Fractal

Πολιτική, ιδεολογία, κοινωνία, πνευματική κίνηση και οικονομία στο νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο κατά την περίοδο (1832-1897) Γ’ ΜΕΡΟΣ

Γράφει ο Αγησίλαος Κ. Αλιγιζάκης //

 

Διαβάστε το Α’ Μέρος >>

Διαβάστε το Β’ Μέρος >>

 

Οι εκλογές του 1887 και ο Χαρίλαος Τρικούπης.

 

Οι κοινωνικές συγκρούσεις και η πνευματική κίνηση

«Το νεοσύστατο ελληνικό βασίλειο, το οποίο δημιουργήθηκε με τη συνθήκη του Λονδίνου το 1832, αρχίζει τον ιστορικό του βίο με πολιτικές αντιπαραθέσεις, ιδεολογικές συγκρούσεις, κοινωνικές αντιθέσεις, πνευματική κίνηση και οικονομικά προβλήματα. Όλα αυτά συμβαίνουν, διότι ειδικά ο 19ος αιώνας αποτελεί για τους Νεοέλληνες μια περίοδο αναζήτησης προσωπικής και εθνικής ταυτότητας. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα προσπαθεί να επιβιώσει ως ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος στο ρευστό βαλκανικό περιβάλλον.[1] Η ήττα στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής και την απαρχή μιας καινούργιας».

 

Οι κοινωνικές συγκρούσεις

Η κοινωνική διαστρωμάτωση στη μετεπαναστατική Ελλάδα οργανώνεται με βάση την κατοχή έγγειας ιδιοκτησίας. Το ανώτερο κοινωνικό στρώμα είναι ο βασιλιάς με την αυλή του, καθώς και οι πολιτικοί των κομμάτων που ασκούν την εξουσία. Ακολουθεί η κοινωνική τάξη των προυχόντων, οι οποίοι συσσωρεύουν μεγάλα κέρδη από την τοκογλυφία και συμμετέχουν μέσω των πολιτικών κομμάτων στην άσκηση της εξουσίας.[2] Στη βάση της κοινωνικής πυραμίδας βρίσκονται οι αγρότες, οι οποίοι ζουν σε συνθήκες έσχατης ένδειας και απλά επιβιώνουν.

Ήδη, όμως, από τα μέσα του 18ου αιώνα στα μεγάλα Ευρωπαϊκά λιμάνια και στην Κωνσταντινούπολη οι Έλληνες, οι οποίοι ασχολούνται με το εμπόριο, προοδεύουν οικονομικά και αρχίζουν να διαμορφώνουν μια νέα κοινωνική τάξη, την αστική τάξη. Η επικερδής ενασχόληση με το εμπόριο και τη βιοτεχνία, καθώς και η προσέλευση πολλών ετεροχθόνων επιτυχημένων εμπόρων από τα άλλα μέρη της Οθωμανικής επικράτειας στην ελεύθερη Ελλάδα επιτρέπει τη συγκρότηση μιας νέας κοινωνικής τάξης στο Ελληνικό βασίλειο, την αστική. Σε αυτήν συγκαταλέγονται και οι δημόσιοι υπάλληλοι, οι οποίοι στελεχώνουν τον κρατικό μηχανισμό και συμμετέχουν στη διοίκηση.[3]  Η νέα αστική τάξη παλεύει για την απόκτηση πρόσβασης στα κέντρα των αποφάσεων και τη βελτίωση της κοινωνικής θέσης, με αποτέλεσμα την σύγκρουση με τους προύχοντες στην νομή της εξουσίας.

Αλλά και η βάση της κοινωνικής πυραμίδας αλλάζει σύνθεση, λόγω της αστυφιλίας και της εσωτερικής μετανάστευσης από την ύπαιθρο στα αναπτυσσόμενα μεγάλα αστικά κέντρα. Μετά την ανεξαρτησία με τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα και τη δημιουργία των βιομηχανικών πόλεων της Ερμούπολης και του Πειραιά, μέρος του πληθυσμού της υπαίθρου μεταναστεύει στην πόλη για εύρεση εργασίας.[4] Όλοι αυτοί οι άνθρωποι αποτελούν την πρώτη εργατική τάξη, η οποία επίσης προσπαθεί να επιβιώσει στο νέο αστικό περιβάλλον.

