Επίπονες ανελίξεις και θεαματικές καταρρεύσεις

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

Robert Penn Warren, «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά». Μτφρ: Αθηνά Δημητριάδου. Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2020

Κάπου μέσα στο κείμενο του παραπάνω βιβλίου, ο Γουίλι Σταρκ, ένας νεαρός φιλόδοξος αλλά πάνω απ’ όλα βαθιά ιδεαλιστής με νομικές σπουδές στο βιογραφικό του σημείωμα  και περισσή αγωνία για τον τόπο και το μέλλον του, ρωτάει αίφνης τον συνεργάτη του, Τζακ Μπέρντεν, ο οποίος κάλυπτε την προεκλογική εκστρατεία του Γουίλι για λογαριασμό της εφημερίδας Chronicle στην κομητεία όπου ζουν και δραστηριοποιούνται, γιατί δεν καταφέρνει με επιτυχία να ελκύσει την προσοχή των ακροατών και υποψήφιων ψηφοφόρων του, ενώ στους λόγους του αναλύει λεπτομερώς και με αδιάψευστα στοιχεία την εκμετάλλευση που υφίσταται σε διαχρονική βάση ο τόπος και κατά συνέπεια η καθημερινότητα των πολιτών από την μέχρι τούδε διακυβέρνηση των πολιτικών  του. «…Πες τους ό,τι σου κατέβει», του απαντά εκείνος, αλλά «… για όνομα του θεού μην προσπαθήσεις να τους βελτιώσεις τον τρόπο που δουλεύει το μυαλό τους»! Ο Γουίλι Σταρκ, εδώ και καιρό, επιμένει πως η Πολιτεία έχει ανάγκη από μια αξιοπρεπή διακυβέρνηση και βασανίζεται ν’ ανεύρει τον δέοντα τρόπο ώστε να τον ακούσουν και να τον ενστερνισθούν. Αυτή είναι, σε γενικές γραμμές, η ιστορία του Γουίλι Σταρκ, ενός κυβερνήτη μιας Πολιτείας του αμερικάνικου Νότου, τύπου Λουϊζιάνας, και του διανοούμενου συντρόφου του, του Τζακ Μπέρντεν,   ο οποίος και αφηγείται την μακρυά ιστορία.

Ο Γουίλι ξεκινά ως αφόρητα ειλικρινής ομιλητής στο πλήθος, σταδιακά όμως μετατρέπεται σε σαγηνευτική προσωπικότητα στον πολιτικό στίβο,  κάνοντας όλους να κρέμονται απ’ τα χείλη του και στο τέλος πολλών περιπετειών αναλαμβάνει επιτέλους κυβερνήτης της Πολιτείας. Γίνεται ένα τυπικό αφεντικό, περιτριγυρισμένο από ελεεινούς και συκοφάντες, χωρίς να ανέχεται καμία αντίθετη γνώμη και είναι σε θέση να παρακάμψει όποιον εμποδίζει τον δρόμο που προ πολλού χάραξε. Εξελίσσεται σε σκληρό άνθρωπο, βαρύ πότη, με τον Τζακ Μπέρντεν να απορεί κατά βάθος γι’ αυτή την ολοκληρωτική του μεταστροφή. Ίσως η όλη αφήγηση ειδικά στα πρώτα κεφάλαια, να είναι μια συνηθισμένη εξιστόρηση κοινωνικών και πολιτικών γεγονότων μιας συνήθους μικρής αμερικανικής πόλης, αλλά στη συνέχεια η υπόθεση δείχνει να λαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις, πλημμυρισμένη από ατέρμονη και απρόσμενη βία. Οι χαρακτήρες του μυθιστορήματος, γνωστοί  επαρχιακοί τύποι που αγωνίζονται για καλύτερες μέρες. Για το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, το ύφος ποικίλλει και ορισμένες φορές μοιάζει πολύ με τον Έρνεστ Χέμινγουεϊ, τουτέστιν για να αποκρύψει την βαθύτερη και προβληματική ή και επώδυνη κατάσταση του  κεντρικού  ήρωα.  Ο αφηγητής, Τζακ Μπέρντεν κερδίζει σίγουρα αρκετές συμπάθειες σε ορισμένες πτυχές της ιστορίας. Εδώ, παρουσιάζεται ως το αδύνατο και εγκαταλελειμμένο, ποικιλοτρόπως,   άτομο της εποχής μας. Δεν μπορεί να δεχτεί ή να απορρίψει την εγωκεντρική μητέρα του. Όταν μια φορά την επισκέφτηκε, διαπίστωσε πως  «… Αλλάζουν τα έπιπλα, άλλαζαν και οι άνθρωποι που διάβαιναν από το δωμάτιο. Πριν από πολλά χρόνια ήταν εκεί ο στιβαρός, όχι ψηλός δυνατός άντρας, μ’ εκείνη την αφάνα, το άγριο μαύρο μαλλί και τα γυαλιά με τον ατσάλινο σκελετό στην άκρη της μύτης, μ’ εκείνο το συνήθειο να στραβοκουμπώνει το γιλέκο του και με το ρολόι τη χρυσή αλυσίδα που τρελαινόμουνα να τραβάω…», περιγράφοντας τον πατέρα του, τη στιγμή που η μητέρα του έλεγε για εκείνον, «… Δεν θα ξανάρθει ο πατέρας σου γιέ μου… έφυγε και πες πως πέθανε… Γιατί δεν αγαπούσε τη Μητέρα. Γι’ αυτό έφυγε…»!

