«Ο Άθωνας είναι κόσμος ποίησης, ένα πλοίο που πλέει με ανοιγμένα τα πανιά του στη θάλασσα της Οικουμενικότητας, βασιζόμενος στην κοινωνία του προσώπου»

Γράφει ο Μανόλης Ν. Ρουσσάκης // *

Ευαγγελία Δαμουλή-Φίλια «Μεθώντας μ’ ένα κρασί αγιονορείτικο», εκδ. Γρηγόρη, σελ. 510

Εκείνα τα γαλήνια και ευγενικά πρόσωπα του Όρους, των οποίων ο πανάξιος λόγος, η συνειδητοποιημένη εγκράτεια και η αγιασμένη κάθε ώρα και στιγμή προσευχή δε χάνονται αλλά βρίσκουν τον προορισμό τους, γίνονται για μας γέφυρα παρηγοριάς και πλοίο ασφαλούς ταξιδιού στις δύσκολες και κουρασμένες εποχές…

Το αέρινο πέρασμά τους από τον κόσμο είναι ένα συνταίριασμα αγνότατης ζωής και Αγιοπνευματικής εμπειρίας. Αυτή την εμπειρία αλλά και τις διδαχές, όπως τις κατέγραψαν οι συγγραφείς και λογοτέχνες από τα τέλη του 19^ου αιώνα έως τις μέρες μας, έχουμε την θαυμάσια ευκαιρία να μελετήσουμε μέσα από τις σελίδες του σημαντικού βιβλίου της συγγραφέως κ. Ευαγγελίας Δαμουλή – Φίλια με τον τίτλο: «Μεθώντας μ’ ένα κρασί αγιονορείτικο» και υπότιτλο: «Η εμπειρία του ταξιδιού στο Άγιο Όρος στην Ν. Ελληνική Λογοτεχνία από τα τέλη του 19^ου αιώνα έως τις μέρες μας», των εκδόσεων Γρηγόρη που κυκλοφόρησε πρόσφατα στην Αθήνα.

Το βιβλίο αυτό είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε από κοντά, μέσα από την ολοκληρωμένη παρουσίασή του, πριν από λίγους μήνες στο Ηράκλειο της Κρήτης, στην οποία οι εκλεκτοί εισηγητές τοποθετήθηκαν με επιστημονική και φιλολογική εμβάθυνση τόσο ως προς τα περιεχόμενά του, όσο και ως προς το συνολικό έργο της συγγραφέως του. Από τον σπουδαίο πρόλογό του διαβάζουμε: «Το ταξίδι είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που εντάσσεται σ’ ένα χωροχρόνο…».¹ Αυτή η διαπίστωση της συγγραφέως τοποθετεί τα πράγματα από την αρχή στην κοινωνική τους διάσταση η οποία μας αναγκάζει να δούμε τα περιεχόμενα ως μια συνολική έρευνα και καταγραφή ή πιο καλά ως μια κοινωνική ανάλυση των εμπειριών των φωτισμένων επισκεπτών του Όρους. Το ταξίδι είναι πραγματικά ένα κοινωνικό φαινόμενο και μάλιστα θα λέγαμε ένα γεγονός μέγιστης κοινωνικοπολιτιστικής και εκπαιδευτικής σημασίας, καθώς φέρνει τον επισκέπτη σε μια κοινωνική και βιωματική σχέση με τόπους, μνημεία και κάθε λογής αντικείμενα αξίας. Μια σχέση η οποία καταγράφεται με όλες τις αισθήσεις ως γεγονός αλληλεπίδρασης και ταυτόχρονα υιοθέτησης ή διαμόρφωσης στάσεων με τα παρατηρούμενα και εξεταζόμενα γεγονότα ή πράγματα.

Είμαστε πολλές φορές έτοιμοι για μια νέα εμπειρία μέσα από ταξίδι ή περιήγηση και μένει μόνο η τελική μας απόφαση για να οριστικοποιήσουμε αυτή την επιλογή, η οποία θα μας φέρει πιο κοντά στα θέματα που μας ενδιαφέρουν.