Μέσα από αυτές τις ζυμώσεις και τις μεταβολές δημιουργείται μια νεοελληνική κοινωνία, η οποία χαρακτηρίζεται από πληθώρα αντιφάσεων και συγκρούσεων, με βάση το ατομικό και το συντεχνιακό συμφέρον. Αυτή η κοινωνία αγωνίζεται να ισορροπήσει μέσα από την αλυτρωτική πολιτική της Μεγάλης Ιδέας, την αναζήτηση εθνικής ταυτότητας και την οικονομική αβεβαιότητα. Οι μικροϊδιοκτήτες οραματίζονται την απόκτηση της μεγάλης ιδιοκτησίας. με αποτέλεσμα τη σύγκρουση με τους προύχοντες και το κράτος. Επίσης, τα πολιτικά κόμματα συγκρούονται με το παλάτι και μεταξύ τους για την νομή της εξουσίας, με αποτέλεσμα τη αδιάκοπη μεταβολή του πολιτεύματος. Τέλος, αυτόχθονες και ετερόχθονες συγκρούονται διότι, όπως υποστηρίζουν οι πρώτοι, σήκωσαν μόνοι τους τα βάρη της επανάστασης.

 

Η πνευματική κίνηση

Η πνευματική κίνηση είναι επίσης σημαντική. Η πρωτεύουσα Αθήνα σταδιακά γίνεται βασικός πόλος έλξης λόγιων και διανοουμένων. Έτσι, κατά την περίοδο 1830-1880 γεννιέται η Πρώτη Αθηναϊκή Σχολή (εξόρμηση 1830-1850, ακμή 1850-1870, παρακμή 1870-1880), η οποία καλλιεργεί το κλασικορομαντικό λογοτεχνικό ρεύμα. Οι γαλλικές επιρροές, η καθαρεύουσα και στη συνέχεια η αρχαΐζουσα γλώσσα, καθώς και οι Φαναριώτες λόγιοι είναι οι πρωταγωνιστές της πνευματικής κίνησης. Κύριοι εκπρόσωποι της πεζογραφίας είναι ο Αλέξανδρος Σούτσος, ο Παναγιώτης Σούτσος, ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, ενώ στην ποίηση διοργανώνονται δυο πανελλήνιοι ποιητικοί διαγωνισμοί, ο Ράλλειος (1851-1860) και ο Βουτσιναίος (1862-1877). Η θεματολογία στρέφεται γύρω από την αρχαιολατρία, την πατριδολατρία, ενώ γλωσσικά επικρατεί ο ρητορισμός. Αξιοσημείωτο είναι ότι την πρώτη εικοσαετία (1830-1850) οι πεζογράφοι στρέφονται στην μυθιστορία και στη συνέχεια εξελίσσουν την γραφή τους σε μυθιστορηματική. Αυτή η εξέλιξη έχει άμεση σχέση με την εμφάνιση της ελληνικής αστικής τάξης, καθώς είναι γνωστό ότι το μυθιστόρημα στην Ευρώπη, ήδη από τον 18ο αιώνα, αποτελεί την λογοτεχνική έκφραση της αστικής τάξης.[5]

 

Ο Κωστής Παλαμάς.

 

