Παράνοια και μεταβαλλόμενες ταυτότητες σ’ έναν αβέβαιο κόσμο

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

Olen Steinhauer, «Ο τουρίστας». Μτφρ: Άλκηστις Τριμπέρη. Εκδόσεις Πόλις. Αθήνα, 2021

Ο Όλεν Στάινχαουερ (1970- ) σήμερα ίσως είναι ο καλύτερος σύγχρονος συγγραφέας βιβλίων κατασκοπείας, ο οποίος για την ιστορία παρουσίασε για πρώτη φορά στους αναγνώστες και εραστές του είδους, τον Μάιλο Γουίβερ, το 2009, στο κατασκοπικό μυθιστόρημα «Ο τουρίστας». Την ενδιαφέρουσα αυτή έκδοση, ακολούθησαν το «The Nearest Exit» (2010) και το «An American Spy» (2012). Τα παραπάνω μυθιστορήματα αποπνέουν, κατά κάποιο τρόπο, την ατμόσφαιρα των κειμένων του Φρέντερικ Φορσάιθ και του Τζον Λε Καρρέ, αλλά φυσικά σε μια άλλη εκδοχή όπου εμπλέκονται περίπλοκοι χαρακτήρες του καιρού μας. Ο Μάιλο Γουίβερ, είναι υπάλληλος  της CIA και μέλος ενός ιδιαίτερου μυστικού κλάδου της, γνωστού ως «Τουρίστες», οι οποίοι δεν παραμένουν ποτέ στο ίδιο μέρος, αλλά βρίσκονται σε συνεχή μετακίνηση, σε μια μορφή ατελείωτων διακοπών αλλά με λίγες αποσκευές και χωρίς να μοιράζονται τις όποιες εμπειρίες και το χρόνο τους με άλλους, εκτός βεβαίως  συγκεκριμένων και μεμονωμένων στιγμών. Φυσικά κάποια στιγμή αποσύρονται στα κεντρικά γραφεία για διάφορους λόγους, όπως ας πούμε μετά από έναν τραυματισμό από πυροβολισμούς και αναρρωνύουν εκεί στη συνέχεια. Τώρα, ο  Μάιλο Γουίβερ,  ξοδεύει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στα γραφεία της αμερικανικής μυστικής υπηρεσίας, στη Νέα Υόρκη. Έχει μια σύζυγο και μια κόρη που λατρεύει, και φαίνεται πως είναι ικανοποιημένος απ’ τη ζωή του, όταν έξι χρόνια αργότερα, σε μια μέρα όπως κάθε άλλη,  μια αναπάντεχη τηλεφωνική κλήση του ανατρέπει  τη δρομολογημένη ζωή. Είναι από το αφεντικό του και αφορά τον επονομαζόμενο Τίγρη με τον οποίο ο Μάιλο είχε από πολύ καιρό μια ιδιαίτερη και μακρόχρονη ‘σχέση’. Αν και για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν ασύλληπτος, τώρα βρίσκεται καταβεβλημένος σε μια φυλακή γιατί τον συνέλαβε ο σερίφης μιας  μικρής πόλης για κάποιο παράπτωμα. Αναγκαστικά ο Μάιλο αποστέλλεται για να τον αναγνωρίσει, αλλά έτσι αρχίζει ένα επικίνδυνο, λαβυρινθώδες ταξίδι γεμάτο με απρόβλεπτους σταθμούς και μια πληθώρα από μυστικές ατζέντες, όλες σκοτεινές, πολλές από αυτές πιθανώς θανατηφόρες για κάποιους. Ο Μάιλο  θα βρεθεί ύποπτος δολοφονίας και η οικογένειά του θα τεθεί σε κίνδυνο. Απίστευτοι εχθροί θα τον κυνηγήσουν και φίλοι θα τον προδώσουν, αλλά στο τέλος, βρίσκει την εφαρμογή της μια πτυχή της ‘τουριστικής’ φιλοσοφίας, όπως τουλάχιστον αυτή υπονοείται μέσα στους κόλπους της  υπηρεσίας τους. Ένας αρκετά ενδιαφέρων χαρακτήρας ο οποίος σε πολλά σημεία θυμίζει εκείνους του Τζον Λε Καρρέ. Έτσι λοιπόν, το έκτο θρίλερ του Όλεν Στάινχαουερ, «Ο τουρίστας», επικεντρώνεται σ’ αυτόν τον κουρασμένο πράκτορα της CIA ο οποίος μάλιστα έχει τέτοια αποστροφή για την ως τώρα εμπλοκή του σε διάφορες βρώμικες υποθέσεις ώστε ορισμένες στιγμές σκέφτεται σοβαρά να δώσει τέλος στη ζωή του.