Η σχέση του με εκείνον που θέλει να πιστεύει ότι είναι πατέρας του είναι επίσης συναισθηματικά μη ικανοποιητική. Όχι μόνο ανακαλύπτει τον αληθινό και αξιοθαύμαστο, πατέρα του πολύ αργά, αλλά οι σχέσεις τους οδηγούνται σε δραματικό, ομολογουμένως,  επίπεδο!  Δεν μπορεί να παντρευτεί τη γυναίκα που αγαπά μέχρις ότου εκείνη προκαλέσει αναπάντεχη και δραματική αναταραχή ανάμεσά τους, αφού θα γίνει ερωμένη του Γουίλι Σταρκ και θα έρθει η φρίκη, ο τρόμος και το πάθος να εμφιλοχωρήσουν στο στενό τους περιβάλλον και ακολούθως να ξοδευτούν αλύπητα κάπου στο κατώφλι της μέσης ηλικίας. Οι σχέσεις του με την πρώτη του σύζυγο, είναι βδελυρές και αποτρόπαιες. Φαίνεται σαν να έχει χάσει τα ιδανικά της νιότης ενώ αρκετά συχνά διαποτίζεται από απέραντη ανία και αδιαφορία για τα τεκταινόμενα. Οι άνθρωποι της πόλης υποβαθμίζονται ψυχικά, είναι χωρίς φωνή και σε μεγάλο βαθμό αβοήθητοι. Οι δήμοι, οι κομητείες και η Πολιτεία διευθύνονται από ασυνείδητους, ανόητους, πλεονέκτες και άρπαγες  πολιτικούς. Ο Γουίλι Σταρκ, ο μοναδικός άνθρωπος που στέκεται πάνω απ’ όλα και κινεί τους ανθρώπους σαν τις καλαμιές στον άνεμο, ο δυνατός άνθρωπος με τον οποίο συνδέεται ο Τζακ, πεθαίνει προτού ο Τζακ τον κατανοήσει ή καταλάβει  τον εαυτό του.

