Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ειρωνική ελεγεία της ύπαρξης
02/05/2019, 10:04 πμ

Ειρωνική ελεγεία της ύπαρξης

Της Χρύσας Φάντη //

 

Μισέλ Φάις “Όπως ποτέ” – Κωμωδία της κούρασης, Εκδόσεις Πατάκη, 2019, σελ. 160

 

Το Όπως ποτέ, αποτελεί το έβδομο κατά σειρά μυθιστόρημα του Μισέλ Φάις, μέρος μιας τριλογίας που άρχισε με το Από το πουθενά (2015), και συνεχίστηκε με την νουβέλα  Lady Cortisol (2016). Στο Από το πουθενά πρωταγωνιστούσαν μια   ψυχαναλύτρια και  ένας συγγραφέας στη θέση του ασθενή. Οι συναντήσεις τους, στα πλαίσια της θεραπείας του τελευταίου, πραγματοποιούνταν κατά τακτά διαστήματα επί δέκα ολόκληρα χρόνια. Στη νουβέλα Lady Cortisol κυριαρχούσαν δυο απροσδιόριστες φιγούρες: ένας αινιγματικός άντρας  στο ρόλο του ερωτώντα, και μια γυναίκα όχι λιγότερο αινιγματική, η Κορτιζόλ ή Κόρτι, που προσπαθούσε να ανταποκριθεί, να διαφύγει ή να υπονομεύσει τις ερωτήσεις του άντρα, εν μέσω πυρετικού άγχους. Στο Όπως ποτέ, μέσα σε μια ατμόσφαιρα ασάφειας, εξ ίσου παροξυσμική και ταυτόχρονα ληθαργική, τα εμπλεκόμενα πρόσωπα παραμένουν  αινιγματικά.

 

Εκείνος κι εκείνη

 

Εκείνος «ελάχιστα μπορεί να πει γι αυτήν. Όχι, να ισχυριστεί. Να ψελλίσει. Ελάχιστα. […] Όχι,  δεν θυμάται. Ούτε πώς τη γνώρισε, ούτε πότε τη γνώρισε, ούτε πού τη γνώρισε. Θυμάται πως  δεν θυμάται. Αυτό το θυμάται. […] Σ’ έναν απροσδιόριστο χώρο, στην απόλυτη ύπαιθρο ή στην απόλυτη πόλη, ακριβώς σαν να ήταν η γυναίκα του ή η χώρα του, εκείνος της δείχνει τις φωτογραφίες τους, αποθανατίσεις του κοινού, παγωμένου χρόνου. Εκείνη μετ’ επιφάσεως του ζητάει να τις πετάξει, μετανάστρια καθηλωμένη σε ένα μετά το αργά, όπου δεν υπάρχουν πια ερωτήσεις,  στοιχειωμένη από «από μια πραγματικότητα που την επαναφέρει στην πραγματικότητα […]− κάτι που έρχεται, φεύγει στο διηνεκές. Και μόνο γι αυτό φεύγει. Για να ξανάρθει» − οντότητα που υποφέρει από την επιθυμία του γυρισμού, χώρα στην οποία: «Το μόνο σταθερό σημείο (αυτό το ρίζωμα, αυτό το αμετακίνητο πάνω της) είναι ο μετεωρισμός της. Κι αυτή η διαρκής αιώρηση είναι που τον εμψυχώνει».

 

Πολλές και ποικίλες οι αναγωγές και συγγένειες με τα δυο προηγούμενα έργα της τριλογίας  (Από το πουθενά και Lady Cortisol) − καταιγιστικές και εξαιρετικά πυκνές τόσο οι στοχαστικές περιδινήσεις της γλώσσας, όσο και οι  αφοπλιστικές αναιρέσεις της. Το εμπύρετο της γραφής σε συμπόρευση με τα κυρίαρχα θέματα της ύπαρξης έτσι όπως τα έχουμε εξακολουθητικά συναντήσει σε όλο το μέχρι σήμερα εκδομένο έργο του Φάις, απαντώνται και εδώ εντυπωσιακά εξελισσόμενα μέσα από πρωτότυπα αφηγηματικά σπαράγματα και αποκαλυπτικά εννοιολογικά  μοτίβα.

