Ως Άλλος Τάλως λοιπόν

Από την Μαρία Γυφτογιάννη //

 

Γιώργος Ρούσκας. “Ως Άλλος Τάλως”. Εκδόσεις Κοράλλι, Αθήνα, 2019

 

Ομολογώ ότι ο τίτλος από την αρχή μου κίνησε την περιέργεια, να δω πώς ο μεταλλικός ήρωας μπορεί να τρυπώσει μέσα σε μια ποιητική συλλογή. Κι όχι μόνο να τρυπώσει, αλλά όπως αποδεικνύεται να γίνει ο προστάτης της, να γίνει ο μαέστρος σε μια ποιητική συμφωνική σύνθεση.

Γιατί η ποιητική σύνθεση Ως Άλλος Τάλως είναι ένα συμφωνικό κομμάτι που κινείται γύρω από μια βασική μελωδία: Ωδή στη ζωή. Κάθε στίχος και κάθε λέξη που διάβαζα, κάθε αναπνοή που έπαιρνα, μου δημιουργούσαν συνεχώς τη σκέψη “εδώ περιγράφει ένα κομμάτι ζωής”. Συμβάντα, συναισθήματα, γεγονότα εσωτερικά και εξωτερικά, στοχασμοί, απορίες, συμπεράσματα, όλα μαζί εξυπηρετούν αυτό που ονομάζεται “Μυστήριο της ζωής” και που εκδηλώνεται μέσα από όλα τα ποιήματα. «Λεμονιά», «Ιούνιος», «Νύχτα Μαγιού», το κορυφαίο «Της μάνας τα χέρια», «Αποκλειστική» και όλα τα υπόλοιπα δίνουν το καθένα με το θέμα του, το καθένα με τη νότα και τον ρυθμό του, την καίρια συνεισφορά τους σε αυτή τη μελωδία.

 

Ιούνιος

 

της κίτρινης των ξερόχορτων ζέστης

της ξαφνικής βροχής

της κόκκινης γλώσσας των κερασιών

του θυμαριού

των ιδρωμένων στο σεντόνι κορμιών

Ιούνης των πανηγυριών

των καυτών σορτς

των μαγιό

του στήθους      των φακίδων

της αποκάλυψης      των παρεό

Ιούνιος της άπνοιας μεσημεριού

του να κοιμάσαι εντελώς γυμνός

Ιούνης του βερίκοκου

του δροσερού καφέ

της απογείωσης των εραστών

Ιούνης πρώτος του καλοκαιριού

Ιούνης κόκκινος και μαύρος της μουριάς

Ιούνης ώχρα των σταχυών

Ιούνης

μήνας της χαράς

 

Με άλλα λόγια, προσπαθούν να μεταλαμπαδεύσουν τις απορίες και τους συλλογισμούς, τα βασικά υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου για τη θέση του στον Κόσμο, αυτή που θα του δώσει την εσωτερική συμφωνία και τελικά την πλήρωση. Εδώ διαφαίνεται μια κίνηση εκκρεμούς μεταξύ ζωής και θανάτου.

Στα πρώτα ποιήματα, αυτή η αιώρηση έχει να κάνει με τη μορφή και το ποιητικό στύλ. Για παράδειγμα, στο πρώτο ποίημα, ο στίχος ακολουθεί τον ρυθμό του δημοτικού τραγουδιού, με τον Τάλω να παρομοιάζεται με ήρωα του ´21.

 

πού ν’ ο χαλκοκαλόγερος γιόκα μου μήπως ξέρεις;

σε ποιο νησί να τριγυρνά με πόσο ιχώρ στις φλέβες

ποιον  εισβολέα απωθεί περί ποιας Πάτρης στέκει;  

 

τι ν’ ο εχθρός αόρατος οι μάχες καλυμμένες

κι ένα κουμπί σημερινό χιλιάδες ξίφη τότε

πολέμου η εξέλιξη μπροστά ‘πό κάθε άλλη

 

κρίνε μ’ δυο λέξεις κρίνο μου που ‘χω πολύ ανάγκη

 

το σούρουπο σαν κόπιασε ‘τοίμασε λίγο λάδι

κίνησε για τον Αϊ-Λιά ν’ ανάψει τα καντήλια

 

 

«Στης Ακρόπολης τον υπόγειο σταθμό» ο λόγος και ο προβληματισμός είναι σύγχρονος και καταλήγει σε ερωτήματα υπαρξιακού τύπου, ενώ στο ποίημα «Ορχιδέα» καταγράφεται μια πλημμυρίδα λέξεων που παραπέμπει στον λυρισμό του Σικελιανού.