Το μυθιστόρημα «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά», είναι μια σοβαρή προσπάθεια να αναδειχθεί η προσωπικότητα του ήρωά του. Η συνεχής απογοήτευση απ’ όσα έλαβαν χώρα στην ως τώρα ζωή του, η πλήρης έλλειψη συναισθηματικής επάρκειας και ασφάλειας, τον οδηγεί να προσφύγει και να αγκιστρωθεί με εμφανή ευαισθησία στον «αναπληρωματικό» του πατέρα, τον  φιλόδοξο και ανερχόμενο πολιτικό, Γουίλι Σταρκ, μια συνηθισμένη εικόνα του κόσμου μας. Κρίνοντάς το, παρατηρούμε πως θα μπορούσαν να υπάρχουν διαφορετικές εκδοχές σχετικά με την ψυχοσύνθεση του αφηγητή στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα του Γουόρεν. Από τη μία πλευρά, βέβαια, η ασάφεια του χαρακτήρα, η σύγχυση και η υψηλή συναισθηματικότητά του μετατρέπουν το βιβλίο σε ένα είδος αφήγησης μιας καθυστερημένης εφηβείας. Ο συγγραφέας, όμως, τεχνηέντως, δεν εμφανίζει σε αυτό την προσωπική του θέση ή την ηθική του άποψη, ξεκάθαρα, αφήνοντας να αιωρούνται στον αέρα πολλαπλές άλλες εκδοχές και πιθανές εξηγήσεις, κάτι βεβαίως που έχει εφαρμογή όχι μόνο για την εποχή στην οποία αναφέρεται το μυθιστόρημα. Ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα κάπως ακανόνιστο και μπερδεμένο όσον αφορά στην προσέγγισή του στα ζωτικά προβλήματα και όχι πάντα ιδιαίτερα πειστικό. Παρ’ όλα αυτά, το συγκεκριμένο βιβλίο του Robert Penn Warren είναι εξαιρετικά ζωτικής σημασίας ανάγνωσμα, ένα βιβλίο φορτισμένο με δραματική ένταση και έντονο συναίσθημα, με καλό αφηγηματικό ρυθμό και ποιητικές εικόνες που παραπέμπουν και περιγράφουν την εποχή εκείνη, κάπου έναν αιώνα πριν.

Robert Penn Warren

Ο Ρόμπερτ Πεν Γουόρεν (Robert Penn Warren, 1905-1989),  γεννήθηκε στο Κεντάκι και σπούδασε στο Τεννεσί. Ποιητής, καθηγητής, κριτικός και μυθιστοριογράφος, είναι νότιος που μισεί τις αδυναμίες του Νότου, όπως και πολλοί άλλοι νότιοι συγγραφείς, γράφοντας  για όσες αδυναμίες παρατηρεί με μια ευγλωττία και οργή, παράλληλα. Ο Γουόρεν, περιστρέφεται γύρω από σοβαρά ερωτήματα, αλλά δεν μπαίνει στον πυρήνα της απάντησης. Μέσα από τα μάτια και τις σκέψεις του αφηγητή του, ο οποίος στην πραγματικότητα είναι ένας διεφθαρμένος και κυνικός άνθρωπος της δημοσιογραφίας που ενεπλάκη στην υπηρεσία του κυβερνήτη και βρέθηκε δίπλα του, βλέπει την καριέρα εκείνου χωρίς ψευδαισθήσεις σχετικά με τα προσωπικά του λάθη, τη χρήση της δωροδοκίας, του εκβιασμού και της βίας, την περιφρόνηση της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας. Στο τέλος, αφού αναλογιστεί την ανώτερη συμπεριφορά πολλών άλλων, ο Τζακ καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πίστη και το θάρρος είναι πραγματικά αρετές. Αλλά η μεταρρύθμιση έρχεται πολύ αργά και δεν είναι πειστική.