α) Στο Από πουθενά, υπήρχαν περιγραφές από διάφορα σκηνικά, κραυγές και ατάκες ανθρώπων από τα πιο απίθανα μέρη του πλανήτη. Ο αναγνώστης αναρωτιόταν αν επρόκειτο για καταστάσεις και πρόσωπα που οι δυο «πρωταγωνιστές» ονειρεύονταν, ή κόσμους που οι ίδιοι επινοούσαν.  Εδώ ο ήρωας έρπει νυχθημερόν μέσα σε μια φυλακή-καταφύγιο ενώ ταυτόχρονα δεν παύει να νιώθει  και να αποτελεί μέρος μιας παγκόσμιας κοινότητας.  Αθεράπευτα τρωτός,  την ίδια στιγμή ομολογεί: Είμαι το ημερολόγιό μου, είμαι το νυχτολόγιό μου, το απουσιολόγιό μου. β) Στο Από πουθενά, το τρίπτυχο: δωμάτιο-γυναίκα-άντρας επαναλαμβανόταν σαν μουσικό μοτίβο. Οι ελάχιστες αλλαγές στον χώρο, όπως και κάποιες χαρακτηριστικές διαφοροποιήσεις στις αντιδράσεις και την εξωτερική εμφάνιση του ζεύγους (ρούχα, μαλλιά κλπ), υπογράμμιζαν αλλά και εντέχνως υπονόμευαν το πέρασμα του χρόνου. Στο Όπως ποτέ, ο χρόνος, όπως και ο χώρος αλλά και ο κόσμος και η κατάσταση που τα καθορίζει και τα διέπει, συστέλλονται και διαστέλλονται ασυντόνιστα, ξεκούρδιστα, μοιάζουν με σκυταλοδρομία εαυτών, και εαυτούς με χαμένη την αίσθηση της διαδοχής.

 

Πρωτότυπο, στιβαρό και άψογο στη δομή του, το Όπως ποτέ αποτελείται από πέντε κεφάλαια που φέρουν  τον χαρακτηριστικό τίτλο: Η αρρώστια του χρόνου. Και τα πέντε χωρίζονται σε δυο υποκεφάλαια, με τα δεύτερα να διακρίνονται από τα πρώτα με αύξοντες αριθμούς (1,2,3,4,5) και κοινά σημεία αναφοράς (εκτός από τις πολλαπλές υφολογικές και θεματικές συνδέσεις τους) τις επαναλαμβανόμενες ερωτήσεις: Μέσα της πώς είναι;  (στην αρχή της κάθε πρώτης ενότητας) και στη συνέχεια: Μέσα τους πώς είναι; και: Μέσα σου πώς είναι; ενώ  σε κάθε δεύτερη ενότητα, και πάλι εν είδει συνδετικών κρίκων, συναντάμε την ίδια πρόταση (κοιμόσαστε) αποφατικά στις τέσσερις από τις πέντε  ενότητες,  στη δε τέταρτη και ερωτηματικά (το ίδιο ρήμα τιθέμενο ως ερώτηση: κοιμόσαστε;). Μέσα από έναν  ώριμο και μοναδικό στο είδος του εικονοποιητικό και ταυτόχρονα εικονοκλαστικό  λεκτικό  παγανισμό,  τόσο το ύφος όσο και το περιεχόμενο διαρκώς παραλλάσσουν, αναπτύσσοντας ποικιλόμορφα ένα κείμενο που ρέει με τρόπο χειμαρρώδη και σπειροειδή, κυκλωτικό και ασθμαίνοντα.

 

Μισέλ Φάις

 

Η Κατάσταση

 

Πώς θα ήταν αν πάθαινε κανείς ασφυξία μέσα στον ίδιο του τον εαυτό; Αν γινόταν πολύ μικρή ή κι αν έκλεινε τελείως η τρύπα μέσα από την οποία ξεχύνεται κανείς στον κόσμο εξαιτίας της πιεστικής παρατήρησης;

 