 

Ορχιδέα

 

Συν ρυθμώι ορχήσει μυείσθάι

 χαράς μεθύσι

με μετάληψη Λόγου Αγγέλου
Σικελιανού                                     

Ενιαίου Κοσμογονικού Ρυθμού

 

ιδού η μονοκοτυλήδονη

Διός Νου φέρουσα

αγγειόσπερμη ορχηστρίς

στο ίδιο άνθος και ορχηστής

 

ανάμεσα σε Κλώδωνες Μιμαλλόνες

Βάκχου επιβιώσασες σπορές

εις τους αιώνας των Ελλήνων αμήν

ορχήσεως Ιδέα τελεί

γυμνή η Ορφιδέα

Ολβία Τάλως

Ζωοδόχος

 

σήμερα φυτό

καλείται Ορχιδέα

 

Τέλος, ανά διαστήματα εμφανίζονται -κάπως παράξενα- 3 ή 4 τρίστιχες στροφές με αντικείμενο τον Τάλω. Ο λόγος, που εκφέρεται  σε αυτά τα ποιήματα, μου θύμισε εισαγωγή σε αρχαία τραγωδία. Κι εδώ λειτουργούν ως εισαγωγή στην επόμενη νοηματική ενότητα.

Όλα αυτά είναι σαν τα πρώτα βήματα του εφήβου, ο οποίος ψάχνει να βρει ποιο ύφος και ήθος του ταιριάζει, τώρα που τα μαθημένα τελείωσαν. Ή σαν τις πρώτες πρόβες μιας ορχήστρας  που ψάχνει να βρει το κοινό κανάλι έκφρασης για να μπορέσει η μουσική να κυλήσει αβίαστα.

Πολύ σύντομα ο στόχος επιτυγχάνεται και η σύνθεση αρχίζει να ξεδιπλώνεται. Κατά τη γνώμη μου, το δυνατό της σημείο είναι οι εικόνες. Λέξεις ορθά συνταιριαμένες, στίχοι που κρατούν ψηλά την ένταση χωρίς να κουράζουν, παράγουν αναπαραστάσεις από τις οποίες δεν μπορείς να ξεφύγεις εύκολα. Ξεπετάγονται αυθόρμητα, ακολουθώντας τη δύναμη των στίχων, αναδεικνύοντας το νόημα του κάθε ποιήματος που στο τέλος δικαιώνει τον τίτλο του.

• Εικόνα
• Νόημα
• Περιγραφή
• Συναίσθημα

αποτελούν τις τέσσερις βάσεις σχηματισμού του DNA αυτής της ποιητικής αλυσίδας.

Ένα άλλο στοιχείο, αναπάντεχα όμορφο μέσα στην ακρίβεια της περιγραφής του, είναι το ερωτικό. Χαρακτηριστικές σκηνές περιγράφονται στα ποιήματα «στης Ακρόπολης τον υπόγειο σταθμό», «λεμονιά», «της μάνας τα χέρια».

 

Ακόμα και στο ποίημα «ως άυλος Τάλως», ο θάνατος του Τάλω συνδέεται άμεσα με την ερωτική κορύφωση (β-στ).

 

ε

καλλίπυγος ημίγυμνη βρεγμένη τον καλούσε

τη ρόγα ‘πο το στήθος της τα χέρια του ποθούσαν

τα οπίσθιά της μίλαγαν κρυφά με τους μηρούς του

τα χείλη της φαντάζονταν επάνω στα σκληρά του

και χείμαρρο πλημμυρικό στο ρέμα της να χύνει

όλη η ακαμψία του μες στην ευλυγισία της

του είναι του η έκρηξη στου χάους της το βάθος

 

στ

μα πά΄ στην κρίσιμη στιγμή στης προσμονής το τέλος

πριν λύτρωσης το ξέσπασμα ακράτητα κραυγάσει

κάτι άλλο εγίνηκε και όλα ανατράπηκαν

πνοή  απ’ τον Αχέροντα του πάγωσε το είναι

η ξαφνική η συστολή τού ράγισε το δέρμα

και πάλι ανατρίχιασε       μη από τρόμο Άδη;

