Εκείνη η σπάνια εικόνα που σε ακολουθεί παντού

Γράφει η Ελένη Χωρεάνθη //

Αντώνης Ζαΐρης: “Όπου νάναι…” 24 ποιήματα μια συνέντευξη και μια ζωή χωρίς αφήγημα, Εκδόσεις: Ηδυέπεια

“ Όπου να ‘ναι οι αμυγδαλιές θ’ ανθίσουν

τα μάρμαρα θα λάμπουν στον ήλιο…”,

μου ήρθαν στο νου οι στίχοι του Σεφέρη, όταν πήρα στα χέρια μου το βιβλίο του Αντώνη Ζαϊρη και διάβασα τον τίτλο. Τον τίτλο συνθέτουν: το χρονικό επίρρημα, όπου, ο τελικός σύνδεσμος, να,  και το  βοηθητικό ρήμα είναι (είμαι), που φανερώνουν ότι υπάρχει βεβαιότητα για κάτι αναμενόμενο και σημαντικό και ευχάριστο, γιατί ο τίτλος φανερώνει και αγωνία. Και συλλογίζομαι, σαν τι ευχάριστο να προσδοκά ο ποιητής Αντώνης Ζαϊρης να του συμβεί; Τι περιμένει να του έρθει από το μέλλον και είναι σίγουρος ότι είναι προ των πυλών; Τι μπορεί να περιμένει ο σημερινός άνθρωπος από ένα μέλλον που διαφαίνεται δυσοίωνο; Αλλά ο ποιητής επιμένει να προσδοκά και να ελπίζει.

“Όπου  νάναι…”, θα φανεί στον ορίζοντα, αυτό που περιμένει από το μέλλον, θα έρθει.

Αιώνιος αναζητητής του καινούριου, του προσδοκώμενου, ο ποιητής περιμένει ακουμπισμένος στην ακτή του χρόνου, την εμφάνιση κάποιου ζητούμενου καινούριου, άγνωστου, μπορεί και να μην γνωρίζει τι περιμένει, αλλά δεν απελπίζεται, θα έρθει κάτι να αλλάξει την καθημερινότητά του. Να πάρει άλλη τροπή η ροή των πραγμάτων. Κι αν δεν έρθει στον χρόνο της δικής του αναμονής και παραμένει πάντα ζητούμενο για τον κόσμο, κάποιος άλλος στη θέση του θα το περιμένει. Και η ζωή συνεχίζεται με ζητούμενα και αναμενόμενα πάνω στις ίδιες ρόδες, στις ίδιες σιδηροτροχιές, με την ίδια προοπτική ίσαμε που τελειώνει ο ένας κύκλος της ζωής κι αρχίζει άλλος καινούριος και περνάει και φεύγει ο καιρός, λιγοστεύει ο χρόνος αναμένοντας το καινούργιο που θα κάνει την έκπληξη, “αυτό το τίποτα”:

“…αυτό το τίποτα είναι

που έχει ολόκληρο απόθεμα αξίας

που δεν φώτισε ποτέ ο ήλιος

να βγει προς τα έξω

να λάμψει

να ξεχωρίσει

να διακριθεί.

Μέσα μόνο μέσα από φθινοπωρινό φεγγίτη

πού και πού

δραπετεύουν απεγνωσμένα

κάποιες σκέψεις

έχοντας βρει διέξοδο να χυθούν

στο απρόσωπο μπετόν,

να τις δεξιωθεί το χώμα

που ψάχνουν να ριζώσουν

και να βγεί αυτό το καινούριο

που θα ‘χει άλλη μορφή, άλλη όψη, υπόσταση.

Αυτό το κάτι που γίνεται

σύμβολο και αξία…”.

                  (Φθινοπωρινός φεγγίτης)

Μέσα από φθινοπωρινό φεγγίτη, “δι’ εσόπτρου” η σκέψη μαζεύει ψίχουλο το ψίχουλο τις αξίες, τα σύμβολα, το υλικό, τις εντυπώσεις, τα ερεθίσματα από τον έξω κόσμο, τις κατάλληλες λέξεις που διεγείρουν τον συναισθηματικό κόσμο του ποιητή και εμπνέεται αυτό που θα εκφράσει με λέξεις, με φράσεις, με συγκροτημένο, σύντομο ποιητικό λόγο:

“…Και στο τέλος

οι όμορφες μάζες του φεγγίτη

θα δώσουν σπάνια εικόνα.