Το 2001, ο Γουίβερ πυροβολήθηκε κατά τη διάρκεια μιας συμπλοκής στη Βενετία με τον απατεώνα πράκτορα που άκουγε στο όνομα Φρανκ Ντοντλ, που είχε σκοτώσει κάποιους και είχε καταχρασθεί τρία εκατομμύρια δολάρια της αμερικανικής κυβέρνησης που προορίζονταν για μυστικές εξαγορές και υποθέσεις. Μάρτυρας εκείνης της περίεργης συνάντησης, ήταν η Τίνα Κρόου,   μια έγκυος γυναίκα. Έξι χρόνια αργότερα, ο Μάιλο και η Τίνα είναι παντρεμένοι, ζουν μια άνετη ζωή στο Μπρούκλιν με την κόρη τους, τη Στέφανι, όταν αίφνης ο Μάιλο επανέρχεται στη δράση χωρίς στην ουσία να επιθυμεί κάτι τέτοιο. Στη μέση της τέταρτης δεκαετίας της ζωής του, λοιπόν, ο Μάιλο είναι «τουρίστας», σύμφωνα με την ορολογία της υπηρεσίας για έναν πράκτορά της που χειρίζεται άκρως επικίνδυνες υποθέσεις. Παρ’ όλα αυτά, επιθυμεί διακαώς να αφήσει όλα αυτά πίσω του, αλλά οι συνθήκες τον αναγκάζουν να αφήσει τη δουλειά στο γραφείο και να ξαναβγεί μπροστά στη δράση. Γνωρίζει καλά το παρελθόν του Τίγρη για έξι χρόνια, ενός θρυλικού εκτελεστή, ο οποίος τώρα ταξίδευε με το όνομα Σάμιουελ Ροθ. Είχε φτάσει στο Ντάλας από την πόλη του Μεξικού, αλλά συνελήφθη λίγο αργότερα και τώρα βρισκόταν σ’ ένα κελί στη φυλακή, στο Μπλάκντεϊλ του Τεννεσί. Γνωστός με πολλά ονόματα, ο Τίγρης παρουσιάζεται ως ένα είδος σωσία του Μάιλο, αφού γνωρίζει περισσότερα για τον Μάιλο από όσα ο κατάσκοπος ξέρει γι’ αυτόν, ενώ κάνει πολλαπλές νύξεις και αφήνει υπονοούμενα στον Μάιλο ότι κάπου μπορούν τελικά να συμφωνήσουν. Ο Τίγρης βλέπει τον πράκτορα της CIA ως αίνιγμα: «Δεν υπάρχει κανένα κίνητρο που να συνδέει τα γεγονότα του παρελθόντος σου», λέει στον Μάιλο. Ο εκτελεστής, πρώην ‘τουρίστας’ ο ίδιος, δεν γνωρίζει για ποιον εργάζεται ή ποιος είναι υπεύθυνος για τον ταχέως επερχόμενο θάνατό του, αποτέλεσμα μιας περίεργης  ένεσης με τον θανατηφόρο ιό (HIV) που προκαλεί το γνωστό μας σύνδρομο της επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (AIDS). Ο Τίγρης ζητάει από τον Μάιλο να εντοπίσει τον δολοφόνο του και αυτό που ο Μάιλο μαθαίνει από τον εκτελεστή  στις αρχές του μυθιστορήματος δημιουργεί σωρεία δραματικών και απροσδόκητων γεγονότων που πλημμυρίζουν το μυθιστόρημα. Ο Μάιλο αποθαρρύνεται όταν υποψιάζεται πως  η Άντζελα Γέιτς, ένας άλλος ‘τουρίστας’ και στενή φίλη του, παίζει το ρόλο του διπλού πράκτορα, κι’ όταν αυτή  δολοφονείται, εκείνος θεωρείται ύποπτος. Το υπόλοιπο βιβλίο περιλαμβάνει τις συνεχείς προσπάθειες του Μάιλο να αποδείξει τον εαυτό του αψεγάδιαστο και αθώο, ενώ προσπαθεί να προσδιορίσει ποιος λέει ψέματα σε ποιον και γιατί. Η Τζάνετ Σίμοντς, μια αμείλικτη πράκτορας του Υπουργείου Εσωτερικής Ασφάλειας, είναι μόνο ένας από τους ανταγωνιστές. Ο Τομ Γκρέιντζερ, ο μέντορας και παλιό αφεντικό του Μάιλο, καθόλου περίεργο να είναι ένας άλλος. Ο Τέρενς Φίτζχιου, ένας δεινός γραφειοκράτης της CIA, θέλει να εκτοπίσει  τον Γκρέιντζερ και όλους που συνδέονται με κάποιο τρόπο μαζί του. Ο Γεβγκένι Πριμακόφ, ένας συνταξιούχος πράκτορας της KGB που εργάζεται για τα Ηνωμένα Έθνη, έχει επίσης έναν μυστηριώδη ρόλο στην όλη πορεία των γεγονότων. Μόνο ο Ρόμαν Ουγκρίμοφ,  ένας Ρώσος επιχειρηματίας που έφυγε από τη Ρωσία για να σώσει το τομάρι του και εξορίστηκε στην Ελβετία, παρουσιάζεται ως ο πιο συμβατικός. Υπάρχουν εκείνοι που εμπλέκονται στη χειραγώγηση των άλλων πρακτόρων με φανερό και κάποιοι με σκοτεινό κι υποχθόνιο τρόπο, δημιουργώντας ακόμα περισσότερα ερωτηματικά και απορίες καθώς ξετυλίγεται η μπλεγμένη υπόθεση.

