεία όλων! Τα παραπάνω συμπεράσματα έχουν προκύψει ύστερα από πολυετείς έρευνες, ενώ σύμφωνα με μια μελέτη Σέρβων επιστημόνων που έγινε σε ασθενείς με στεφανιαία νόσο: η ακρόαση χαρούμενης μουσικής για 30 λεπτά την ημέρα, σε συνδυασμό με σωματική άσκηση, φαίνεται να οδηγεί στη βελτίωση της λειτουργίας του ενδοθηλίου (το οποίο αποτελεί τη «φόδρα» που ντύνει τα τοιχώματα των αιμοφόρων αγγείων και μέσω των ουσιών που παράγει ρυθμίζεται η κυκλοφορία του αίματος). Επίσης, η μουσική έχει χρησιμοποιηθεί και ως μέθοδος αντιμετώπισης των προβλημάτων που προκύπτουν από εγκεφαλικές βλάβες, ενώ νέα μελέτη από τους ερευνητές του Πανεπιστημίου της Πίζα δρες Τζιανλούκα Σέσο και Φεντερίκο Σίκα, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Clinical Neurophysiology”, επιβεβαιώνει την θεραπευτική επίδραση της μουσικής του Μότσαρτ στην επιληψία.

Πως εφαρμόζεται : Στην μουσικοθεραπεία (music therapy) η  μουσική χρησιμοποιείται από ειδικευμένο μουσικοθεραπευτή στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής σχέσης, με στόχους που αφορούν στις σωματικές, συναισθηματικές, γνωστικές και κοινωνικές ανάγκες. Οι μουσικοθεραπευτές, όπως και οι υπόλοιποι θεραπευτές μέσω τέχνης, συνεργάζονται στενά με τις άλλες επιστημονικές ειδικότητες του χώρου της ψυχικής υγείας και της εκπαίδευσης. Η αποτελεσματικότητα της μουσικοθεραπείας  σε διαφορετικούς κλινικούς πληθυσμούς (άτομα με αναπηρίες, διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, νοητική στέρηση, νευρολογικές παθήσεις, καρκινοπαθείς) τεκμηριώνεται πλέον και με ερευνητικά δεδομένα.

Χοροθεραπεία: Για να επαναφέρετε τη χαμένη σας δύναμη

Σύμφωνα με τον Μωρίς Μπεζάρ ο χορός είναι μια από τις σπάνιες ανθρώπινες δραστηριότητες, όπου ο άνθρωπος δίνεται ολόκληρος με το σώμα, την καρδιά και το πνεύμα . Άλλωστε σήμερα, η επιστημονική έρευνα για  τα αποτελέσματα της  χοροθεραπείας ολοένα και  διευρύνεται, ενώ η χοροθεραπεία που συγκαταλέγεται στις θεραπείες μέσω της τέχνης, απευθύνεται και εφαρμόζεται σε όλες τις ηλικίες και σε όλες τις πληθυσμιακές ομάδες.  Όπως π.χ. σε παιδιά, εφήβους, σε άτομα με μαθησιακές δυσκολίες ή με διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, σε ανθρώπους με ειδικές ανάγκες, σε εξαρτημένους από ουσίες, σε άτομα με διατροφικές διαταραχές, σε ανθρώπους τρίτης ηλικίας. Επίσης, χρησιμοποιείται στην ψυχιατρική, στην αντιμετώπιση των νευρώσεων, καθώς και για την υποστήριξη των ογκολογικών ασθενών. Οι πρόσφατες επιστημονικές και εφαρμοσμένες έρευνες έχουν δείξει ότι η χοροθεραπεία χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο σε διάφορους τομείς αποκατάστασης, θεραπείας και ψυχοθεραπείας. (Koch & Fischman, Embodied Enactive Dance/Movement Therapy, 2011).  

Πως εφαρμόζεται; Δεν προϋποθέτει καμιά εμπειρία στον χορό. Μπορεί να είναι βραχείας ή μακράς διαρκείας και να εφαρμοστεί ως αυτόνομη, παράλληλη ή συμπληρωματική θεραπεία. Σύμφωνα με τα κριτήρια που ισχύουν διεθνώς, για να θεωρείται κάποιος επαγγελματίας χοροθεραπευτής, θα πρέπει να έχει ολοκληρώσει ένα διετές ή τριετές μεταπτυχιακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα χοροθεραπείας, που περιλαμβάνει προσωπική θεραπεία, θεωρητική κατάρτιση, πρακτική εξάσκηση. Στην Ελλάδα η χοροθεραπεία εφαρμόζεται από το 1987, ενώ το 1993 ιδρύθηκε η Ένωση Χοροθεραπευτών Ελλάδος.

 

INFO

ΠΟΤΕ  ΚΑΙ ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΕ Η ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ ΘΕΡΑΠΕΙΑ 

Τα εικαστικά χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά σαν θεραπευτικό μέσο, λίγο πριν τον Β παγκόσμιο πόλεμο, όταν μια ομάδα καλλιτεχνών και ψυχιάτρων στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, άρχισαν να παρατηρούν τα εξής: Άτομα που βρισκόταν σε ανάρρωση μετά από κάποια ασθένεια, αλλά και αρκετοί ψυχασθενείς, ζωγράφιζαν για να αντιμετωπίσουν την ανία τους, χρησιμοποιώντας τις ζωγραφιές τους ως μέσο για να μιλήσουν για τους φόβους και τα συναισθήματά τους. Μάλιστα ο Βρετανός καλλιτέχνης Adrian Hill, ο οποίος, αναρρώνοντας για αρκετό διάστημα σε σανατόριο, έβρισκε παρηγοριά μόνο στη ζωγραφική,  ήταν από τους πρώτους που εισηγήθηκαν και εργάστηκε σκληρά, για να καθιερωθεί η εικαστική θεραπεία στα νοσοκομεία. Κατά την δεκαετία του 1960 ιδρύεται η Αμερικανική Εταιρεία Θεραπείας μέσω της Τέχνης και η εικαστική θεραπεία αναγνωρίσθηκε και καθιερώθηκε ως μία αυτόνομη μορφή θεραπείας που απαιτεί ειδική εκπαίδευση και πιστοποίηση από τον εκάστοτε θεραπευτή που θέλει να την εφαρμόσει (Tσέργας, 2014). Στην Ελλάδα, η  θεραπεία μέσω εικαστικών, άρχισε να γίνεται γνωστή στη δεκαετία του 80.