Fractal

Πρωτόγονη επιθετικότητα στα χρόνια της ωρίμανσης

Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη //

 

 

 

Γουίλιαμ Γκόλντινγκ, “Ο άρχοντας των μυγών”. Μετάφραση: Ρένα Χατχούτ. Εκδόσεις Καστανιώτη, 2018

 

Η κύρια σύγκρουση στον «άρχοντα των μυγών» είναι ο αγώνας μέχρι εσχάτων μεταξύ δύο παιδιών για την πολυπόθητη αρχηγία, του Τζακ και του Ραλφ. Βρισκόμαστε σε ένα απομονωμένο νησί στα χρόνια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, όταν ένα αεροπλάνο γεμάτο με μικρά παιδιά συντρίβεται πάνω σε αυτό. Ο αγώνας για το ποιος θα ηγηθεί της εναπομείνασας και  επιβιώσασας ομάδας του απομονωμένου νησιού αντιπροσωπεύει την σύγκρουση μεταξύ μιας ειρηνικής δημοκρατίας, όπως συμβολίζεται από τον Ραλφ, και μιας βίαιης δικτατορίας και απολυταρχισμού, όπως συμβολίζεται από τον Τζακ.  Και τα δύο αγόρια είναι υποψήφιοι και πιθανοί ηγέτες ολόκληρης της ομάδας, και παρ’ όλο που ο Τζακ δέχεται αρχικά την ηγεσία του Ραλφ, καθώς αναπτύσσεται και προχωράει το σενάριο, η συνωμοσία και η αντιπαλότητά τους μεγαλώνει και εντείνεται, έως ότου εξελιχθεί και φτάσει κυριολεκτικά σε  έναν αγώνα ζωής και θανάτου. Ο Ραλφ και ο Τζακ, καθώς και τα άλλα αγόρια που ευθυγραμμίζονται μαζί τους για τους δικούς τους λόγους, αντιπροσωπεύουν διαφορετικές αξίες και διαφορετικές πτυχές της ανθρώπινης φύσης. Ο Ραλφ από τη μια μεριά  αντιπροσωπεύει τον σεβασμό του νόμου, του καθήκοντος, της λογικής και της προστασίας των αδύναμων υπάρξεων, ενώ ο Τζακ, σε αντίθεση, αντιπροσωπεύει τη βία, τη σκληρότητα, τον κανόνα των όχλων, την διακυβέρνηση μέσω του φόβου και της τυραννίας και την προσπάθεια απόλυτης επιβολής της γνώμης του επί των άλλων.  Η ιστορία ετούτη φαίνεται να μας δείχνει ότι οι βίαιες και άγριες παρορμήσεις της ανθρωπότητας είναι πιο ισχυρές από τον πολιτισμό, ο οποίος όμως δυστυχώς είναι εγγενώς εύθραυστος. Και ενώ ο Ραλφ διασώζεται την τελευταία στιγμή από έναν εκπρόσωπο του πολιτισμού, στο πρόσωπο του αξιωματικού του ναυτικού, το γεγονός ότι ένας παγκόσμιος πόλεμος βρίσκεται σε εξέλιξη, υπογραμμίζει την ιδέα ότι ο ίδιος ο πολιτισμός απειλείται σοβαρά από τις δυνάμεις της όποιας ενσκήψασας βίας. Με φόντο και υπόβαθρο τον παγκόσμιο πόλεμο, το βιβλίο χρησιμεύει ως προειδοποίηση για τις συγκεκριμένες συνέπειες του πυρηνικού εξοπλισμού, καθώς και για μια ευρύτερη εξέταση της ανθρώπινης φύσης και της αποσταθεροποιητικής παρουσίας του ανθρώπου μέσα στον φυσικό κόσμο του πλανήτη μας. Εξιστορώντας  την ιστορία του μέσα από την εμπειρία των νεαρών αγοριών που έχουν απομονωθεί από τον υπόλοιπο πολιτισμό και κάνοντας λίγες αναφορές για τον κόσμο έξω από τα όρια του νησιού, το μυθιστόρημα δημιουργεί την αίσθηση του αναπόφευκτου και της οικουμενικότητας στη συγκεκριμένη μικρή ομάδα όπου  όλοι  μάχονται τις δυνάμεις της φύσης και ταυτόχρονα  ο ένας τον άλλον. Καθιστώντας τους δύο κύριους χαρακτήρες του μυθιστορήματος εμβληματικούς των δύο διαφορετικών προσεγγίσεων στην καθημερινή λειτουργία της κοινωνίας, ο Γουίλιαμ Γκόλντινγκ δημιουργεί μια αντιπαράθεση και σύγκρουση που φαίνεται να οδηγεί αναπόφευκτα στην καταστροφή του ενός από τους χαρακτήρες, αλλά αντ’ αυτού τελικά επιλύεται από την έκπληξη που εισήγαγε στο κείμενο, δηλαδή την εξωτερική, την «ενήλικη» συγκεκριμένα και ωριμότερη πραγματικότητα.  Με τον τρόπο αυτό, τα προηγούμενα γεγονότα λειτουργούν ως αλληγορία για τις επακόλουθες και πολύ πιο επικίνδυνες ενέργειες του ανθρώπου όχι μόνο στο εν λόγω νησί την συγκεκριμένη ώρα, αλλά και πέρα ​​και έξω απ’ αυτό.

