Νεοελληνική κορνίζα

Γράφει ο Απόστολος Θηβαίος //

Σημείωμα για το μυθιστόρημα

«Στο Στόμα του Λύκου» του Δημήτρη Παπαδόπουλου, εκδόσεις Βακχικόν

Οι εκδόσεις Βακχικόν παρουσιάζουν το δεύτερο μυθιστόρημα του  Μακεδόνα συγγραφέα, με τίτλο Στο στόμα του Λύκου. Έχει ήδη προηγηθεί, καθώς μας πληροφορεί το σύντομο, βιογραφικό σημείωμα η έκδοση του Δυο Ιστορίες για ένα πρόσωπο από τις ίδιες εκδόσεις.

«Πόσο εύκολα μπορεί να κοπεί το νήμα της ισορροπίας στις ζωές των ανθρώπων; Αρκεί μια λάθος επιλογή, μια λάθος πράξη, και όλα ανατρέπονται.

Μέχρι η φρίκη να χτυπήσει την πόρτα της οικογένειας Τατσουρίδη σε ένα μικρό, ορεινό χωριό της Μακεδονίας όλα έμοιαζαν ήρεμα, τακτοποιημένα. Κάτω όμως από την επιφάνεια ελλοχεύουν άλλοι συσχετισμοί.

Με την παραπάνω, σύντομη περιγραφή το οπισθόφυλλο παραχωρεί μια γεύση του μυθιστορήματος που κυκλοφορεί. Στις σελίδες του ανοίγεται ένας κόσμος καλά κρυμμένος, ένας κόσμος διαμορφωμένος πίσω από το πέπλο του καιρού. Κόσμος οριοθετημένος από τα μεγάλα και τα μικρά, ιστορικά γεγονότα, τις μεταβολές της λαϊκής ιστορίας, τα ταξίδια, τις αναχωρήσεις, τις αποδημίες, το χρέος. Ένα σύμπαν ελληνικό είναι αυτό που διαμορφώνει η πλοκή στο μυθιστόρημα του Δημήτρη Παπαδόπουλου. Εκείνος χτυπά τις χορδές της κιθάρας του που τόσο αγαπά και ευθύς μέσα από τις μελωδίες επανέρχονται ονόματα, πρόσωπα, περιγραφές και βιογραφίες. Ένας άσχημος κόσμος φανερώνει το άρρωστο πρόσωπό του σε ένα έργο που διακρίνεται για τις ακριβείς ψυχογραφικές του αναφορές. Σε αυτήν την σύνοψη μιας μοντέρνας και ανερμάτιστης ελληνικότητας ο Δημήτρης Παπαδόπουλος, φορέας μιας άλλης ηλικίας, με την θαυμάσια οικονομία της ρέουσας γραφής του αποκαλύπτει την προσωπογραφία της Ελλάδας. Μια χώρα καμωμένη από μισθοφόρους, μια χώρα που έμαθε να αγαπιέται τις πιο κρίσιμες ώρες, ένας λαός χωρισμένος στις κάστες του καιρού. Αυτή είναι η Ελλάδα του Δ. Παπαδόπουλου, ένας κόσμος διαμορφωμένος στο φόντο των θεομηνιών που φέρνει πάντα η ζωή. Ένας κόσμος που παραμονεύει πίσω από το εξαιρετικό τοπίο που κοσμεί το εξώφυλλο του μυθιστορήματος του Δημήτρη Παπαδόπουλου. Πίσω από αυτήν την ομιχλώδη πραγματικότητα ένας ολόκληρος κόσμος ντύνεται τον εαυτό του. Το γραφικό αυτής της επαρχιακής Ελλάδας  ποτέ δεν αλλάζει. Νοτίζει με το αυθεντικό του χρώμα την ιστορία του βιβλίου για να επιβεβαιώσει πως νέες και καλές φωνές στελεχώνουν την νεοελληνική λογοτεχνία της νέας χιλιετίας.  Αυτό το νεύμα ενός κόσμου βίαιου και απαράλλαχτου συνιστά την πρόθεση του δημιουργού. Μια υπενθύμιση για το μέγεθος το ψυχικό, αυτό που γεννιέται, ερωτεύεται, ζει και πεθαίνει.