Από το 1880 έως το 1910 στην λογοτεχνία εμφανίζεται η «γενιά του 1880» με κύριο εκπρόσωπο τον Κωστή Παλαμά. Το γλωσσικό ζήτημα αναζωπυρώνεται το 1888 με την έκδοση του βιβλίου Το Ταξίδι μου του Ιωάννη Ψυχάρη, καθώς υποστηρίζει την δημοτική σε βάρος της καθαρεύουσας. Ο ρεαλισμός, ο νατουραλισμός και η ηθογραφία επικρατούν στην πεζογραφία με κύριους εκπροσώπους τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη (ηθογραφία) και τον Ανδρέα Καρκαβίτσα (νατουραλισμός). Αυτά τα αισθητικά λογοτεχνικά ρεύματα έχουν άμεση σχέση με την ανάπτυξη των θετικών επιστημών, την θεωρία της εξέλιξης των ειδών του Δαρβίνου (ο άνθρωπος κατάγεται από τους πιθήκους, δηλαδή καταρρίπτεται η θεολογική θεωρία του κατ’ εικόνα Κυρίου) και την δεύτερη βιομηχανική επανάσταση. Επίσης, επηρεάζονται από την φιλοσοφία του θετικισμού του Ογκύστ Κόντ (ο άνθρωπος μπορεί να αποκτήσει γνώση για τον κόσμο που τον περιβάλλει μέσω της επιστήμης) και τη νατουραλιστική θεωρία του Ιππολίτ Τάιν, σύμφωνα με την οποία «τα άτομα υποβάλλονται στην επίδραση του περιβάλλοντος (milieu), της κληρονομικότητας (race) και της στιγμιαίας συγκυρίας (moment)». Στην ποίηση το αισθητικό ρεύμα του παρνασσισμού δίνει σταδιακά τη θέση του στον συμβολισμό με βασικό πρωταγωνιστή τον Κωστή Παλαμά.[6]

 

Ο Διονύσιος Σολωμός.

 

Κι ενώ όλα αυτά διαδραματίζονται στην Αθήνα, στα Επτάνησα υπάρχει μια άλλη λογοτεχνική σχολή, η Επτανησιακή Σχολή με κύριο εκπρόσωπο τον Διονύσιο Σολωμό. Ο ιταλικός νεοκλασικισμός και ο γερμανικός ιδεαλισμός με το αισθητικό λογοτεχνικό ρεύμα του ρομαντισμού επηρεάζουν τη λογοτεχνική δημιουργία, ενώ η δημοτική γλώσσα αποτελεί το βασικό μέσο έκφρασης.[7] Η θεματολογία είναι κοινή με αυτή της Αθηναϊκής Σχολής, δηλαδή αναπτύσσεται γύρω από τους τρεις γνωστούς θεματικούς κύκλους: την αγάπη για την πατρίδα, την αγάπη για την γυναίκα και την αγάπη για τη χριστιανική θρησκεία.

 

Αντί επιλόγου

«Η ιστορία είναι ο θεματοφύλακας των μεγάλων πράξεων, η ζωή της μνήμης, ο αγγελιοφόρος της αρχαιότητας, παράδειγμα και δάσκαλος για το παρόν και μεγάλος σύμβουλος για το μέλλον».

Κικέρων

 

 