Το βιβλίο ανοίγει αμέσως μετά τη συντριβή ενός αεροπλάνου που προσγειώνει ανώμαλα τα αγόρια πάνω σε ένα άγνωστο νησί, οπότε το προκλητικό περιστατικό του μυθιστορήματος λαμβάνει χώρα σε ένα τόπο όμορφο, αλλά την ίδια στιγμή άγνωστο, ανεξερεύνητο και εν πολλοίς ανεξέλεγκτο. Ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή πρώτα τον Ραλφ, ο οποίος παρουσιάζεται ως χαριτωμένος και φυσικά ελκυστικός χαρακτήρας και τον Πίγκυ, ο οποίος εμφανίζεται ως το φυσικό αντίθετο του Ραλφ. Τα αγόρια ανακαλύπτουν ένα κοχύλι και το χρησιμοποιούν ως βούκινο, ένα πρωτόγονο πνευστό όργανο, για να καλέσουν σε συνάντηση και συνέλευση τους υπόλοιπους επιζώντες της συντριβής, φέρνοντας έτσι στο προσκήνιο και τον   Τζακ, ο οποίος φαίνεται σίγουρος για τον εαυτό του και ο οποίος ηγείται ήδη μιας συγκεκριμένης ομάδας αγοριών. Τα αγόρια ψηφίζουν τον Ραλφ να είναι αυτός επικεφαλής της ομάδας, παρά το γεγονός ότι ο πιο προφανής ηγέτης ήταν ο Τζακ, ίσως εν μέρει επειδή ο Ραλφ κατέχει το εμβληματικό κοχύλι. Ο Τζακ δέχεται απρόθυμα την ηγεσία του Ραλφ στην από κοινού εξερεύνηση του νησιού και την επιβίωσή τους.  Μετά από την ταπείνωση της απώλειας της αρχηγίας ο Τζακ  χτυπώντας το μαχαίρι του σε ένα δέντρο δηλώνει ότι θα είναι «κυνηγός», καθιερώνοντας με τον τρόπο αυτό τον πρωταρχικό ρόλο των δύο αγοριών, δηλαδή ο Ραλφ θα είναι υπεύθυνος για την επικοινωνία και θα προσπαθήσει να τους σώσει, ενώ ο Τζακ θα είναι υπεύθυνος για το κυνήγι άγριων ζώων για κρέας. Το ποιος από αυτούς τους δύο ρόλους είναι περισσότερο σημαντικός, είναι το στοιχείο μιας ολοένα και περισσότερο κλιμακούμενης σύγκρουσης μεταξύ των δύο βασικών χαρακτήρων στο υπόλοιπο κείμενο του βιβλίου. Η αυξανόμενη δράση του μυθιστορήματος λαμβάνει χώρα στα ακόλουθα κεφάλαια, καθώς κάθε αγόρι στο έρημο νησί καθιερώνει και γνωστοποιεί τον ατομικό του ρόλο   στο όλο σύστημα  της νεοσύστατης εταιρείας, με τον Τζακ και τον Ραλφ να βρίσκονται ολοένα και περισσότερο σε διαφωνίες σχετικά με τις προτεραιότητες της ομάδας και πού θα πρέπει να επενδύσουν και ξοδέψουν την  ενέργειά τους.  Ο Ραλφ  επιμένει ότι πρέπει να διατηρείται συνεχώς μια φωτιά  που να καπνίζει σε περίπτωση που οποιοδήποτε πλοίο περάσει έξω από το νησί και πιστεύει ότι η καλύτερη χρήση του χρόνου και της ενέργειάς τους  είναι μια συνεργατική διαδικασία για την παρακολούθηση της φωτιάς, την κατασκευή καταφυγίων και τη συλλογή φρούτων. Ο Τζακ ανακαλύπτει την παθιασμένη απόλαυση του κυνηγιού και αφήνει το σήμα  της  φωτιάς να σβήσει ενώ την ίδια στιγμή σκοτώνει ένα γουρούνι, οδηγώντας την κατάσταση σε ευθεία σύγκρουση με τον Ραλφ, ο οποίος έχει δει ένα πλοίο να περνάει ενώ η φωτιά βρισκόταν σβησμένη και χάνοντας έτσι την ευκαιρία να δώσουν το στίγμα τους. Τα νεότερα αγόρια στο νησί εκφράζουν αυξανόμενους φόβους για ένα θηρίο που πιστεύουν ότι βγαίνει τη νύχτα στο νησί και ίσως  τους απειλήσει. Σε μια σκηνή που ο αναγνώστης διαβάζει, αλλά κανένα από τα αγόρια δεν είναι μάρτυρας, ένας αλεξιπτωτιστής συντρίβεται στην κορυφή του βουνού, και τα αγόρια στη συνέχεια κάνουν λάθος εκλαμβάνοντας τη φόρμα του για το υποθετικό θηρίο του νησιού, αυξάνοντας κατακόρυφα τους φόβους τους. Αφού τα αγόρια