Την εικόνα που θα σε ακολουθεί                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                            για πάντα , παντού”.

                     (Φθινοπωρινός φεγγίτης)

     Θέλοντας και μη, η ανθρωπότητα βιώνει μια πρωτοφανή, προφανώς, θανατερή περιπέτεια σε μια χρονική στιγμή μάλιστα που η διαστημική επιστήμη έχει υπερβεί τους νόμους λειτουργίας του Σύμπαντος κι ετοιμάζεται να δημιουργήσει συνθήκες ζωής στη σελήνη, στον Άρη και πιθανώς και σε άλλα άστρα. Ωστόσο, αδυνατεί να αντιμετωπίσει έναν ασήμαντο ως προς τις διαστάσεις, αόρατο  θανατηφόρο ιό. Γεγονός που δεν αφήνει ανεπηρέαστο κάθε ευαίσθητο άνθρωπο, ιδιαίτερα έναν ποιητή, ο οποίος δέχεται τα ερεθίσματα, διαπιστώνει ή μάλλον προβλέπει τις επερχόμενες αλλαγές στον τρόπο ζωής που είχαμε συνηθίσει και με τον τρόπο του αντιδρά επισημαίνοντας ακριβώς όλα όσα συμβαίνουν γύρω του, όντας και ο ίδιος υποψήφιο θύμα του “, ιού” όχι κάποιας παρθένου, αλλά απότοκο κάποιας αστοχίας, άν όχι εγκληματικής ενέργειας σε βάρος της ανθρωπότητας. Αν ανατρέξουμε στις μυθολογίες, θα διαπιστώσουμε πόσους μαζικούς θανάτους είχαν ως αποτέλεσμα οι θρυλούμενοι κατακλυσμοί, που έγιναν με τη συνέργεια των θεών για να απαλλάξουν τη γη από τους κακούς ανθρώπους και να δημιουργήσουν έναν κόσμο καινούργιο:

“…Όλα εναλλάσσονται περίπου ίδια

χάνονται στον άχρονο χρόνο

και σβήνουν στη μνήμη που έχει απομείνει…”

(“Άχρονος χρόνος/στη σκιά του COVID” )

Αντώνης Ζαΐρης

“Όλα εναλλάσσονται”, όλα είναι ρευστά, τίποτα δεν μένει σταθερό. Ακόμα και την ίδια στιγμή, κάθε πράγμα βρίσκεται σε άλλη κατάσταση, σε διαφορετική θέση και σχέση με τα πράγματα του περιβάλλοντός του. Υπάρχει διαρκής ροή τόσο σίγουρη όσο και ανεπαίσθητη μέσα στον αέναο κύκλο της ζωής, μεταξύ ζωής και θανάτου και ροή του σύμπαντος, μια κίνηση των πάντων κυκλική. Κι ο άνθρωπος βρίσκεται δέσμιος αυτής της ροής, θέλοντας και μη, τρέχει και δεν φτάνει και δεν προφταίνει να ετοιμαστεί για τη μεγάλη στιγμή, εκείνη τη στιγμή που όλα τελειώνουν και σβήνουν, γιατί όταν έρχεται η μεγάλη στιγμή που όλα τελειώνουν, περατωμένα και μη, “πάντα ταύτα εξηφάνισται!”

Προς τι λοιπόν όλος ο ατελεύτητος αγώνας και η αγωνία, όχι τόσο ο αγώνας επιβίωσης, αλλά ο αγώνας για απόκτηση υλικών αγαθών; Και όλες οι προσπάθειες δεν είναι παρά μια ετοιμασία για ένα τέλος, που αν και αόρατο, είναι πάντα παρόν;

“Όλη σου τη ζωή

την ζεις για να προετοιμαστείς

για έναν ήρεμο θάνατο

που ξέρεις ότι έρχεται

απροσδόκητα κι αιφνίδια,

αλλά πολλές φορές με πόνο

κι εξουθενωτικά.

