Οι λειτουργικές διαστάσεις του χορού στον “Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά”, στον “Καπετάν Μιχάλη” και στην “Οδύσσεια”
Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //
O χορός ως τελετουργία παρουσιάζεται με τέσσερεις διαστάσεις: θρησκευτική-μαγική, πολεμική, ερωτική και ψυχαγωγική.[1] Αυτές οι διαστάσεις παρουσιάζονται στο καζαντζακικό έργο ως αντιθετικά δίπολα μέσα από σημειωτικές (ιδέες) και αφηγηματικές (αφηγηματικές ακολουθίες) αντιθέσεις.[2] Χαρακτηριστικές σημειωτικές αντιθέσεις είναι τα δίπολα: ζωή-θάνατος, άγιος-δαίμονας, πόλεμος-ειρήνη, έρωτας-μίσος, γήινος-αιθέριος, ψυχή-σώμα, τα οποία μαζί με τα αφηγηματικά (δίπολα) συνθέτουν τον ιδιαίτερο καζαντζακικό λογοτεχνικό δυϊσμό.[3]
Στον Καπετάν Μιχάλη η ερωτική λειτουργική διάσταση παρουσιάζεται μέσα από το δίπολο ζωή (η οποία ταυτίζεται με τον έρωτα) και θάνατος. Αυτή αποτυπώνεται στο διάλογο του νεκροταφείου μεταξύ του Κολυβά-και του ερωτευμένου καπετάν Πολυξίγκη, «[…]Μα η παντέρμη λύρα[…]θέλω λύρα με τα γερακοκούδουνα[…]τις μέρες ετούτες ο κόσμος δε με χωράει» (αφηγηματική αντίθεση). Το δίπολο ψυχή-σώμα φαίνεται στην περιγραφή της «ανθρωποποιημένης λύρας» ( «[…]το κορμί του ανθρώπου· τα πόδια, τα χέρια, τ’ άντερα, η κεφαλή του»), όπου σώμα είναι το μουσικό όργανο και μουσική η ψυχή. Στο ίδιο μυθιστόρημα ο συγγραφέας περιγράφει την ψυχαγωγική διάσταση του χορού μέσα από το δίπολο γήινος-αιθέριος στο υπόγειο του καπετάν Μιχάλη με τον Βεντούζο, τον Φουρόγατο και τον Μπερτόδουλο («Τι θες να παίξω, καπετάν Μιχάλη;[…]λύρα[…]Ο Φουρόγατος[…]οι πατούσες του είχαν πάρει φωτιά[…]Ξαλαφρώσουν την καρδιά του»).[4]
Η θρησκευτική λειτουργική διάσταση παρουσιάζεται με το δίπολο ζωή-θάνατος στον Βίο και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά όταν ο Ζορμπάς περιγράφει το χορό μπροστά από το λείψανο του παιδιού του («Οι συγγενείς κι οι φίλοι που με θωρούσαν να χορεύω μπροστά από το λείψανο[…]»). Επίσης, ο τίτλος του μυθιστορήματος παραπέμπει ταυτόχρονα σε βίο αγίου («Βίος») και αμαρτωλού («Πολιτεία»).
Η πολεμική διάσταση φαίνεται στην περιγραφή του διαλόγου μεταξύ του Ζορμπά και του Ρούσου, «Άρχισε πρώτος ο Ρούσος[…]τουφέκια[…]πόλεμος[…]στοπ![…]δώστου να χορεύει». Τέλος, στο απόσπασμα: «Χορό, αφεντικό; έκαμε· χορό; Έλα![…]Αφεντικό έχω πολλά να σου πω[…]μα δεν τα πάει η γλώσσα μου. Έβλεπα τον Ζορμπά να χορεύει[…]δαιμονικιάν ανταρσία[…]να νικήσει το βάρος και την ύλη[…]εωσφορική ιστορία του ανθρώπου», ο Καζαντζάκης περιγράφει και τις τέσσερεις λειτουργικές διαστάσεις του χορού.[5] Εδώ συνυπάρχουν ο άγιος με τον δαίμονα («αρχάγγελος αντάρτης» – «Παντοδύναμε», θρησκευτική διάσταση), η ζωή με το θάνατο («όρθιος χιμούσε[…]» – «[…]να με σκοτώσεις»), το γήινο με το αιθέριο («νικήσει βάρος, ύλη» – «τα πόδια και τα χέρια έγιναν φτερούγες»), η ψυχή με το σώμα («[…]πρόφτασα και χόρεψα» – «[…]είπα ότι ήθελα να πω[…]», ψυχαγωγική διάσταση) και η πάλη του καλού με το κακό («[…]αγάπησα σαν εσένα[…]» – «εωσφορική ιστορία[…]», πολεμική διάσταση).
