Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Οι Ζακυνθινοί Εβραίοι
26/06/2019, 9:33 πμ

Οι Ζακυνθινοί Εβραίοι

Γράφει η Τζένη Μανάκη //

 

Διονύσης Βίτσος «Οι Ζακυνθινοί εβραίοι & η διάσωσή τους από τους Ναζί», εκδ. Περίπλους, σελ. 252

 

Η  διάσωση των Εβραίων της Ζακύνθου από την λαίλαπα του ναζισμού είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις όπου ο ανθρωπισμός υπερίσχυσε των θρησκευτικών και πολιτικοϊδεολογικών διαφορών. 

Αυτό το χρονικό περιγράφει με ενάργεια και ιστορικά ντοκουμέντα στο βιβλίο του ο γνωστός συγγραφέας και εκδότης Διονύσης Βίτσος.

Με την έναρξη του πολέμου η Ζάκυνθος ήταν υπό ιταλική κατοχή. Όταν συνέβη η γνωστή συνθηκολόγηση με τη Γερμανία του Χίτλερ, ένας μεγάλος αριθμός Γερμανών στρατιωτών αποβιβάστηκε στα νησιά για στήριξη- επιβολή της κατοχικής διοίκησης. Όπως συνέβη παντού όπου πάτησε η γερμανική μπότα, ο εντεταλμένος Γερμανός Φρούραρχος Behrens ζήτησε καταλόγους των Εβραίων που κατοικούσαν στα νησιά.

Είναι γνωστό, ότι περί τα τέλη του 15ου αιώνα οι μονάρχες της Ισπανίας Φερδινάνδος ο Ε’ και η Ισαβέλλα με πρόσχημα τον εκχριστιανισμό της Ισπανίας, κατά βάση όμως με διάθεση να αποτρέψουν τον εμπορικό ανταγωνισμό των Ισπανών με τους Εβραίους (το χρήμα προηγείται πάντα των ιδεολογιών και των θρησκευτικών δογμάτων), διέταξαν όλους τους Εβραίους να εγκαταλείψουν το Βασίλειο της Ισπανίας, με το περίφημο διάταγμα της Αλάμπρας. Οι Εβραίοι μετά μακρά περιπλάνηση σε διάφορες χώρες της κεντρικής Ευρώπης, τουλάχιστον ένας μεγάλος αριθμός αυτών, ώδευσαν προς ανατολάς. Η τότε Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο Σουλτάνος Βαγιαζήτ ο Β’ έδωσε εντολή στους διοικητές των υπό οθωμανική ηγεμονία χωρών, να μην αρνούνται την είσοδο στους Εβραίους, είτε εκτιμώντας το εμπορικό τους δαιμόνιο, είτε θέλοντας να πείσει τους υπηκόους του αλλά και τους λοιπούς άρχοντες της Ευρώπης, ότι οι Ισπανοί βασιλείς δεν ήταν στην πραγματικότητα σοφοί. Κατά την περιπλάνησή τους πολλοί από τους εκπατρισμένους Εβραίους, κυρίως οι προερχόμενοι με πρώτη στάση στην Γαλλία, κατέλυσαν στα Επτάνησα, όπου  και παρέμειναν καθώς έγιναν ευμενώς δεκτοί από τους Ενετούς, προφανώς για τους ίδιους λόγους με τον Βαγιαζήτ τον Β΄.

Στην Ζάκυνθο επίσης κατέλυσε ένας ικανός αριθμός Εβραίων που παρέμειναν εκεί από την αρχική εγκατάστασή τους μέχρι και τον 20ο αιώνα.  Η παρουσία τους στο νησί συντέλεσε στην κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και πολιτική ιστορία του νησιού. Η  Ζάκυνθος φέρει ακόμη ίχνη εβραϊκής παράδοσης. Η διαφορετική θρησκεία με τους ντόπιους δεν υπήρξε επί της ουσίας μεγάλο πρόβλημα. Παρά τις διαμαρτυρίες κατά καιρούς, κάποιων φανατικών χριστιανών επικράτησε η αντίληψη αποδοχής της διαφορετικότητας. Αισθανόταν όλοι Ζακυνθινοί Έλληνες.

