Fractal

Όταν οι ασήμαντοι ‘’γράφουν’’ ιστορία

Γράφει ο Δημήτρης Καρύδας //

 

«Οι κομπάρσοι», Μαρία Σαμπατακάκη,  εκδ. Κέδρος

 

Υπάρχει η ιστορία των προβεβλημένων, η ιστορία των νικητών. Ενδεχόμενα και η ιστορία που γράφουν οι ίδιοι οι νικητές. Υπάρχει όμως και μια άλλη καλά κρυμμένη εκδοχή της ιστορίας. Αυτή που γράφουν οι ασήμαντοι, οι απλοί άνθρωποι αυτοί που δεν θα γίνουν ποτέ αναφορά στα μεγάλα ογκώδη ιστορικά βιβλία. Αυτούς ακριβώς διαλέγει να φέρει στο προσκήνιο μέσα από το βιβλίο της «Οι κομπάρσοι» (εκδόσεις Κέδρος) η Μαρία Σαμπατακάκη. Ιστορικός η ίδια, δημιουργός της ομάδας «hιστορισταί», πριν από μια εξαετία και αρθρογράφος σε εφημερίδες και περιοδικά με αντικείμενο ιστορικά θέματα. Βασικό της αντικείμενο είναι η ‘’δημόσια ιστορία’’ ένας όρος που «η συλλογή μαρτυριών είναι μέρος της δουλειάς του ιστορικού οπότε εδώ δεν θα έλεγα ότι πρωτοτυπώ. Αυτές οι ιστορίες ξεκίνησαν να μαζεύονται από τον καιρό που ήμουν φοιτήτρια, περισσότερο σαν εξάσκηση και χωρίς κάποιο προκαθορισμένο πλαίσιο ή συνείδηση ότι κάποτε θα γίνονταν βιβλίο. Πολλές από τις ιστορίες έχουν δημοσιευτεί στο παρελθόν στη στήλη που διατηρούσα στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία και μία εξ αυτών εκδόθηκε προ δεκαετίας σχεδόν. Οι Κομπάρσοι προέκυψαν χάρη στην υπομονή και την επιμονή του Δάνη Κουμασίδη, από τις εκδόσεις Κέδρος, και την υποστήριξη της Κατερίνας Κοφφινά, συνεργάτιδας στους hιστορισταί. Νομίζω σηματοδοτούν το κλείσιμο ενός κύκλου 15ετούς εργασίας πάνω σε αυτό που ονομάζουμε «δημόσια ιστορία». Ο όρος δημόσια ιστορία καθιερώθηκε πριν από μισό περίπου αιώνα στις ΗΠΑ και αποτελεί στην ουσία κάθε προσπάθεια εκλαϊκευσης της επιστημονικής ιστορίας. Στην ουσία αφορά ένα πολύ μεγάλο και ευρύ φάσμα με στόχο την πρακτική αξιοποίηση της ιστορίας πέρα και πάνω από τις τυπικές επιστημονικές νόρμες.

«Οι Κομπάρσοι» αποτελούνται από 13 ιστορίες σε κάθε πιθανή μορφή ιστορικής μαρτυρίας: Προφορικός και γραπτός λόγος, επιστολές κλπ. Μόνο δύο απ’ αυτές τις 13 ιστορίες υπερβαίνουν τις 4 σελίδες και αποτελούν στην ουσία τον ‘’σκληρό πυρήνα’’ του βιβλίου. Παρόλα αυτά ακόμη και στις μικρότερες ιστορίες της η Σαμπατακάκη κατορθώνει να φέρει στο προσκήνιο τους ‘’κομπάρσους’’, τους ασήμαντους, εκείνους που ποτέ δεν απασχόλησαν τους ειδικούς επιστήμονες. Είναι προφανές βέβαια, ότι η συγγραφέας ‘’ακροβατεί’’ επιτυχημένα σε ένα τεντωμένο σχοινί: Τι είναι τελικά σημαντικό και τι ασήμαντο; Υπάρχει αντικειμενικός διαχωρισμός ή τελικά όλα βασίζονται στην δεδομένη υποκειμενικότητα του γράφοντος αλλά και του αναγνώστη;

Εξαιρετικό ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει το γεγονός ότι η Σαμπατακάκη διαχειρίζεται πολύ πετυχημένα την εναλλαγή της γλώσσας και του ύφους από ιστορία σε ιστορία και κατορθώνει να την κάνει συμβατή αλλά και αντιπροσωπευτική του περιεχομένου. Η Σαμπατακάκη καταθέτει μια συλλογή μαρτυριών, ενδεχόμενα αρκετές απ’ αυτές μπορούν να θεωρηθούν ξεκάθαρα προϊόν μυθοπλασίας ή να τεθεί εν αμφιβόλω η αξιοπιστία τους αλλά όπως αναφέραμε και πιο πάνω το ποιος τελικά γράφει την ιστορία είναι μια δύσκολη εξίσωση.

 

Mαρία Σαμπατακάκη

 

Στους Κομπάρσους υπάρχει μια μεγάλη γκάμα χαρακτήρων και καταστάσεων. Μέσα απ’ αυτούς περνάνε καταστάσεις της πρόσφατης και λίγο παλαιότερης Ελληνικής ιστορίας: Ο παρακρατικός υπόκοσμος, το πανταχού και πάντα παντοδύναμο ‘’ρουσφέτι’’, το μεγαλείο ενός γιατρού που δεν είναι άλλος από τον Γρηγόρη Λαμπράκη, οι φρικώδεις ‘’κατασκηνώσεις της Φρειδερίκης’’, μια οργάνωση που προσωπικά δεν είχα ξανακούσει (Αντικομμουνιστική Ομάδα Κυνηγών Λακωνίας), οι αναγκαίες αναφορές στον Εμφύλιο και στις τραγικές συνέπειες του. Αλλά και ιστορικές στιγμές που δεν έχουν άμεση –τουλάχιστον- σχέση με την Ελλάδα όπως οι τακτικές του Ρουμάνου δικτάτορα Τσαουσέσκου. Επιλέγοντας μέσα από τα 13 κομμάτια θα διάλεγα ως απολύτως αντιπροσωπευτικό το βιβλίο ένα από τα δύο εκτενή κεφάλαια του, ίσως λόγω θεματολογίας που προσωπικά με προσέλκυσε περισσότερο από κάποια άλλη. Την επιστολική ‘’Γη της επαγγελίας’’ που καλύπτει με 28 επιστολές τη ζωή ενός μετανάστη στις Ηνωμένες Πολιτείες ή καλύτερα τρεις περίπου δεκαετίες. Όχι μόνο λόγω θεματολογίας αλλά και λόγω του ιδιότυπου χαρακτήρα του επιστολογράφου. Οι Κομπάρσοι είναι σίγουρα ένα ξεχωριστό βιβλίο από όποια (υποκειμενική) σκοπιά και αν το διαβάσει κάποιος.

 

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top