Μ’ εξευτελισμό κι αναξιοπρέπεια…” (Ένας ήρεμος θάνατος)

    Ωστόσο, κι αν έχεις έναν ήρεμο θάνατο, ποιο το όφελος, όταν όλη σου η ζωή δεν ήταν παρά ένας διαρκής ήρεμος θάνατος; Τον ποιητή τον ενδιαφέρει να σπάσει αυτά τα δεσμά και να βγει από το σκοτάδι, να ανακαλύψει μέσα του την αλήθεια, τη δική του αλήθεια. Η κάθε μέρα, τυπικά, είναι μια ξεχωριστή μέρα. Όμως, πίσω από κάθε ενέργεια υπάρχει πάντα η σκέψη της επόμενης μέρας, παρακάμπτοντας το τώρα, αδιαφορώντας για το παρόν:

“…Όλα στήνουν το σκηνικό

μιας ακόμα περίεργης ημέρας

που θα γίνει νοσταλγία

μιας επόμενης μέρας”.  ( Ξεχωριστή μέρα)

Όλες οι προσπάθειες, όλα τα έργα, κάθε μέριμνα γίνονται για την επόμενη μέρα, “μεταφέροντας ψίχουλα/ και χρήσιμα πράγματα / για την επόμενη χρονιά” , αδιαφορώντας για το… σίγουρο σήμερα, φροντίζουμε για το αβέβαιο μέλλον, με διασκελισμούς συντομεύουμε ακόμα και το αβέβαιο αύριο ίσαμε που:

“...η ματαίωση έφερε τη λήθη

και η λήθη αντιμέτωπη με το αποτέλεσμα

που μοιραία έγινε

ανάμνηση και ιστορία”.

Έως ότου, μοιραία, όλα καταλήξουν:

“…σε ένα αγέλαστο φθινόπωρο

που σχηματίζει εικόνες

με αμυδρό φως

και πεσμένα φύλλα των δέντρων.

Σ’ ένα ετοιμοθάνατο φθινόπωρο

που αφήνει πίσω

ιστορίες τέχνης και δημιουργίας…”

     Αν και τα 24 ποιήματα αποτελούν ενότητα νοηματικά, ο ποιητής διατηρεί για το καθένα τον δικό του χώρο, ένα ολόκληρο φύλλο, ώστε να λειτουργούν και ως σύνολο και το καθένα χωριστά.

Έτσι, όταν όλα καταλήγουν στο ακρότατο σημείο, ο ποιητής οραματίζεται τον καινούριο κύκλο που θα βγει μέσα από τα σπλάχνα του επερχόμενου χειμώνα, της περισυλλογής, της ανεπανάληπτης σκέψης, της επίμονης εσωτερίκευσης από όπου θα προκύψει το καινούριο. Και συνεχίζεται ο αέναος κύκλος της ζωής με την άνεση που η ίδια η φύση και η ροή των πραγμάτων επιβάλλει.

Ο Αντώνης Ζαϊρης κλείνοντας με το ποίημα: Αλμπέρ και Μαρία, οδήγησε το αφήγημά του, τα ποιητικά δρώμενα στα 24 ποιήματά του, από το προσδοκώμενο “όπου… νάναι”, στη συνάντηση του Αλμπέρ και της Μαρίας, για να καταλήξει στον ξαφνικό θάνατο του Αλμπέρ που ανάκοψε τον αναζωογονημένο έρωτα με το σφοδρό ερωτικό πάθος. Και με τον τρόπο αυτό, η ποιητική σύνθεση “όπου νάναι”, με το πρώτο εισαγωγικό ποίημα, που είναι και η πεμπτουσία του ποιητικού τούτου ολοκληρωμένου μορφώματος, ανοίγει τις εισόδους στην Εδέμ των στοχασμών του για να κλείσει τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογιστική του με το καταληκτικό, δραματικό “Αλμπέρ και Μαρία”, που δεν αφήνει καμιά αμφιβολία, ότι “όπου νάναι”, ο αγώνας σου σίγουρα θα ολοκληρωθεί με τον θάνατο. Και το ερώτημα παραμένει: Ποια σημασία έχει αν είναι ήρεμος; Άραγε αξίζει να διεξάγεται μια ολόκληρη ζωή ένας αγώνας, δικαιωμένος ή αδικαίωτος, σημασία δεν έχει, για έναν ήρεμο θάνατο;

Η συλλογή συμπληρώνεται με μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη του ποιητή στο περιοδικό “Κέφαλος” και τρία πεζά, συμπληρωματικά κείμενά του, ερμηνευτικά της θέσης και της ποιητικής του σχέσης με τα πράγματα της καθημερινότητας και τα πολιτικοκοινωνικά δρώμενα.