Η ναζιστική ”εκκαθάριση” στα Επτάνησα άρχισε το Καλοκαίρι του 1944. Γύρω στους 2000 Κερκυραίοι – Εβραίοι στοιβάχτηκαν σε γερμανικά πλοία μαζί με 400 περίπου Κεφαλλονίτες, για να μεταφερθούν εν συνεχεία στην Πάτρα απ’ όπου θα τους μετέφεραν με τα τρένα του θανάτου, στους γνωστούς προορισμούς.

Όταν ακολούθησαν οι ”εργασίες εκκαθάρισης” στη Ζάκυνθο, ο Δήμαρχος Λουκάς Καρρέρ, απόγονος αριστοκρατικής οικογένειας – παρ’ ότι τοποθετημένος από τους κατακτητές- αισθάνθηκε την ανάγκη υπεράσπισης του λαού του νησιού, μέρος του οποίου ήταν και οι Εβραίοι και απευθύνθηκε στον Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο Δημητρίου, με καταγωγή από τον Πειραιά – σπουδαγμένο στη Γερμανία. Οι δύο αυτοί ανθρωπιστές άρχοντες του νησιού, αποφασίζουν να διασώσουν την εβραϊκή κοινότητα από τη δολοφονική διάθεση των Γερμανών. Αρνούνται να επιδώσουν κατάσταση των Εβραίων του νησιού, που απαιτήθηκε από τον Γερμανό φρούραρχο. Στο μεταξύ φρόντισαν να διασκορπίσουν στα χωριά τις εβραϊκές οικογένειες. Στην πόλη έμεινε ένας αριθμός Εβραίων που πήρε μέρος στις αντιστασιακές οργανώσεις. Κατόπιν επιμονής του Γερμανού φρούραρχου Behrens, Δήμαρχος και Μητροπολίτης, αποστέλλουν λίστα με τα δύο δικά τους ονόματα και τη δήλωση ότι είναι έγκλημα η δίωξη των Ζακυνθινών Εβραίων. Ο σπουδαγμένος στη Γερμανία, όπως προαναφέρθηκε, Μητροπολίτης δήλωσε στον Φρούραρχο Behrens εγγράφως ότι είχε προσωπικές επαφές με τον Χίτλερ στη διάρκεια της παραμονής του στη Γερμανία, ως επικεφαλής της ορθοδόξου εκκλησίας της πόλης διαμονής του. Η Ανωτάτη Διοίκηση για αυτούς ή άλλους άγνωστους λόγους, (δεν πιστοποιείται η ύπαρξη ενός τέτοιου εγγράφου) πείστηκε να παραμείνουν στη Ζάκυνθο με ευθύνη Μητροπολίτη και Δημάρχου, και έτσι οι Ζακυνθινοί Εβραίοι γλύτωσαν ό,τι οι άλλοι της φυλής τους υπέστησαν από την απάνθρωπη ιδεολογία και τις εγκληματικές της μεθόδους. Σημειώνεται ότι ο Δήμαρχος υπήρξε Βενιζελικός και μάλιστα… της Μεταξικής Οργάνωσης ΕΟΝ της Ζακύνθου σε αντίθεση με τον Μητροπολίτη που ήταν φανατικός αντιβενιζελικός. Ακόμη και αυτό παρακάμφθηκε, προς περιορισμένη δόξα της φυλής μας, γνωστής για τις οξύτατες αντιδράσεις σε ”ιδεολογικές” αντιθέσεις.

Σε όλη τη διάρκεια της κατοχής οι Χριστιανοί χωρικοί με κίνδυνο της ζωής τους έκρυβαν τους συντοπίτες Εβραίους στα σπίτια τους, παρέχοντάς τους τα  απαραίτητα για να επιβιώσουν. Μεγάλο ρόλο σε όλη αυτή την περιπέτεια  έπαιξε ο Μητροπολίτης, ο οποίος συγκέντρωνε τρόφιμα και λοιπά χρειώδη και μυστικά τα προμήθευε στους χωρικούς που είχαν αναλάβει να κρύβουν τους Εβραίους. Σ’ αυτό το μοναδικό συμβάν συνεργάστηκαν πλην των προαναφερομένων και οι αντιστασιακές οργανώσεις του νησιού για την διάσωση, τελικώς, 275 εβραϊκών ψυχών.

