Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η νουάρ αποτύπωση της κρίσης
12/11/2019, 10:11 μμ

Η νουάρ αποτύπωση της κρίσης

Γράφει η Αναστασία Μπακιρτζή //

 

Πάνος Ιωαννίδης «Ο χορός της μέλισσας», Εκδόσεις Κέδρος

 

Εισαγωγή

Ένα από τα στοιχεία που έχει ανακαθορίσει τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία είναι το νουάρ μυθιστόρημα. Το νουάρ είναι υπαρξιακό και ταυτόχρονα κοινωνικό-πολιτικό  μυθιστόρημα, η πιο αντισυμβατική μορφή του αστυνομικού μυθιστορήματος.  Οι χαρακτήρες του, είτε απλοί άνθρωποι που ξαφνικά επαναστατούν, είτε αντισυμβατικοί που προσπαθούν να καθορίσουν μόνοι τη μοίρα τους. Οι ήρωες του Χορού της μέλισσας (Εκδ. Κέδρος), εντάσσονται στη δεύτερη κατηγορία, αλλά σε κάθε περίπτωση, το κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η αντίσταση ενός μοναχικού ατόμου ενάντια σε ένα ισχυρό σύστημα και οι επιπτώσεις της πράξης του στην ψυχοσύνθεση και στον τρόπο σκέψης του.

Ένα βασικό στοιχείο του νουάρ μυθιστορήματος είναι φυσικά η ύπαρξη ενός θύματος και  ιδιαιτερότητά του είναι ότι ξεκινά από το τέλος, δηλαδή από τον φόνο, και κατευθύνεται  προς τα γεγονότα που προηγήθηκαν.

 

Το θύμα και η δολοφονία

Ο Αλέξανδρος Χρηστίδης, πολιτικός μηχανικός, συνταξιούχος δημοτικός υπάλληλος, βρίσκεται με τους φίλους του στο εξοχικό του, στο Ποσείδι της Χαλκιδικής, για να γιορτάσουν το εφάπαξ του που έχει πιστωθεί λίγες μέρες νωρίτερα στον λογαριασμό του. Όλοι φαίνονται να διασκεδάζουν και μόνο ο ίδιος νοιώθει την ανάγκη να αποτραβηχτεί από την παρέα. Κάτι φαίνεται να τον απασχολεί, κάτι φαίνεται να τον βαραίνει. Καταφεύγει στα αγαπημένα του λιόδεντρα, όπου χαλαρώνει για λίγο, αλλά μόλις συνειδητοποιεί ότι λείπει ένα μέρος του φράχτη τον πιάνει πανικός. Δεν προλαβαίνει να αντιδράσει όταν ένας άνδρας εμφανίζεται μπροστά του, με στολή μελισσοκόμου και,αφού απελευθερώνει ένα σμάρι μέλισσες από την κυψέλη που κρατά στο ένα του χέρι, με το κλομπ που κρατά στο άλλο του καταφέρνει θανατηφόρα χτυπήματα.

Ο Αλέξανδρος Χρηστίδης υπήρξε μια χαρισματική προσωπικότητα, που ξεχώρισε στα χρόνια της μεταπολίτευσης. Ανέπτυξε πρωτοπόρες πρωτοβουλίες στην τοπική αυτοδιοίκηση, ως υπεύθυνος της πολιτικής-κοινωνικής εταιρίας «Κιστέρνα», ενώ στη δύση της καριέρας του τόλμησε και αναμείχθηκε με δομές της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, όπως η τράπεζα χρόνου «Ατλαντίδα». Το γεγονός λοιπόν φαντάζει ανεξήγητο για την κοινωνία της Θεσσαλονίκης.