Στην Οδύσεια υποχωρούν τα αντιθετικά δίπολα, καθώς οι χορευτικές αναφορές αφορούν συγκεκριμένους στίχους, με έντονα συμβολικό χαρακτήρα που συνεπικουρούνται από σύνθετες λέξεις, κυρίως κοσμητικά επίθετα, όπως «αλαφροφτέρουγος χορός σερτός», «νιόλουβα καλάμια ποταμιάς», «οι ισκιοχορευτάδες», κ.ά. Η θρησκευτική-μαγική διάσταση του χορού είναι συχνά παρούσα, καθώς ο ποιητής υπαινίσσεται το μινωικό θρησκευτικό στοιχείο: «[…]χορεύα αργά στο φεγγαρόβολο και σκούζα οι Μελιγάλες, σαλεύοντας ψηλά τα μπράτσα τους τα φιδοφιλημένα. Τινάχτηκε ο λαός και στέλιωσαν χορό γυναίκες κι άντρες και φώναζαν μακριά προς τα βουνά σηκώνοντας τα χέρια: Αφέντρα μας, ω Καπετάνισσα, Τσοπάνα, Κυνηγάρα, κατέβα στην αυλή μας κι άρπαξε μπροστάρα στο χορό μας […]».[6] Εδώ είναι φανερή η μινωική μητριαρχική κοινωνία με τη λατρεία της φύσης: «[…]βουνά[…]») και της γυναικείας θεότητας («[…]Αφέντρα μας, ω Καπετάνισσα, Τσοπάνα, Κυνηγάρα[…]», «φιδοφιλημένα μπράτσα». Η πολεμική διάσταση τονίζεται στους στίχους: «[…] Ο μέγας ψυχοσούρτης χόρευε, ξυπνούσε τους προγόνους[…]». Tέλος, η ερωτική διάσταση περιγράφεται στους στίχους: «[…]πρόβαλαν δυο χορεύτριες[…] και τα γυμνά ποδάρια[…]σαν περιστέρια ερωτικά[…]»,«[…]Ξεσκούφωτες, γυμνές οι μάγισσες χορεύοντας[…]»), ενώ η ψυχαγωγική στους στίχους («[…]Χόρεψαν, έφαγαν, εφίλησαν οι βλάμηδες[…]».[7]
Βιβλιογραφία
Αλιγιζάκης Α., Η κρητική μουσικοχορευτική παράδοση στον 20ο αιώνα, εκδ. Σείστρον, Ηράκλειο 2008.
- Καζαντζάκης Ν., Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα, 12
- Καζαντζάκης Ν., Ο Καπετάν Μιχάλης (Ελευθερία ή Θάνατος), επιμ. Ν. Μαθιουδάκης, εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 12
- Καζαντζάκης Ν., Οδύσεια, Αθήναι 1967.
- Πασχάλης Μ., Νίκος Καζαντζάκης: Από τον Όμηρο στον Σαίξπηρ, εκδ. ΕΚΙΜ, Ηράκλειο 2015.
- Φιλιππίδης Σ.Ν., Έξι και ένα μελετήματα για τον Νίκο Καζαντζάκη, εκδ. Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2017.
_______________
[1]. Α. Αλιγιζάκης, Η κρητική μουσικοχορευτική παράδοση στον 20ο αιώνα, εκδ. Σείστρον, Ηράκλειο 2008, σ. 44-45.
[2]. Σ. Ν. Φιλιππίδης, Έξι και ένα μελετήματα για τον Νίκο Καζαντζάκη, εκδ. Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, Ηράκλειο 2017, σ. 67-97.
[3]. Δυισμό που στηρίζεται στην μπαχτινική σκέψη «ο εαυτός και ο άλλος».
[4]. Ν. Καζαντζάκης, Ο Καπετάν Μιχάλης (Ελευθερία ή Θάνατος), επιμ. Ν. Μαθιουδάκης, εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα 122004.
[5]. Ν. Καζαντζάκης, Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, εκδ. Καζαντζάκη, Αθήνα, 122004.