Το βιβλίο, τελικά, είναι μια διπλή ιστορία, του Γουίλι Σταρκ και του Τζακ Μπέρντεν. Του Γουίλι Σταρκ που ανήλθε στα πολιτειακά αξιώματα μέσω της ευγλωττίας, των αρχηγικών του προσόντων και της αδίστακτης κυριαρχίας της βρώμικης παραμέτρου της πολιτικής, και εκείνης των τριών αριστοκρατών που περιήλθαν στην τροχιά του Γουίλι. Ο Τζακ ήταν ένας από αυτούς και πρόδωσε όλα όσα θα έπρεπε να υποστηρίζει και υπερασπίζεται. Ο αδελφός της Ανν, ο Άνταμ Στάντον, είναι άλλος ένας χαρακτήρας, ένας διακεκριμένος χειρουργός του οποίου η αντίληψη της τιμής και η επιθυμία του για το σωστό δεν μπορούσε να προσαρμοστεί στον βρώμικο κόσμο όπου δρούσαν άντρες όπως ο Γουίλι. Και τέλος η Ανν, μια καλοπροαίρετη, αλλά αναποφάσιστη και ταλαντευόμενη,   προσωπικότητα ανάμεσα σε αντίπαλα συστήματα, αξίες και ιδέες. Τα αντικρουόμενα θέματα είναι υφασμένα μεταξύ τους επιδέξια έτσι ώστε κάποιες φορές να διασχίζουν ανεξάρτητα το κείμενο, και άλλες να συναντώνται, με αναδρομές στο χρόνο, με παρεμβολές ιστοριών κάπως ανεξάρτητες από μόνες τους, με ενδιάμεσα επεισόδια στιγμών  δράματος. Η συμπεριφορά του Γουίλι, εν πολλοίς αναμενόμενη για τον χαρακτήρα που αντιπροσωπεύει. Ο Τζακ αφηγείται την ιστορία του μ’ ένα κυνικό χιούμορ και  ξεχωριστή ζωντάνια. Είναι εξίσου επιδέξιος στην περιγραφή της παλιάς εκείνης παράδοσης με το σύνολο των δραστηριοτήτων και της ζωής των περιστρεφόμενων με όποιο τρόπο γύρω από τους άντρες που εμπλέκονται στην πολιτική. Ένα μυθιστόρημα το οποίο θα διαβαστεί με περιέργεια και απόλαυση, παρά τον όγκο του, προσφέροντας   ικανοποιητική αναγνωστική εμπειρία.

