Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Ένα βιβλίο για τον άνθρωπο και τις αδυναμίες του
16/03/2021, 10:55 μμ

Ένα βιβλίο για τον άνθρωπο και τις αδυναμίες του

Γράφει ο Γιάννης Παπαγιάννης //

 

Robert Penn Warren: «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» Μετάφραση: Αθηνά Δημητριάδου, Εκδόσεις Πόλις, σελ. 560

 

Είμαστε στο έτος 1947 και οι μεγαλύτερες επαναστάσεις στις τέχνες από καταβολής κόσμου έχουν ήδη πραγματοποιηθεί. Η εποχή του μεσοπολέμου, μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, φαίνεται να έχει ανοίξει τον δρόμο σε ποικίλες καλλιτεχνικές επαναστάσεις. Στη μουσική, έχουμε την επανάσταση του δωδεκαφθογγισμού. Στην ποίηση, ο σουρεαλισμός και ο ντανταϊσμός. Στην πεζογραφία, η επανάσταση του μοντερνισμού έχει ήδη όχι απλώς συμβεί αλλά κι αναγνωριστεί. Ο Προύστ με το «αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» (1913 – 1927!) και ο Τζόυς με τον «Οδυσσέα» (1922 στην ολοκληρωμένη του μορφή) έχουν αλλάξει για πάντα τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την πεζογραφία. Βέβαια οι επιδράσεις, όπως είναι λογικό, πολλές φορές είναι δογματικές και όχι πλήρως αφομοιωμένες. Στην Ελλάδα για παράδειγμα έχουμε τη σχολή της Θεσσαλονίκης, όπου, παρά τα σημαντικά έργα που ανέδειξε, εισήγαγε με τρόπο δογματικό τον εσωτερικό μονόλογο του Τζόις και χωρίς τη χιουμοριστική διάθεση του τελευταίου. Επίσης το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» προκάλεσε ποικίλες παρεξηγήσεις, καθώς εκ πρώτης όψεως έμοιαζε με αυτοβιογραφικό κείμενο. Σε αυτό αισθάνθηκε την ανάγκη να απαντήσει ο ίδιος ο Προυστ λέγοντας «αν ήθελα απλώς να πω την ιστορία της ζωής μου, θα καθόμουν, άρρωστος άνθρωπος, να γράφω»; Κι είναι εκπληκτική η επιμονή του Προυστ σε αυτήν την σύλληψη. Δεκαπέντε περίπου χρόνια που κράτησε η συγγραφή δεν βγήκε σχεδόν καθόλου από το σπίτι κι αμέσως μόλις τελείωσε το έργο, πέθανε. Το μυθιστόρημα αναφέρεται στην πάλη του ανθρώπου με την ίδια του τη μνήμη και την δημιουργία της πραγματικότητας από τη μνήμη, αφού άλλο τρόπο επικοινωνίας με το παρελθόν δεν έχουμε. Οι εξαντλητικές περιγραφές σε αυτήν τη θέση στοχεύουν, εκφράζοντας την θαυμαστή προσπάθεια του ανθρώπου να αναμετρηθεί με τη μνήμη και να θυμηθεί κάθε μικρή λεπτομέρεια που χάθηκε στον χρόνο. Ωστόσο, η στρεβλή κατανόηση του έργου, οδήγησε πολλούς συγγραφείς σε άνευ λόγου απεραντολογίες ή σε άνευ νοήματος προβολή της ιδιωτικής τους ζωής.

Σε αυτά τα πλαίσια πρέπει να δούμε το «Όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά». Ένα έργο σταθμό για την Αμερικάνικη λογοτεχνία, το οποίο συνδυάζει επιρροές από τον μοντερνισμό με κλασσική αφήγηση και, θα έλεγε κανείς, με ένα ιδιότυπο μυθιστόρημα – νουάρ. Οι διάλογοι που συχνά είναι γραμμένοι σε slang και κάνουν δύσκολη τη δουλειά του μεταφραστή παραπέμπουν στο νουάρ. Ο τρόπος ανάπτυξης και περιγραφής παραπέμπει στους μοντέρνους και ειδικά στον Φώκνερ, ίσως τον πιο αγαπημένο μοντέρνο συγγραφέα των ΗΠΑ, έναν άνθρωπο που λατρεύτηκε, όχι τόσο από τους αναγνώστες, αλλά από τους συγγραφείς. Συχνά, όπως στον Φώκνερ, ο Penn Warren περιγράφει το αντικείμενο χωρίς να το κατονομάζει (όπως το πιστόλι στην τελική σκηνή του φόνου) και χρησιμοποιεί τον μακροπερίοδο λόγο του μετά από λίγα χρόνια νομπελίστα συμπατριώτη του. Όσον αφορά στον Προυστ, οι αναφορές είναι άμεσες. Όχι μόνο λόγω των λεπτομερών περιγραφών, που όμως σε ένα τέτοιο μυθιστόρημα δεν παίζουν ουσιαστικό ρόλο, αφού δεν αφορούν ένα παιχνίδι με τη μνήμη. Αλλά και με άμεσες αναφορές. Πχ σελ 134 «… πολλά βράδια πήγαινα για ύπνο νωρίς… Σταματάς να κοιμάσαι για να μπορέσεις να σηκωθείς, αλλά σηκώνεσαι για να μπορέσεις να ξαναπάς για ύπνο». Παραπομπή ίσως στο ξεκίνημα του «αναζητώντας τον χαμένο χρόνο»: «Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς. Μερικές φορές .. δεν πρόφταινα να αναλογιστώ «με παίρνει ο ύπνος». Και, μισή ώρα αργότερα, η σκέψη πως καιρός ήταν πια να αναζητήσω τον ύπνο με ξυπνούσε».