σκοτώσουν τον Σάιμον  σε μια φρενίτιδα από φόβο και βίαιο ενθουσιασμό, η ρήξη μεταξύ του Τζακ και του Ραλφ φτάνει σε ένα κρίσιμο σημείο και το αποκορύφωμα του βιβλίου επισυμβαίνει όταν ο Τζακ και η ομάδα του κλέβουν τα μυωπικά γυαλιά του Πίγκυ και στη συνέχεια σκοτώνουν τον Πίγκυ όταν έρχεται να τα πάρει πίσω. Όταν η ομάδα ή η φυλή του Τζακ κλέβει τα γυαλιά, ο Ραλφ και ο Πίγκυ πιστεύουν ότι έρχονται για το κοχύλι, αλλά σε αυτό το σημείο το κοχύλι-βούκινο έχει χάσει το μεγαλύτερο μέρος της συμβολικής του δύναμης και ο Τζακ καταλαβαίνει ότι τα γυαλιά, τα οποία είναι απαραίτητα για να ανάψουν μια φωτιά, είναι στην περίπτωσή τους το πραγματικό αντικείμενο αξίας. Αυτή η υποτίμηση του κογχυλιού υποδηλώνει ότι τα συμφωνημένα σύμβολα της δημοκρατίας και της ισχύουσας διαδικασίας δεν ισχύουν πλέον, και ο εύθραυστος πολιτισμός που έχουν σφυρηλατήσει τα αγόρια, στην ουσία  υποσκάπτεται και υπονομεύεται. Την επόμενη μέρα, ο Πίγκυ και ο Ραλφ πηγαίνουν  για να πάρουν τα γυαλιά του Πίγκυ, αλλά ένα μέλος της ομάδας του Τζακ απελευθερώνει ύπουλα  έναν μεγάλο ογκόλιθο, συνθλίβοντας το κοχύλι και σκοτώνοντας τον Πίγκυ. Η έννοια της δημοκρατίας τώρα αναγκαστικά κατεδαφίζεται και δρομολογείται και παγιώνεται, πλέον, η δεσποτική μοναρχία του Τζακ σε ολόκληρο το νησί. Συνειδητοποιώντας ότι η ζωή του βρίσκεται σε άμεσο κίνδυνο, ο Ραλφ φεύγει μακρυά από τον Τζακ και την ομάδα του,   οι οποίοι έχουν γίνει ολοένα και πιο διψασμένοι και επικίνδυνοι για  σαδισμό και άκρατη βία εναντίον των άλλων. Μέχρι αυτό το σημείο, τα δύο αγόρια έχουν διατηρήσει μια εύθραυστη ισορροπία, με την προθυμία του Τζακ να επιβάλει την προσφιλή του βία που αντισταθμίζεται όμως από τον έλεγχο του Ραλφ στα μέσα δημιουργίας της φωτιάς και τη συμβολική δύναμη που παρέχει το κοχύλι. Μόλις καταστραφεί αυτή η ισορροπία, ο Τζακ ελέγχει και τα μέσα διατήρησης της φωτιάς και διατηρεί ταυτόχρονα τα αγόρια κάτω από την εξουσία του,  με τον Ραλφ  πια να  καθίσταται παντελώς ανίσχυρος.  Σε αντίθεση με τον Ραλφ, ο οποίος προσδοκά ότι τα αγόρια θα έχουν εγγενή κίνητρα για να συνεργαστούν μαζί του, ο Τζακ είναι περισσότερο πρόθυμος να ασκήσει άλλου είδους  επιρροή στα αγόρια που δεν τον υπακούουν και να τους καθοδηγεί  με τη βία, αντί να προσπαθεί να τα πείσει με λογικά επιχειρήματα. Παρακινούμενα από το φόβο της βίας από μεριάς του Τζακ καθώς και από τη νοοτροπία και ψυχοσύνθεση του όχλου,  τα αγόρια κυνηγούν τον Ραλφ σε όλο το νησί, παρ’ όλο που δεν αποτελεί στην ουσία κάποια πραγματική απειλή. Ακόμα και τα δίδυμα αδέλφια που αρχικά συμπαθούσαν τον Ραλφ,  τώρα παραδίδονται στις όποιες «ορέξεις» του Τζακ,    αφού πρώτα εκείνος τα βασανίζει για να αποκαλύψουν την κρυψώνα του Ραλφ. Τα αγόρια έβαλαν φωτιά για να τρομάξουν τον Ραλφ ώστε να βγει  από τη ζούγκλα, κάτι που γίνεται αντιληπτό από  ένα διερχόμενο πλοίο. Ο αξιωματικός του πλοίου έρχεται στην ακτή, επαναφέρει τον πολιτισμό ενώ τα αγόρια συνειδητοποιούν τις φρικαλεότητες που έχουν υποστεί και διαιωνίσει. Το βιβλίο τελειώνει με το νησί που καταστράφηκε, τα αγόρια που διασώθηκαν αλλά σημαδεύτηκαν από τις ματιές τους στο «… τέλος της αθωότητας, το σκοτάδι της ανθρώπινης καρδιάς… ».