Olen Steinhauer

Ο Τουρίστας ξεκινάει χρονικά στις 10 Σεπτεμβρίου 2001, με το κεφάλαιο «Το τέλος του τουρισμού» επειδή ασχολείται με τις συνέπειες του πολιτικού και ηθικού τέλματος μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις που έλαβαν χώρα την επόμενη μέρα στους Δίδυμους Πύργους της Νέας Υόρκης.  Η ιστορία του Όλεν Στάινχαουερ είναι περισσότερο μια εξερεύνηση της φιλοσοφικής πλευράς της κατασκοπείας, με την παράνοια και τις μεταβαλλόμενες ταυτότητες των εμπλεκόμενων χαρακτήρων, αλλά παράλληλα και ένας υπαινιγμός για τις πολυεπίπεδες αβεβαιότητες στην εποχή της τρομοκρατίας που βιώνει ο πλανήτης  εδώ και δεκαετίες.  Δεν υπάρχει καλό ή κακό σε αυτόν τον κόσμο, παρά μόνο αβεβαιότητες. Ο βασικός πρωταγωνιστής μας αισθάνεται ότι γλίστρησε σε μια συνεχώς μεταβαλλόμενη κατάσταση χωρίς να διαφαίνεται κάποιας μορφής ισορροπία, με την απουσία της  οποίας δεν αξίζει να συνεχίζει να ζει κάποιος. Ενώ πολλοί πρωταγωνιστές ανάλογων βιβλίων επικεντρώνονται μόνο στα άμεσα καθήκοντά τους απέναντι στην υπηρεσία, ο Μάιλο  συλλογίζεται επιπλέον τις συνέπειες των αποφάσεων και των πράξεών του. Βρίσκεται διχασμένος ανάμεσα στις υποχρεώσεις του επαγγελματικού και του ιδιωτικού του εαυτού.  Η επιρροή του βιβλίου Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο (1963) του Τζον Λε Καρρέ, είναι εμφανής σε όλο το κείμενο του Τουρίστα, όπου συμπλέουν η εξαιρετική γραφή, η φαντασία, η ψυχαγωγία και τα  ανάλογα κοινωνικά σχόλια. Ο συγγραφέας του Τουρίστα προσπαθεί να κρατήσει τους αναγνώστες σε αγωνία και προβληματισμένους για το τι πραγματικά συμβαίνει πίσω απ’ τις κουρτίνες. Μετά την παρουσίαση του πρώτου τρίτου του μυθιστορήματος από την προοπτική του Μάιλο, η εστίαση μετατοπίζεται ξαφνικά στην άποψη της Τίνας και αργότερα στη θέση και την εμπλοκή των άλλων χαρακτήρων. Η Τίνα στην πορεία της αναδύεται με πρωταρχικό ρόλο την  συναισθηματική και ηθική υποστήριξη του άντρα της, για να αντιμετωπίσει στη συνέχεια και αυτή σοβαρά ηθικά διλήμματα. Τα αφηγηματικά νήματα στα κεφάλαια τυλίγονται το ένα γύρω το άλλο και