 

Ο ιδιωτικός ντετέκτιβ,Πέτρος Ριβέρης

Η χήρα του Αλέξανδρου Χρηστίδη, αναθέτει στον ιδιωτικό ντετέκτιβ,ΠέτροΡιβέρη,που δραστηριοποιείται στη Θεσσαλονίκη,να εξιχνιάσει τη δολοφονία του άντρα της.  Έχει χάσει τους δυο γονείς του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, η μητέρα του ήταν μάλιστα έγκυος στο δεύτερο παιδί. Ο ίδιος επέβαινε στο αυτοκίνητο, αλλά σώθηκε και τον μεγάλωσαν οι γονείς της μητέρας του. Σπούδασε στο Ιστορικό του Α.Π.Θ. και στη συνέχεια ακολουθώντας τα παιχνίδια της μοίρας βρίσκεται στη Ρώμη, για να εργαστεί ως ιδιωτικός ντετέκτιβ σε μια μεγάλη εταιρία ερευνών της Ιταλίας και για να κάνει μεταπτυχιακές σπουδές. Σχεδόν για δέκα χρόνια είχε τη Ρώμη ως βάση, απ’ όπου δρούσε σε όλη την Ευρώπη, μέχρι που σε ένα ταξίδι του στο Λονδίνο γνώρισε την Αύρα Συκουτρή, την οποία ερωτεύτηκε και ακολούθησε στην Ελλάδα, όταν εκείνη βρήκε θέση ως λέκτορας συγκριτικής λογοτεχνίας σε ένα περιφερειακό πανεπιστήμιο.

 

Η πλοκή και οι χαρακτήρες

Μετά την πρώτη εισαγωγική σκηνή του φόνου, με τον χαρακτηριστικό τίτλο μηδέν, τα κεφάλαια του έργου αριθμούνται από το ένα έως το εννιά. Σε αυτά τα κεφάλαια ο αφηγητής παντογνώστης ξετυλίγει την ιστορία σε γ’ πρόσωπο. Με την πράξη ενός φόνου μια κοινωνία χάνει την αθωότητα της.  Στο μικροσκόπιο του Πέτρου Ριβέρη μπαίνει η ομάδα των οικείων και των φίλων του Αλέξανδρου Χρηστίδη, όλοι τους χαρακτηριστικές φιγούρες της Ελλάδας της μεταπολίτευσης: ο διάσημος καθηγητής μαιευτικής με έντονη κοινωνική παρουσία, ο συντηρητικός εργοστασιάρχης, ο επιφανής δικηγόρος, ο εργατοπατέρας που δεν τηρεί τις αρχές του και ο ερημίτης ακτιβιστής.

Ενδιάμεσα των αριθμημένων κεφαλαίων, παρεμβάλλονται τα κεφάλαια που φέρουν τα ονόματα τεσσάρων νέων ανθρώπων, που η μοίρα τους έφερε κοντά, φέρουν ο καθένας τη δική τους ιστορία και σχετίζονται όλοι με τον Αλέξανδρο Χρηστίδη με έναν τρόπο μοιραίο και τραγικό. Η αφήγηση εδώ είναι σε α’ πρόσωπο, από την οπτική του καθενός εκ των τεσσάρων: της Κάλλιας, τραγουδίστριας και περιστασιακά εργαζόμενης ψυχολόγου, της Νάντιας, δικηγόρου και κόρης μιας εκ των πλουσιοτέρων οικογενειών της Θεσσαλονίκης, του Αντρέα, επίκουρου καθηγητή πολιτικής οικονομίας και του Γιάννη, άνεργου μηχανολόγου και πατέρα δύο μικρών παιδιών.

Η είσοδος των τεσσάρων στην αφήγηση, γίνεται με έμμεσο και υπαινικτικό τρόπο. Ο Πέτρος Ριβέρης, ενώ ψάχνει την αλήθεια μέσα στο μεσοαστικό προοδευτικό περιβάλλον του νεκρού, αρχίζει και λαμβάνει μηνύματα που τον ωθούν να αναζητήσει σε μια πολεοδομική κυψέλη, που σχηματίζεται εντός του κέντρου της Θεσσαλονίκης, τα κείμενα που έχουν γραφεί από αυτά τα τέσσερα νέα παιδιά. Μέσω αυτής της εναλλαγής ο Ιωαννίδης φωτίζει από τη μια πλευρά την πορεία ολόκληρης της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, τη διαχείριση των πραγμάτων από την γενιά του Πολυτεχνείου,τα οράματα, τα επιτεύγματα και τους συμβιβασμούς της. Και από την άλλη πλευρά, τα τέσσερα αυτά παιδιά αντιπροσωπεύουν τη γενιά που βιώνει τις συνέπειες των επιλογών της προηγούμενης. Είναι η γενιά που προσπαθεί στα σταθεί στα πόδια της αντιμετωπίζοντας τα προβλήματα που άλλοι δημιούργησαν. Είναι η γενιά του braindrain που ξενιτεύεται για να αναζητήσει ένα καλύτερο μέλλονσε μια μετανάστευση μυαλών άνευ προηγουμένου.