Το «All the King’s Men» (1946), θεωρείται σήμερα χωρίς αμφιβολία,  ένα από τα σπουδαία αμερικανικά μυθιστορήματα, ισοδύναμο πολλών άλλων της εποχής του, αλλά δυστυχώς, δεν έχει λάβει έως τώρα την προσοχή που του αξίζει. Ένας από τους λόγους αυτής της αδικαιολόγητης παραμέλησης φαίνεται να είναι μια εσφαλμένη αντίληψη για το αντικείμενο αυτού καθ’ εαυτού του μυθιστορήματος. Την  άνοδο, την βασιλεία του στο αξίωμα και την πτώση ενός Αμερικανού αυταρχικού και δυνάστη ηγέτη! Όμως, κάνει επίσης πολύ περισσότερα απ’ αυτό, γιατί περιγράφει το γενικότερο πολιτικό υπόβαθρο και το πολιτικό κλίμα που παρήγαγε και διαμόρφωσε ένα τέτοιο άτομο, αξιολογώντας  τις τακτικές και ενέργειές του κάτω από διαφορετικές γωνίες. Το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» θα ήταν ένα καλό μυθιστόρημα ακόμα και εάν αφορούσε  μόνο την άνοδο και την πτώση του πολιτικού Γουίλι Σταρκ, αλλά  είναι επίσης ένα μυθιστόρημα για τον συνεργάτη του, τον Τζακ Μπέρντεν, έναν άνθρωπο που έχει απωλέσει το παρελθόν του και πρέπει να το βρει. «…Μπορούμε να συντηρήσουμε το παρελθόν μόνο αν έχουμε δικό μας το μέλλον, γιατί είναι άρρηκτα δεμένα μεταξύ τους», λέει.  Η δική του ιστορία  παρουσιάζει τον ειδικότερο ρόλο της ιστορίας στις ατομικές ζωές και στη ζωή μιας κοινωνικής ομάδας. Στο μυθιστόρημα δίδεται μια περιγραφή των τρόπων με τους οποίους οι ενέργειες ενός ατόμου επηρεάζουν τους άλλους ανθρώπους, κοντινούς ή μακρυνούς, και οι οποίες προσεγγίζουν και εφάπτονται τόσο στο παρόν όσο και στο μέλλον. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο Τζακ Μπέρντεν ο οποίος μπορεί να έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του μπλεγμένος και εξαρτώμενος από το πολιτικό αφεντικό του, αλλά κάποια στιγμή αποφασίζει να δρομολογήσει τη διαδικασία με την οποία θα εξέλθει απ’ αυτή, σε μια καινούργια πλέον, αποκλειστικά δική του ζωή. Οι ζωές, όμως, αυτών των δύο ανδρών είναι τόσο αλληλένδετες, ώστε η ιστορία του ενός να είναι στην ουσία  και η ιστορία του άλλου. Οι προσωπικές τους ιστορίες ενισχύουν και συμπληρώνουν η μια την άλλη, αλλά και  αλληλοσυγκρούονται και δημιουργούν δραματικές επιπτώσεις στο μυθιστόρημα, ενισχύοντας έτσι τον θεματικό πλούτο και το βάθος του πολυσέλιδου κειμένου. Οι σελίδες του δομικά είναι κάπως περίπλοκες, αφού η περιγραφή των γεγονότων κινείται εμπρός και πίσω για να δείξει τις σχέσεις μεταξύ του παρελθόντος και του παρόντος, και  πώς οι άνθρωποι και τα γεγονότα φτάνουν στο σημείο όπου βρίσκονται τη συγκεκριμένη στιγμή. Για παράδειγμα, τα γεγονότα στο Πρώτο κεφάλαιο  λαμβάνουν χώρα το 1936 και δείχνουν ότι ο Γουίλι Σταρκ   είναι ένας κοινός και συνηθισμένος άνθρωπος, ο οποίος όμως κάτω από ορισμένες συνθήκες  μπορεί να φανεί αδίστακτος στην αντιμετώπιση των εχθρών του. Τα επόμενα δύο κεφάλαια καλύπτουν τα γεγονότα που συνέβησαν μεταξύ 1922 και 1936 και δείχνουν πώς ξεκίνησε ο Γουίλι Σταρκ, πως έγινε χαρισματική πολιτική προσωπικότητα, πως από ένας ιδεαλιστής εξελίχθηκε σε έναν σκληρό πολιτικό που περιγράφει ο συγγραφέας στο Πρώτο κεφάλαιο. Παράλληλα, σε αυτά, παρουσιάζεται πώς ο Τζακ Μπέρντεν ενεπλάκη στον κύκλο του ανερχόμενου Γουίλι Σταρκ. Στη συνέχεια, το Κεφάλαιο 4 μετακινεί τον αναγνώστη ακόμη πιο πίσω, σε μια περίοδο μεταξύ του 1918 και του 1921, όταν ο Τζακ Μπέρντεν ήταν μεταπτυχιακός φοιτητής της Ιστορίας. Αυτή η εκδρομή στο παρελθόν μας δίνει μια περαιτέρω ιδέα για τον χαρακτήρα του και γιατί είναι έτσι, εκείνος που θα ανακαλύψει καταστροφικές πληροφορίες για έναν άντρα που ήταν φίλος του και που ήταν σχεδόν σαν πατέρας του. Και φυσικά ακολουθούν τα επόμενα κεφάλαια με τη συνέχεια του μυθιστορήματος και με τις απαραίτητες χρονικές παλινδρομήσεις. Σίγουρα μια επιπλέον ανάγνωση αυτού του παραγνωρισμένου αμερικάνικου βιβλίου, προσφέρει περισσότερες νέες κρυμμένες πτυχές στον υπομονετικό αναγνώστη!