 

 

Ο συγγραφέας Διονύσης Βίτσος, κατά την παρουσίαση του βιβλίου του στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, αναφερόμενος στον πολιτισμό των ανθρώπων του νησιού του, που υπεραγαπά, και ειδικότερα στις σχέσεις μεταξύ Χριστιανών – Εβραίων Ζακυνθινών είπε μεταξύ άλλων:

“Το έργο της διάσωσης δεν είναι μόνο των πατεράδων μας, αλλά και των παππούδων μας και των προπαππούδων μας, αφού ήδη από τον 19ο αιώνα, έναν αιώνα πριν την διάσωση, ένας άλλος Καρρέρ ο Φρειδερίκος έγραφε συγγράμματα κατά του σιωνισμού και ένας άλλος μητροπολίτης ο Διονύσιος Λάττας είχε φτάσει μέχρι την Αμερική και την Ιαπωνία για να υπερασπισθεί τα δικαιώματά τους. Ότι δηλαδή υπήρχε κατάλληλη διαπαιδαγώγηση των ζακυνθινών από τον ίδιο τον ανώτερο πολιτισμό τους”.

“Στην Ζάκυνθο η τοπική διανόηση μέσα από σημαντικά για το νεοελληνικό πολιτισμό θεατρικά έργα καταδίκασε αυστηρά και απόλυτα τις αντισημιτικές συμπεριφορές. Στο “Χάση” του Δημητρίου Γουζέλη, γύρω στα 1800, του πρώτου έργου του νεοελληνικού θεάτρου, αλλά και στο εξίσου θεμελιώδες “Ο Βασιλικός” του Αντωνίου Μάτεση, 1834, στη “Ζακυνθινή Σερενάτα” του Διονύση Ρώμα, 1938, αλλά και στη «Ραχήλ», 1909, του Γρηγόριου Ξενόπουλου. Γράφει ο Ξενόπουλος: “Το έργο δεν είναι γραμμένο, ούτε από εβραϊκής, ούτε από χριστιανικής απόψεως. Η εβραϊκή οικογένεια, την οποία παρουσιάζω εν διωγμώ εις την “Ραχήλ”, δεν είναι απλώς μια εβραϊκή οικογένεια, είναι η φυλή εν γένει, πάσα φυλή, παν έθνος”.

                                            

 

Ο Διονύσιος Βίτσος είναι εκδότης, γεννήθηκε το 1956 στην Ζάκυνθο και σπούδασε Οικονομικά και, στη συνέχεια, Νομικά στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Από το 1974 μέχρι το 1993 εργάστηκε στην Εθνική Τράπεζα, από όπου παραιτήθηκε για να ασχοληθεί αποκλειστικά με τις εκδόσεις, αφού από το 1984 είχε ιδρύσει τον εκδοτικό οίκο “Περίπλους”, ο οποίος αρχικά εξέδιδε το πανελλήνιας κυκλοφορίας ομώνυμο περιοδικό για τα Γράμματα και τις Τέχνες. Παράλληλα διετέλεσε Γενικός Διευθυντής μεγάλης αθηναϊκής εκδοτικής εταιρείας και Διευθυντής Επτανησιακής Εκδοτικής Σειράς σε αθηναϊκό εκδοτικό οίκο. Eπίσης Κριτικός Θεάτρου αθηναϊκής εφημερίδας, Παραγωγός ραδιοφωνικών πολιτιστικών εκπομπών στην κρατική και ιδιωτική ραδιοφωνία, Διοργανωτής εικαστικών εκθέσεων και συνεδρίων, ενώ πολλά άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ζακυνθινές και αθηναϊκές εφημερίδες και περιοδικά.

Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Ζακυνθίων Αθήνας (1983-1993), Ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Ζακυνθιακών Σπουδών και μέλος του Δ.Σ. επί δεκαετία, Ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας ζακυνθινών Πολιτιστικών Ερευνών. Ιδρυτής και Διοργανωτής Ελεύθερου Πανεπιστημίου Δήμου Ζακυνθίων (1988-1990). Επίσης συμμετείχε σε Διεθνή επιστημονικά συνέδρια και δίδαξε την τέχνη των εκδόσεων σε σεμινάρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Mέλος του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top