θανάτου φόβος στην καρδιά γενναίου δεν φωλιάζει

μον΄ πνίγει τον το άδικο η αίσθηση του χρέους

αυτοί που τον προσμένουνε και πια δεν θα τον έχουν

 

Η σκηνή περιγράφεται με τέτοια αμεσότητα που δίνει τη δυνατότητα να χωθείς και να χαθείς μέσα της. Να μπεις στη θέση του μεταλλικού ήρωα, να ζήσεις μέσα σε ένα δευτερόλεπτο την ερωτική έξαψη και τον πικρό θάνατο. Να γευτείς και τις δύο όψεις.Τη δημιουργία και την καταστροφή.

Ωστόσο, το βασικό θέμα γύρω από το οποίο στήνεται η όλη σύνθεση είναι η Ζωή. Όμως όχι μόνη της. Συνυφαίνεται κατ’ αρχάς με την Τέχνη και την Ποίηση και μπαίνει το ερώτημα -πολύ νωρίς μάλιστα, μόλις στο τρίτο ποίημα «στης Ακρόπολης τον υπόγειο σταθμό»- αν η ποίηση ρέει με τη ζωή ή της μπαίνει εμπόδιο.

 

άφηνες που και που τη σμίλη απ’ το χέρι

ή ζούσες μέσα από τη γλυπτική;

ίσως αυτό για σε να ήταν η ζωή

 

εσύ ποιητή διερχόμενε που σε συγκίνησε η σκηνή

τιμάς όση ζωή σου δόθηκε

ή ήσυχα στην τέχνη σου απορροφημένος

να ζήσεις δεν προφταίνεις;

μόνο να γράφεις ξέρεις;

αφήνεις το μολύβι που και που από το χέρι

ή μέσα από την ποίηση ζεις ό,τι απομένει;

 

Έπειτα στο ποίημα «μάνδαλος» τίθεται το ερώτημα πώς προέκυψε η ζωή και ποια είναι εκείνη του Τάλω. Αμέσως μετά, στο ποίημα «πιστεύεις ή δεν», αναδεικνύεται ο συλλογισμός σχετικά με τη ζωή και την πίστη.

 

πίστεως ή μη

προϋπόθεση η ζωή

 

Φτάνουμε στο εξαίσιο ποίημα «της μάνας τα χέρια». Ένα ποίημα τόσο γεμάτο από εικόνες που είναι σαν βιογραφική ταινία. Από τη νεότητα της μάνας μέχρι τα γεράματά της. Η δεύτερη στροφή  περιγράφει μια ερωτική στιγμή της μάνας, γεγονός πρωτόγνωρο για μένα, αφού η μάνα κατέχει στην ποίηση έναν ρόλο αν-ερωτικό και οσιοποιημένο.

 

της μάνας τα χέρια

 

τα γέρικα χέρια που ζυμώνουν ψωμί

έπαιζαν κάποτε με πάνινες κούκλες

γράμματα λιγοστά και μια σπαρτιάτικη υπογραφή

μα τη ζωή μάθαν’ γερά να κρατάνε στις χούφτες

 

 αυτά οδηγούσαν στην τύρβη ενστικτωδώς

τον πυρωμένο του άξονα με λαχτάρα·

στην πλάτη τα νύχια βυθίζονταν διεκδικητικά

τον έρωτα σφαλίζοντας στη σάρκινη κιθάρα

 

Σε αυτό το ποίημα η μάνα είναι γυναίκα. Όλη της η ζωή, ανθρώπινη και γήινη, περνάει από τα δυο της χέρια και μας δίνεται απλά, ήσυχα και χωρίς τσιγγουνιές ή εξάρσεις.

Ακολουθούν κι άλλα ποιήματα όπως η «πλημμυρίδα»  όπου η κουβέντα γυρνάει γύρω από αναλογίες μεταξύ της ζωής και της κοσμολογικής ζωής με αφορμή τον καλοκαιρινό έναστρο ουρανό. Ενώ, στο «φόρεμα» η ζωή ανιχνεύεται σε ένα κομμάτι άψυχου υφάσματος και στο πώς ζωντανεύει μέσα από την κάτοχό του.