Το Όπως ποτέ, διόλου τυχαία αφιερωμένο σε ένα νήπιο, τον πάμφωτο Μάρκο, ξεκινά με μότο του το ως άνω απόσπασμα από τα Ημερολόγια του Κάφκα, ως διαρκής σπουδή και συνέχεια στα πατήματα του κορυφαίου Tσεχοεβραίου μοντερνιστή,  εστιάζοντας στο θέμα του εαυτού από τη διττή θέση του παρατηρητή και του αυτοπαρατηρούμενου, μέσα σε ένα περιβάλλον ανοίκειο και δυστοπικό. Σε μια εποχή που οι άνθρωποι έχουν χωριστεί σε καταγραφείς και καταγραφόμενους, έναν κόσμο όπου κανείς δεν γνωρίζει τους καταγραφείς του, και μόνο οι καταγραφείς τους μπορούν να τους δουν, εποχή νευρωτικής, ξέφρενης και αλόγιστης ευμάρειας όπου όλα δείχνουν να έχουν ξεχαρβαλωθεί, τρομακτικά και ταυτόχρονα ξεκαρδιστικά σαν σε περιφερόμενο, παλιό λουνα πάρκ, ή πάρτι για ομοιώματα διασημοτήτων, ένας κοπιαρισμένος θίασος τρώει και πίνει μέχρι σκασμού μια τούρτα φτιαγμένη από τα σκατά των ινδαλμάτων του. Ωστόσο. Μέσα σ’ αυτόν τον ασφυκτικό κλοιό και ενώ όλα μπορεί να αλλάζουν, υπάρχει μια  κατάσταση, για την ακρίβεια η Κατάσταση, που δεν διαφοροποιεί τη στάση της. Μένει απαθής και απόμακρη. Ποια είναι αυτή; Η Κατάσταση είναι ένα διαρκές, ισόβιο, ανεξάντλητο, αδρανές Τώρα. Δεν υπάρχει πιο τώρα από αυτό το Τώρα.

 

Η κωμωδία της κούρασης

 

 «Του λέει, μόνο η κούραση υπάρχει. Ζούμε όταν υπερπηδούμε την κούρασή μας. Πεθαίνουμε όταν αφήνουμε το κύμα της αδιαφορίας να μας σκεπάσει».

 

Η εξουθένωση και η παντοδυναμία της κούρασης,  ο χρόνος και η υποκειμενικότητά του μέχρι και την ολοκληρωτική απροσδιοριστία, ο ύπνος (μεταφορικά και κυριολεκτικά), η μνήμη και η λήθη, οι λέξεις και η σιωπή, η απόλυτη σχετικότητα των προσώπων, των χαρακτήρων και των πραγμάτων, η υποκειμενικότητα της αντίληψης και κατ’ επέκταση της διάκρισης  ανάμεσα στο καλό και το κακό, το ζήτημα της σχέσης με τον εαυτό αλλά και του εαυτού με τον κόσμο ∙ από την αδιέξοδη περιχαράκωση μέχρι την πιο βαθιά ενσυναίσθηση, και από τον πλήρη κατακερματισμό στον αναπόφευκτο αφανισμό, προτάσεις και ρήσεις που υπονομεύουν η μια την άλλη και  στοχασμός που ενισχύεται από μια έντονα  σπαρακτική και ενίοτε  φαρσική σκηνοποιία (παραδοξότητα, ειρωνεία,  αντιφατικότητα, ρευστότητα, αμφισημία,  σαρκασμός,  χιούμορ), η αίσθηση του τρόμου, του πόνου και της πτώσης, οι νεκροί και το παιχνίδι ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο, η σωματικότητα των σκέψεων, των συναισθημάτων και των αισθήσεων, πλάγια ή μετωπικά στοιχεία  αυτομυθοπλασίας.

Το Όπως ποτέ, από το πρώτο κιόλας κεφάλαιο, θέτοντας και απαντώντας ταυτόχρονα στην ερώτηση Μέσα σου πώς είναι; ανοίγει στον αναγνώστη την πόρτα για την κατανόηση της τέχνης του συγγραφέα του, σαν μια ιστορία κατάκοπη και εξόριστη από την επικράτεια του ύπνου, εισαγωγή που θα έρθει να κουμπώσει και με το τέλος του, όπου και πάλι, η γραφή, ως ουροβόρος όφις και  εγωτικό πρεζάκι χωρίς εγώ, θα προβεί στην ίδια αυτοαναφορική μνεία, έχοντας συνείδηση του ανυπόφορου που αυτή διαρκώς κυοφορεί. Διάσπαρτες οι μικροϊστορίες που υφολογικά διασταυρώνουν τη φαινομενολογία με τον μεταϋπερεαλισμό και τον λυρικό εξπρεσιονισμό, τόσο σε θεατρογενή όσο και σε  πεζογραφική εκδοχή― γνωρίσματα που συναντάμε και στα προηγούμενα έργα του Φάις, εδώ όμως προεκτείνονται ως τα έσχατα όρια τους.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top