Πρόσωπα που κουβαλούν εντός τους μνήμες από θρυλικά ταξίδια, ο κόσμος της φυλακής, το περιθώριο του βίου καθορίζουν τα πλαίσια εντός των οποίων ο Δημήτρης Παπαδόπουλος γυρεύει το πρόσωπο μιας χώρας. Βιογραφίες που έγραψε η ανάγκη, ζωές στιγματισμένες από την εκούσια επιθυμία, πρόσωπα γεμάτα από ιστορία. Η αιωνιότητα του εγκλεισμού, αυτός ο περίκλειστος κόσμος που περιέχει τις πιο αντιπροσωπευτικές όψεις της ταυτότητάς μας μετατρέπεται σε θέατρο μες στους κόλπους του βιβλίου. Ένα πεδίο για να ασκηθεί η πλοκή στην κάθαρσή της, μια ευκαιρία για να μεταλάβει κανείς μια ολόκληρη και αναντίρρητη αισθητική. Με νοσταλγία και ανδρισμό οι φιγούρες του Δημήτρη Παπαδόπουλου ονειρεύονται εκείνο που δεν τους ανήκει, φορούν για πανωφόρια τους τα περασμένα,  μοιράζουν πάντα τους ρόλους στα μέλη ενός κατάκοπου θιάσου. Μαριονέτες κυρτές, τρελές τα πρόσωπα του Στόματος του Λύκου όπως τιτλοφορείται η καλαίσθητη και δυναμική έκδοση του Βακχικόν παλεύουν να βρουν ένα επιχείρημα, μια θέση για τον εαυτό τους μες σε τόσες απώλειες. Ο κόσμος της φυλακής συνιστά μια ολοζώντανη ζωοφόρο, μια κιβωτό της σύγχρονης, νεοελληνικής εποποιίας σχεδιασμένης με ανάγλυφα τα πρόσωπα ενός δράματος και με ταυτότητα εθνική, με ιστορία προσωπική. Ανάμεσα στα πρόσωπα εκείνου του δράματος η ομορφιά απέμεινε ασθένεια, μια φριχτή κατάσταση που εκδηλώνεται με την σήψη, τον κυνισμό, την περιθωριοποίηση.

Το Στόμα του Λύκου συνοψίζει τις βαθιές ανάγκες μιας ψυχής που δεν κατόρθωσε να τις καταπνίξουν οι τόποι, οι απουσίες και οι αποστάσεις. Το αποτύπωμά τους εμφανίζεται στις προσωπογραφίες που με τόση επιμέλεια και ακρίβεια καταθέτει στις σελίδες του μυθιστορήματος ο συγγραφέας Δημήτρης Παπαδόπουλος. Μα είναι και κάτι άλλο, μια λεπτομέρεια που πλουτίζει το Στόμα του Λύκου με μια ακόμη ιδιότητα. Εκείνη της μεταφοράς. Μια ορισμένη, γενική ατμόσφαιρα, υπέροχα δοσμένη από τον Δημήτρη Παπαδόπουλο καθρεφτίζει την όψη της πραγματικότητάς μας. Ένα είδος προέκτασης της ψυχής του καλλιτέχνη, διαμορφωμένης από την προσωπική μαρτυρία και την συλλογική έκφραση της συνείδησης σε κάθε πεδίο της ανθρώπινης δράσης. Απομένει στο χάρισμα του ίδιου του δημιουργού να ανασυστήσει τα ειδοποιά χαρακτηριστικά του σύγχρονου, ελληνικού κόσμου, εκείνου που αργά μεταλλάσσεται ανάλογα με την απόσταση από τα κέντρα της λήψης των αποφάσεων. Είναι στο χέρι εκείνου που καταπιάνεται με τις απαιτήσεις ενός μυθιστορηματικού έργου να μεταφέρει ορθά και με οικονομία τα γεγονότα, τις γεύσεις, τα ήθη, τις συνήθειες. Όλα εκείνα τα συστατικά στοιχεία που καθορίζουν την ανθρώπινη ταυτότητα και προσδιορίζουν τα μεγέθη της τα πιο αποφασιστικά.

Το πιο σημαντικό από όλα τα στολίδια που κοσμούν το στυλ ήταν για τον Αριστοτέλη η μεταφορά. Ο πρώτος ο οποίος αντιλήφθηκε μια παρόμοια πλάνη ήταν ο Τζιανμπατίστα Βίκο, ο οποίος είπε ότι η ποίηση και η γλώσσα είναι κατά βάθος ταυτόσημα και ότι η μεταφορά, μακριά από να αποτελεί κάποια λογοτεχνική προσφυγή , αποτελεί το κύριο σώμα όλων των γλωσσών… Είναι αδύνατο, συμπληρώνει ο Ερνέστο Σαμπάτο, να μιλήσουμε ή να γράψουμε δίχως μεταφορές.

Και άραγε τι άλλο να σημαίνει αυτή η ποικιλία ανθρώπων και ζωών που συνυπάρχουν ή απλά διαβαίνουν τις σελίδες του μυθιστορήματος του Δημήτρη Παπαδόπουλου; Άραγε τι να εκφράζει αυτός ο κόσμος του εγκλεισμού, το σύμπαν της φυλακής με τις ιδιάζουσες περιπτώσεις και το μυστικό, εθιμικό του δίκαιο αν όχι την εσωτερική θερμοκρασία μιας χώρας που διάνυσε πολλά περισσότερα μίλια ιστορικής συνείδησης σε έναν μόλις αιώνα;

Ο Σαμπάτο συμπληρώνει σε κάποιο δοκίμιό του για την μυθιστοριογραφία. Ο άνθρωπος δεν είναι ούτε πράγμα, ούτε ζώο, ούτε και ένας απομονωμένος, μοναχικός άνθρωπος. Και τα προβλήματά του δεν είναι τα προβλήματα μιας πέτρας ή ενός πουλιού, τα προβλήματα και οι συμφορές τους γεννούνται κατά πρώτο λόγο από τις κοινωνικές του συνθήκες.