Ώσπου αναπόφευκτα φτάνουμε στο άλλο άκρο του εκκρεμούς: τον θάνατο. Θα σταθώ στο ποίημα «μαύρα τα κόκκινα αυγά». Κατ’ αρχάς αναφορικά με τη μορφή, το ποίημα ακολουθεί ως προς την αρίθμηση τον τύπο της Οδύσσειας: ελληνική μικρογράμματη. Το ίδιο και ο ρυθμός των στίχων. Προαναγγέλεται λοιπόν μια ιστορία που εκτυλίσσεται και κορυφώνεται σε δέκα στροφές που τις ονομάζω ραψωδίες.

Για μια ακόμη φορά αναδύεται η υπαρξιακή αγωνία και ταυτόχρονα ξεπετάγεται έντονος θυμός. Θυμός όχι προς το φυσικό φαινόμενο του θανάτου, αλλά προς ανθρώπους απάνθρωπους, χωρίς ίχνος ευθύνης και αγάπης προς τον Άλλο. Ο Άλλος για αυτούς δεν είναι Πρόσωπο, δεν κατέχει ουσία και οντότητα, με την οποία θα εισέλθει στο ψυχολογικό τους πεδίο και θα υποστασιοποιηθεί εντός τους, αλλά απλά δεν υπάρχει. Δικαιολογημένος λοιπόν ο θυμός απέναντί τους. Χαρακτηριστική είναι η ραψωδία γ:

 

Αιδώς Αργείοι κάποτε!

 

ή στην θ:

 

κι εγώ, εγώ τι κάνω;

 

Όλη η υπόλοιπη σύνθεση είναι ένας στοχασμός πάνω στον θάνατο, μια εναγώνια προσπάθεια ενσωμάτωσής του μέσα στο ερμηνευτικό κοσμοείδωλο. Δύσκολο το τόπι φυσικά, αλλά ταυτόχρονα αναπόδραστο και φυσικό, ψυχικά υγιές, που ωθεί τον άνθρωπο να εξελιχθεί και να συμφιλιωθεί με τη μοίρα του. Κάπου γράφει ο Carlos Castaneda:

 

            Το μόνο βέβαιο είναι ο θάνατος.

Και μιας και αυτή είναι η μοίρα μας είμαστε ελεύθεροι.

Αυτοί που έχουν χάσει τα πάντα

δεν έχουν τίποτα να φοβούνται πια.

 

Αυτό ακριβώς προσπαθεί να πετύχει αυτή η ποιητική συμφωνία. Τη συμφιλίωση με αυτή τη μοίρα, περνώντας μέσα από την τραμπάλα των αντιθέτων. Κι αυτός είναι κι ο μοναδικός τρόπος για να το πετύχει.

Τέλος, ο Τάλως. Σκοπίμως δεν έκανα μνεία σε αυτόν, γιατί ακόμα και τώρα προσπαθώ  να καταλάβω, να σιγουρευτώ, πώς ενσωματώνεται μέσα στη σύνθεση. Ο Τάλως,  ήταν  ως γνωστόν, το πρώτο, αρχαϊκό μάλιστα ρομπότ, επιφορτισμένο να περιφρουρεί  και να προστατεύει την Κρήτη.

Στην ποιητική συμφωνία, ο Τάλως παίρνει ζωή, λειτουργώντας ως προστάτης της Ποίησης και του Λόγου. Το μεταλλικό, υπερφυσικό ρομπότ, που προκαλεί δέος, ίσως είναι ο φύλακας-άγγελος, αυτός που κρατάει το ίσο στην παλάντζα της ζωής και του θανάτου.

Ο Τάλως εμπλέκεται στη σύνθεση, γίνεται μέρος της, αποκτά ψυχή, έχει ζωή. Έχει όμως και θάνατο. Όλα αυτά φαναιρώνονται ξεκάθαρα στο ποίημα «ως άυλος Τάλως», το οποίο πάλι έχει τη μορφή των ραψωδιών. Για τον ποιητή γίνεται σύμβολο και καταφύγιό του. Αυτός που θα αγαπάει για πάντα. Και θα τον κουβαλάει μέσα του ως κομμάτι του εαυτού του. Ενδεχομένως να ταυτίζεται μαζί του. Έτσι θα αποκτήσει νόημα και ο τίτλος  της σύνθεσης “Ως Άλλος Τάλως” , η οποία μου χάρισε, μετά από πολλά χρόνια, ξανά τη χαρά της ποίησης._

 

 

* Μαρία Γυφτογιάννη, μαθηματικός, συγγραφέας, ποιήτρια