 

Γουίλιαμ Γκόλντινγκ

 

Χυδαιότητα, προσωρινά μικροσυμφέροντα, συνηθισμένες ίντριγκες, άκρατος πρωτογονισμός και δρομολογούμενος ναρκισσισμός, δραματικά βιώματα και προσωπικές ευελιξίες, δημοκρατικές απόψεις και απολυταρχικές συμπεριφορές,  έρχονται αυτόματα στο τραπέζι της επανεξέτασης και του επαναπροσδιορισμού. Ο συγγραφέας, ποιητής, μυθιστοριογράφος, σεναριογράφος και συγγραφέας έργων επιστημονικής φαντασίας Γουίλιαμ Γκόλντινγκ (1911-1993), γεννήθηκε στην περιοχή της  Κορνουάλης, στην Αγγλία. Άρχισε να γράφει από μικρή ηλικία, με το πρώτο του βιβλίο, μια ποιητική συλλογή, να εκδίδεται πριν πάρει το πτυχίο του από το κολέγιο της Οξφόρδης όπου φοιτούσε. Κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου έλαβε ενεργό μέρος σε αυτόν,  υπηρετώντας στο Βασιλικό Ναυτικό. Στα βιβλία του βρίσκονται διάχυτες ψηφίδες αλληγορίας, καθώς και υπαινικτικές αναφορές στην μυθολογία. «Ο άρχοντας των μυγών» (Lord of the flies, 1954), ήταν το  πρώτο του μυθιστόρημα, με κύριο θέμα του, όπως ήδη είπαμε,  την σύμφυτη βαρβαρότητα της ανθρωπότητας και την επίδραση της λογικής και των δημοκρατικών θεσμών. Κυρίαρχη στιγμή στην λογοτεχνική του καριέρα υπήρξε η απονομή του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας, στα 1983.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top