Και όλα αυτά μέσα στο υπέροχο αστικό τοπίο της Θεσσαλονίκης, την «πλανεύτρα πόλη», όπως την χαρακτηρίζει ο Πέτρος Ριβέρης, ο ντετέκτιβ της ιστορίας. Με μεγάλη δεξιοτεχνία μπλέκεται στην εξέλιξη της υπόθεσης ο πολεοδομικός ιστός της Θεσσαλονίκης.

 

Πάνος Ιωαννίδης

 

Ο Χορός της μέλισσας

Ο Πάνος Ιωαννίδης κατάφερε και έγραψε ένα σύγχρονο νουάρ μυθιστόρημα, με αιχμές για την πρόσφατη πολιτική ζωή του τόπου και λόγο ανεπιτήδευτο και σύγχρονο. Ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με ανθρώπινους χαρακτήρες που συναντά στην καθημερινότητα του. Διαπιστώνει για άλλη μια φορά, πως κάποιοι εκμεταλλεύονται τις πολιτικές συγκυρίες για να ζήσουν «λίγο πιο άνετα» από τους άλλους, πως κάποιοι δεν τα καταφέρνουν και μένουν με τις ιδέες, πως τα πράγματα δεν είναι όπως φαίνονται, ούτε βέβαια και τα πρόσωπα, πως τελικά πόσο μικρός είναι ο κόσμος! Θα διαβάσει τις συζητήσεις που έκανε με τους φίλους του και τους συναδέλφους του, θα θυμηθεί τις ατελείωτες πολιτικές και οικονομικές τηλεοπτικές αναλύσεις που προσπαθούσαν να μας πείσουν πως για όλα φταίμε εμείς, που θέλαμε να ζήσουμε καλύτερα, πως τα μνημόνια ήταν ευλογία και πως, αν δεν μας τα είχαν επιβάλει, θα έπρεπε να τα εφαρμόζαμε μόνοι μας. Εν ολίγοις, ο κόσμος του Χορού της μέλισσας είναι ο κόσμος της κατάρρευσης που ζήσαμε ως κοινωνία,  σε όλα τα επίπεδα, όχι μόνο στην πολιτικοοικονομική διάσταση, αλλά και στις ηθικές αξίες, τις ιδεολογίες και την κοινωνική συνοχή.

Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ανθρωποκεντρικό, καθώς βασίζεται στις σχέσεις που δημιουργούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, κάτω από την πίεση των καταστάσεων, δίχως να ξεχνούν το παρελθόν τους.  Άνθρωποι που για αλλού ξεκίνησαν και αλλού βρέθηκαν, είτε γιατί ήταν αδύναμοι και δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στις «σειρήνες» είτε γιατί τα αμαρτήματα του παρελθόντος τους ανάγκασαν σε πιέσεις που σε άλλη περίπτωση δεν θα τους άγγιζαν.

Ο Πέτρος Ριβέρης με το ξύπνιο του μυαλό και το δαιμόνιο του ντετέκτιβ, αλλά και με τις πολύτιμες πληροφορίες που αντλεί από φίλους των φοιτητικών του χρόνων στη Θεσσαλονίκη, καταφέρνει να συνδυάσει τα γεγονότα, να συνδέσει τα πρόσωπα μεταξύ τους και μέσω της κυψέλης να φτάσει μέχρι το τέλος. Αυτό που καταφέρνει ο Πάνος Ιωαννίδης είναι να μας βάλει μέσα στον κόσμο του μυθιστορήματός του, που δεν είναι άλλος από τον δικό μας κόσμο και να μας δώσει τροφή για σκέψη και προβληματισμό. Το τέλος μας οδηγεί στην κάθαρση, με την κλασική έννοια του όρου, όπως την ξέρουμε από το αρχαίο δράμα, όπου ο θεατής-εδώ ο αναγνώστης-καθαίρεται από τα αρνητικά κοινωνικά συναισθήματα και βελτιώνεται ως άνθρωπος και ως μέλος μιας κοινωνίας.

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: , ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top