Αυτές οι τελευταίες προσδιορίζουν την αισθητική αυτού εδώ του τόπου, το ένστικτο που ανατρέφει την ζωή. Ιχνογραφούν το πρόσωπο της Αριάδνης που ολομόναχη κάπου θρηνεί κρατώντας ένα κομμάτι από τον παλιό εκείνο μίτο του μύθου της. Μικρές, στριμωγμένες ζωές, άνθρωποι που δοκιμάζουν χρόνια τώρα την στυφή γεύση μιας εθνικής φαντασίωσης διασχίζουν όπως αίμα τις φλέβες του κόσμου που στυλώνει ο Δ. Παπαδόπουλος. Εκείνο που σώζει την πικρή πραγματικότητα αυτού του κόσμου που διαστέλλεται και συστέλλεται μες στις σελίδες του Στόματος είναι μια παρατεταμένη αθωότητα, μοναδικό στοιχείο ενός ελληνικού ρυθμού. Ολόκληρη η εικονογραφία της σύγχρονης Ελλάδας, αυτής που γυρεύει ανάμεσα στο πλήθος μια ταυτότητα για να υπάρχει παρελαύνει από τις σελίδες του μυθιστορήματος. Σκεύη, άνθρωποι, τοιχογραφίες, θάνατοι, εκδικήσεις, λογιών αντικείμενα και πάνω από όλα ένας Θεός παλιός. Όλοι όσοι κρατούν κάποιον ρόλο στο Στόμα του Λύκου αποτελούν φωτεινές προβολές του ομηρικού Οδυσσέα, αυτού του διαχρονικού Έλληνα που εχθρεύεται, εκδικείται, σκοτώνει και νοσταλγεί με όλη την δύναμη της ψυχής και του πνεύματός του. Του στοχαστή που διχάζεται. Τα ταξίδια του σώθηκαν πια και ότι θυμάται είναι μονάχα τα παλιά ήθη, τα καμίνια, τα ξεροπήγαδα,. Και ένα σύμπαν επιβαρυμένο από τον πολιτισμό που αποτραβιέται, σπανίζει, ανθίζει για να καταστεί και πάλι λαθραίο, κάλπικο στο γύρισμα του χρόνου καιρού. Ένα είδος ηθικής δέσμευσης συγκροτεί τους αρμούς που συνδέουν την αισθητική αυτού του κόσμου και φωτίζει λαμπερά, αλόγιστα την Ελλάδα, αλλοτινή, νυχτερινή Βαβυλώνα σε μόνιμη μαρμαρυγή.

Το Στόμα του Λύκου καλείται να ανταγωνιστεί τα εξαιρετικά δείγματα της σύγχρονης, ελληνικής μυθιστοριογραφίας που αθροίζονται κάθε μήνα στα ράφια των βιβλιοπωλείων. Οι εκδόσεις Βακχικόν που κατέχουν σημαντικό μερίδιο ευθύνης για αυτήν την αναμόρφωση σε κάθε λογοτεχνικό είδος προτείνουν με το Στόμα του Λύκου έναν νέο και πολλά υποσχόμενο συγγραφέα που κατορθώνει έξω από κάθε χρόνο και κάθε στερεότυπο να αποκαθηλώσει τον σύγχρονο, τον συγχυσμένο ελληνισμό. Έναν κόσμο διαμορφωμένο από κράματα προκαταλήψεων και αμφιβολιών που καθιστούν τόσο επικίνδυνο το ζήτημα της ζωής. Ένας αδιανόητος Θεός ορίζει τις μοίρες μας και απομένει στην γραφίδα του Δημήτρη Παπαδόπουλου να επαναλάβει αυτό το αειθαλές πεθαίνω σαν χώρα που τόσο επιμελώς κρύψαμε μες στο παλιό και το συντελεσμένο.

 

Ο Δημήτρης Παπαδόπουλος προσφέρει στο κοινό ένα κλασικό για την νεοελληνική πραγματικότητα μυθιστόρημα. Στους κόλπους του όλες οι παθογένειες, οι μικρές και οι μεγάλες συνυπάρχουν με απόλυτη αφοσίωση, σχεδόν ψυχική. Η γραφή του Παπαδόπουλου έρχεται με όλη την αμεσότητα του κόσμου και της μουσικής να χειριστεί ιδιοφυώς μια απλή ιστορία ζωής.  Και το κατορθώνει.