 

Robert Penn Warren

 

Το έργο είναι η πρωτοπρόσωπη αφήγηση υπό υποκειμενική οπτική γωνία του Τζακ Μπέρντεν, ενός συμβούλου του πολιτικού Γουίλι Στάρκ. Ο Τζακ Μπάρντεν παρουσιάζεται ως ένας μορφωμένος και με καθαρή ματιά ήρωας ο οποίος προσπαθεί να αποστασιοποιηθεί. Εκφράζει ίσως  την πολιτική ματιά του συγγραφέα αλλά και του ενεργού αμερικάνου πολίτη. Ο Γουίλι Στάρκ, έτσι όπως παρουσιάζεται από τα μάτια του Μπάρντεν, μεταλλάσσεται , παραλλάσσεται και στρέφεται κατά 180 μοίρες. Από άξιος θαυμασμού, οραματιστής, υπέρμαχος των φτωχών και των αδικημένων, μεταμορφώνεται σε πανίσχυρο κι αδίστακτο κυβερνήτη, ο οποίος δεν θα διαστάσει να βγάλει από τη μέση με όποιον τρόπο μπορεί τον δικαστή Ίρβιν, που στέκεται απέναντί του. Παράλληλα με την πολιτική ιστορία, εξελίσσεται και η με αμφίβολο happy end ερωτική σχέση του αφηγητή με το αντικείμενο των ονείρων και των πόθων του.

Ο Robert Penn Warren βραβεύτηκε με Pulitzer γι’ αυτό το μυθιστόρημα. Έλαβε το ίδιο βραβείο και για το ποιητικό του έργο καθώς και πολλά άλλα βραβεία και είναι θρύλος των Αμερικανικών γραμμάτων. Στα μάτια του σημερινού αναγνώστη, το «όλοι οι άνθρωποι του βασιλιά» είναι ένα παλιό αλλά θαυμαστό βιβλίο. Σε κάποια σημεία ίσως αποδυναμώνεται από την όχι πολύ ταιριαστή συνύπαρξη διαφορετικών λογοτεχνικών ρευμάτων, τα οποία δεν ενσωματώνονται στην αφήγηση, καθώς και από έλλειψη ταχύτητας κι εναλλαγής σκηνών στην οποία μας έχουν συνηθίσει οι σύγχρονοι Αμερικάνοι πεζογράφοι. Σε κάποια άλλα όμως απογειώνεται περιγραφικά και συγκινησιακά χωρίς κραυγαλέες εικόνες και στο σύνολό του αποτελεί όχι απλώς ένα πολιτικό βιβλίο αλλά ένα βιβλίο για τον άνθρωπο και τις αδυναμίες του. Ο συγγραφέας, σοφά επιλέγοντας ως αφηγητή τον πρώην δημοσιογράφο, αφήνει πολλαπλά ερωτήματα που αφορούν την ίδια την ανθρώπινη φύση. Τι είναι αυτό που άλλαξε τον Γουίλι Στάρκ; Η εξουσία; Ή εξ αρχής η επιδίωξη της εξουσίας προϋπόθετε έναν αμοραλισμό που συγκαλύφθηκε πίσω από ψευδές ενδιαφέρον προς τους φτωχούς κι αδικημένους που αποτελούσαν τους ψηφοφόρους του;   Κι ο Τζακ Μπάρτεν που παρακολουθεί αποστασιοποιημένος; Τι θα έκανε εάν ήταν στη θέση του Στάρκ; Ή δεν θα μπορούσε ποτέ να είναι στη θέση του Στάρκ;

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top