Βιβλιογραφία

  1. Αγριαντώνη Χ., «Η ελληνική οικονομία στον πρώτο βιομηχανικό αιώνα», στο Βασίλης Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770 2000, τ. 4, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
  2. Γαραντούδης Ε., Βαρελάς Α., «Η πρώτη Αθηναϊκή Σχολή. Ρομαντική ποίηση και πεζογραφία», στο Λ. Βαρελάς, Α. Βογιατζόγλου, κ.ά., Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας). Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος & 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 2
  3. Γαραντούδης Ε., «Η επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα. Γενικά χαρακτηριστικά», στο Λ. Βαρελάς, Α. Βογιατζόγλου, κ.ά., Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας). Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος & 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 2
  4. Herzfeld Μ., Πάλι δικά μας. Λαογραφία, ιδεολογία, και διαμόρφωση της σύγχρονης Ελλάδας, μτφρ. Μαρίνος Σαρηγιάννης, εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1
  5. Λούβη Λ., «Το ελληνικό κράτος 1833- Α. Το πολιτικό πλαίσιο των πρώτων βηματισμών», στο Βασίλης Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770 2000, τ. 4, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
  6. Λούκος Χ., «Κυβερνήτης Καποδίστριας. Πολιτικό έργο, συναίνεση και αντιδράσεις», στο Βασίλης Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770 2000, τ. 3, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
  7. Μαρκέτος Σ., «Από τον Καποδίστρια στον Βενιζέλο: πολιτική ιστορία», στο Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν Ροτζώκος, Ελληνική ιστορία Τόμος Γ΄ Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα 1999.
  8. Μαρκέτος Σ., «Οικονομική ιστορία του ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα», στο Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν Ροτζώκος, στο Ελληνική ιστορία Τόμος Γ΄ Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα 1999.
  9. Μαρκέτος Σ., «Νεοελληνικός Διαφωτισμός και ιδεολογικά ρεύματα στην Ελλάδα του 19ου αιώνα», στο Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν Ροτζώκος, Ελληνική ιστορία Τόμος Γ΄ Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα 1999.
  10. Μαυρομούστακου Η., «Το ελληνικό κράτος 1833-1871. Β. Πολιτικοί θεσμοί και διοικητική οργάνωση», στο Βασίλης Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770 2000, τ. 4, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003.
  11. Πατερίδου Γ., «Η γενιά του 1880. Πεζογραφία-ποίηση», στο Λ. Βαρελάς, Α. Βογιατζόγλου, κ.ά., Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας). Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος & 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 2
  12. Πολίτης Α., Ρομαντικά χρόνια. Ιδεολογίες και νοοτροπίες στην Ελλάδα του 1830 1880, Θεωρία και Μελέτες Ιστορίας 14, Ε.Μ.Ν.Ε.- Μνήμων 3
  13. Ροτζώκος Ν., «Η νεοελληνική εθνική ιδεολογία και η εθνική ιστοριογραφία», στο Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν Ροτζώκος, Ελληνική ιστορία Τόμος Γ΄ Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα 1999.

 

Διαδικτυακές πηγές

  1. Βεντούρα Λ., «Oι δρόμοι της μεγάλης φυγής των Ελλήνων», http://www.tovima.gr, 10/3/2018.
  2. Πατρώνης Β., To αγροτικό ζήτημα στην Ελλάδα», http://www.kathimerini.gr/383037/article/epikairothta/politikh/to-agrotiko, 9/3/2018.
  3. Ψαλιδόπουλος Μ., «Οι πτωχεύσεις στη νεότερη Ελλάδα», http://www.kathimerini.gr/438342/article/epikairothta/politikh/oi-ptwxeyseis , 6/3/2018.

 

[1]Σ. Μαρκέτος, «Οικονομική ιστορία του ελληνικού κράτους τον 19ο αιώνα», στο Γ. Μαργαρίτης, Σπ. Μαρκέτος, Κ. Μαυρέας, Ν Ροτζώκος, Ελληνική ιστορία Τόμος Γ΄ Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική ιστορία, ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σ. 171-193, σ. 183.

[2]Α. Πολίτης, Ρομαντικά χρόνια…ό.π., σ. 96.

[3]Ό.π., σ. 96-97.

[4]Χ. Αγριαντώνη, «Η ελληνική οικονομία… ό.π.,  σ. 68-70.

[5]Ε. Γαραντούδης, Α. Βαρελάς, «Η πρώτη Αθηναϊκή Σχολή. Ρομαντική ποίηση και πεζογραφία», στο Λ. Βαρελάς, Α. Βογιατζόγλου, κ.ά., Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας). Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος & 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 22008,σ. 127-157.

[6]Γ. Πατερίδου, «Η γενιά του 1880. Πεζογραφία-ποίηση», στο Λ. Βαρελάς, Α. Βογιατζόγλου, κ.ά., Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας). Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος & 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 22008,σ. 185-227.

[7]Ε. Γαραντούδης, «Η επτανησιακή ποίηση του 19ου αιώνα. Γενικά χαρακτηριστικά», στο Λ. Βαρελάς, Α. Βογιατζόγλου, κ.ά., Γράμματα ΙΙ: Νεοελληνική Φιλολογία (19ος & 20ος αιώνας). Νεότερη Ελληνική Λογοτεχνία (19ος & 20ος αιώνας). Εγχειρίδιο μελέτης, ΕΑΠ, Πάτρα 22008,σ. 53-83.

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top