ξετυλίγονται, μέχρι να εμφανιστεί ένας πυρήνας αποκάλυψης. Η πολυεπίπεδη αφήγηση δημιουργεί συνεχόμενα ερωτηματικά στον αναγνώστη, έτσι ώστε να είναι δύσκολο να διακρίνεις την   αλήθεια. Ο μυστήριος κόσμος της κατασκοπείας όπως αφήνεται να εννοηθεί από τον Τουρίστα,   έχει γίνει ακόμη πιο γκρίζος απ’ ότι ήταν κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Οι ταυτότητες των εχθρών και τα κίνητρά τους είναι δυσκολότερο να διακριθούν και να καθορισθούν. Οι ταυτότητες των χαρακτήρων, όπως είπαμε, αλλάζουν συνεχώς. Στην αρχή, ο Τέρενς Φίτζχιου  φαίνεται ανταγωνιστικός και εχθρικός απέναντι στον Μάιλο επειδή μισεί τον Γκρέιντζερ. Σταδιακά, όμως, τα κίνητρα του Φίτζχιου γίνονται όλο και πιο δύσκολα να εξηγηθούν από τον Μάιλο. Σε έναν κόσμο όπου κανείς δεν μπορεί να εμπιστευτεί τον άλλο, όλοι είναι κακοί και ύποπτοι μέχρι αποδείξεως του εναντίου. Η ίδια η έννοια του ηρωισμού έχει γίνει μια αόριστη και απατηλή έννοια. Αρκετοί χαρακτήρες, όπως ο Τίγρης, έχουν πολλά ονόματα και ταυτότητες. Η Γαλλίδα κατάσκοπος, Νταϊάν Μορέλ,  εμφανίζεται ως φίλη του Κινέζου Συνταγματάρχη Γι Λιέν, χρησιμοποιώντας ένα αδημοσίευτο μυθιστόρημα νεκρού   για να  πείσει ότι είναι συγγραφέας. Η ίδια έχει επίσης μια ρομαντική σχέση με την Άντζελα,  στην οποία δίνει ένα τέλος κάπως  απότομα, ίσως, επειδή έχει ήδη εξυπηρετήσει τον σκοπό της. Στην αρχή του μυθιστορήματος, όταν ο Μάιλο χρησιμοποιεί το όνομα Τσαρλς Αλεξάντερ, η Άντζελα του λέει πως όταν ‘ήταν’ ο Μάιλο, ήταν διαφορετικό άτομο. Η ταυτότητά του είναι καλά κρυμμένη και ποτέ δεν λέει στην Τίνα ή στη CIA την αληθινή ιστορία της καταγωγής του, καθιστώντας έναν χαρακτήρα ακόμη πιο περίπλοκο. Είναι ανασφαλής κατάσκοπος, στοιχειωμένος και ζώντας διπλή ζωή. Καθώς όμως σταδιακά αποκαλύπτονται λεπτομέρειες του βιογραφικού του, ειδικά εκείνες που αφορούν την καταγωγή του, ο χαρακτήρας γίνεται πιο  αξιόπιστος και περισσότερο συμπαθητικός. Η Τίνα αγαπά τον Μάιλο, αλλά δυσαρεστείται αφού το απόρρητο της δουλειάς του διαχέεται στην οικιακή τους ζωή, βλέποντας την κατασκοπεία ως έναν κόσμο παράλληλο