[6]. Μ. Πασχάλης, Νίκος Καζαντζάκης: Από τον Όμηρο στον Σαίξπηρ, εκδ. ΕΚΙΜ, Ηράκλειο 2015, σ. 58-63.
[7]. Ν. Καζαντζάκης, Οδύσεια, Αθήναι 1967.
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
-
-
✔ Νέες εκδόσεις: 12 καινούργια βιβλία
16/04/2024, 9:16 μμ -
Το βιβλίο κι ο συγγραφέας του: Μυστήρια στο νησί Πίτσι Πίτσου
16/04/2024, 9:16 μμ -
ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΜΕ 500+ ΛΕΞΕΙΣ: Ένα νέο λογοτεχνικό «τοπίο»;
16/04/2024, 9:09 μμ -
Παρακείμενα: «Το παρήγορο συναίσθημα της εσωτερικής έκλαμψης»
16/04/2024, 9:08 μμ -
Η δύναμη του πεπρωμένου
16/04/2024, 9:06 μμ
ΘΕΜΑΤΑ
-
Ποίημα: “Τελευταίο Βράδυ”
Γράφει η Βίκινγκς // * Οι τζαμαρίες θαμπώνουν από δάκρυα που εξατμίζονται. Τα νύχια σου βαθιά σε μια σάρκα πεθαμένη, δεν πονάει, δε σκίζεται. Τα τελευταία φιλιά έχουν μια άσχημη γεύση Αυτή της φυγής. Πασαλειφτήκαμε με κόκκινο κραγιόν,
Περισσότερα -
Διήγημα: “Η μεταγραφή”
Γράφει η Έμμα Τσιβρά // Ο Παύλος ήρθε με μεταγραφή, λίγο μετά τις διακοπές του Πάσχα. Ο φάκελος που τον συνόδευε βαρύς. Ο λόγος της μεταγραφής του σύντομα διέρρευσε. Καυγάδισε μ’ ένα καθηγητή του. Δεν μάθαμε ποτέ
Περισσότερα -
Τολμώντας έως τα αφανή όρια ή Ο ποιητής χωρίς είδωλο: Βύρων Λεοντάρης «Έως…»
της Εύας Μοδινού // «Τα λόγια που μιλώ μου κόβουνε τη γλώσσα κάθε χειρονομία μου με σταυρώνει. Ας το ξεκαθαρίσουμε λοιπόν. Σ’ αυτή την εποχή της υπαρκτής ποίησης ποιητής μιας ποίησης που δε μπορεί να υπάρξει μόνο με τους
Περισσότερα -
Μαρκ Στραντ: “Η αυτοκτονία”
Μετάφραση: Ασημίνα Ξηρογιάννη // Η αυτοκτονία Πηδώ από ένα κτήριο Σαν υπνωτισμένος Ο άνεμος σαν μαξιλάρι Mε επιβραδύνει, Με επιβραδύνει Σαν να είμαι μέσα σε όνειρο. Περικυκλωμένος από αέρα, Σταματώ, Και στέκομαι σαν
Περισσότερα -
✩ Νέες εκδόσεις: 12 καινούργια βιβλία
Επιμέλεια: Ελένη Γκίκα // Ελληνική πεζογραφία: Έλενα Χουζούρη «Πατρίδα από βαμβάκι», εκδ. Πατάκη, σελ. 366 Ο γιατρός Στέργιος X. αναγκάζεται να εγκαταλείψει την πατρίδα του μετά την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, το 1949, και, με
Περισσότερα -
Διήγημα: “Ταμάρα”
Γράφει ο Θεόδωρος Πάλλας // Εκείνη είναι πιο δίκαιη από εμένα “Γένεση 38:26” Χαϊδεύει την κοιλιά της με απλωτές κινήσεις, παρακολουθεί το χαμόγελό της, το σύνθετο τής το επιστρέφει πιο εντυπωσιακό, η γαλήνη
Περισσότερα -
Ποίηση: «Θα ‘ρθει παράγγελμα»
Της Γεωργιάνας Κεστρινού // Θα ‘ρθει παράγγελμα Ήρθε στιγμή δίχως φώτα. Κάποιο Γενάρη, ήρθες απ’ το λιόγερμα να υψώσεις ουρανό. Μα σε γη δεν πάταγα. Μπορεί να ‘ρθει σαν παραγγελιά ο θάνατος φωνή σου όσα και
Περισσότερα