και ανταγωνιστικό με την οικογενειακή τους ζωή. Ο Μάιλο με τη σειρά του προσπαθεί να κρατήσει αυτά τα δύο κομμάτια της ζωής του ξεχωριστά, αλλά τελικά τα ψέματα που εφευρίσκει για να προστατεύσουν την Τίνα και τη Στέφανι έχουν απρόβλεπτες συνέπειες. Αγαπά τη Γαλλία και νοσταλγεί τις μέρες εκείνες όταν οι Γάλλοι λάτρευαν την αμερικανική μουσική και τις ταινίες, τότε που η Ευρώπη ξαναχτιζόταν. Μετά τις 11 Σεπτεμβρίου 2001, λαχταρά τη στιγμή που ο κόσμος είχε νόημα, όταν τα έθνη σύμπνοια μεταξύ τους. Η αδυναμία τέτοιων τάσεων προσωποποιείται από τον Ρώσο Γεβγκένι Πριμακόφ, ο οποίος φαίνεται να διευθύνει μια μυστική υπηρεσία κατασκοπείας στα Ηνωμένα Έθνη, παρά τις γνωστές αρνήσεις. Όλοι εδώ φαίνεται να κατασκοπεύουν όλους και ο Μάιλο αναρωτιέται τι μπορεί να πιστέψει κάποιος σ’ αυτόν τον κόσμο. Οι χαρακτήρες στον Τουρίστα  παρακρατούν σημαντικές πληροφορίες ή ψεύδονται για κάτι, μερικές φορές για να προστατεύσουν την υπηρεσία ή επιχείρησή τους, ορισμένες για να καλυφθούν προσωπικά, κι’ άλλες για κακόβουλους λόγους. Όλες οι μηχανορραφίες φαίνεται να περιστρέφονται γύρω από  τους Κινέζους και το σουδανικό πετρέλαιο, αλλά αυτή η λεπτομέρεια μάλλον χρησιμεύει ως δικαιολογία για όσα διαδραματίζονται ανάμεσα στους εμπλεκόμενους. Μια ακόμα εξαιρετική και φιλόδοξη έκδοση από τις, υψηλής αισθητικής, εκδόσεις Πόλις σε πετυχημένη μετάφραση της έμπειρης Άλκηστης Τριμπέρη, που φέρνει στην ελληνική γλώσσα ένα καινούργιο για εμάς συγγραφέα που όπως φαίνεται αναβιώνει το γνωστό μας από παλιότερες δεκαετίες  κατασκοπευτικό θρίλερ.

 

Απόσπασμα από το βιβλίο

…Η Άντζελα είχε πει: «Δεν υπάρχει άλλη πλευρά πλέον», αλλά υπήρχε. Η άλλη πλευρά ήταν πολυπρόσωπη: Ρώσοι, μαφιόζοι, κινέζικη εκβιομηχάνιση, ελεύθερα πυρηνικά όπλα, ακόμα και μαχητές μουσουλμάνοι κατασκηνωμένοι στο Αφγανιστάν που προσπαθούσαν να ανοίξουν με το ζόρι τη λαβή της Ουάσιγκτον στις πετρελαιοπηγές της Μέσης Ανατολής… όποιος δεν ήταν ευπρόσδεκτος ή δεν μπορούσε να αφομοιωθεί στην αυτοκρατορία ήταν ανάθεμα και έπρεπε να αντιμετωπισθεί, σαν βάρβαρος προ των πυλών…