Η παράδοση κι αυτός ο υπέροχος βυζαντινός τρόπος ζωής φθάνουν ασθμαίνοντα ως τις μέρες μας, λίγο πριν ξεψυχήσουν και χαθούν για πάντα κάτω από την ισοπεδωτική επέλαση των σύγχρονων νέων τεχνολογιών και μέσων, αλλά και του νέου τρόπου ζωής πιο γενικά. Το γεγονός ότι οι Πατέρες του Όρους διασώζουν ένα μεγάλο μέρος αυτού του τρόπου ζωής και αντιστέκονται στη σήψη και φθορά μας χαροποιεί ιδιαίτερα. Όμως, χιλιάδες άνθρωποι σήμερα δεν έχουν την ευλογημένη ευκαιρία να δουν από κοντά αυτόν τον παραδοσιακό τρόπο καθημερινής ζωής. Εδώ ακριβώς, λοιπόν, έρχεται το βιβλίο αυτό να προσφέρει αυτή τη μοναδική ευκαιρία ανακάλυψης. Να μας βοηθήσει όχι μόνο να πραγματοποιήσουμε κι εμείς αυτό το ταξίδι, αλλά να μελετήσουμε τις πολλές και διαφορετικές απόψεις των δεκάδων σπουδαίων επισκεπτών του τελευταίου αιώνα στο Άγιο Όρος.

Στο Όρος γίνεται ένα αδιάκοπο «πελέκημα» της ιερής γης, μια σπουδαία συνεχής σπουδή και ταυτόχρονα πράξη προσευχής, ένα διαρκές μυστήριο, μια φυγή και ανάβαση προς τον Θεό. Η πολύτιμη γνώση του ιερού παρελθόντος βοηθά τους μοναχούς να συνειδητοποιήσουν τις ποικίλες ματαιώσεις, τα εμπόδια, τα λάθη και τα πάθη της σύγχρονης ζωής και έτσι οδηγούνται σε μια αγιοπνευματική κατάσταση γνώσης των επερχομένων. Αυτή την πολύτιμη εμπειρία τους και μέρος αυτής της γνώσης, λαμβάνουν οι επισκέπτες των μονών κι εμείς, με τη σειρά μας, την παίρνουμε μέσα από τις σελίδες του βιβλίου είτε ως διαπίστωση, είτε ως σκέψη, είτε ως ιερή και σπάνια πηγή έμπνευσης… Γινόμαστε κι εμείς συνταξιδιώτες, συνεξεταστές, συνερευνητές και αυτό μοιάζει με ένα σημαντικό συνέδριο, στο οποίο όλοι μπορούμε να πάρουμε μέρος και όλοι μπορούμε να κάνουμε παρεμβάσεις. Αυτό το πετυχαίνει η κ. Δαμουλή με το εκπληκτικό συγγραφικό της ταλέντο και τον μοναδικό ποιητικό τρόπο με τον οποίο εκφράζεται σε αρκετά σημεία του έργου. Παίρνουμε έτσι μέρος σε ένα πολιτιστικό ταξίδι με τη μελέτη του βιβλίου της. Διατηρούμε στη μνήμη μας πολλές εικόνες αλλά και μια ποικιλία συναισθημάτων.

Ο ποιητής Γ. Σεφέρης γράφει στο έργο του, «Tο σπίτι κοντά στη θάλασσα»:

«…Δεν ξέρω πολλά πράγματα από σπίτια,

Θυμάμαι τη χαρά τους και τη λύπη τους…».²

Το βιβλίο της κ. Δαμουλή μας προσφέρει τα ωραία άνθη για το στεφάνι της προσωπικής μας νίκης ή δικαίωσης. Μας προσφέρει ακόμα τον άρτο για να μπορέσουμε να σταθούμε στις δοκιμασίες, τις χιλιάδες μακρινές φωνές που δεν μπορέσαμε να γνωρίσουμε, τις ιερώτατες σπουδές της εκκλησιαστικής μοναστικής ζωής, την αρχοντιά της απλότητας, την ομορφιά της ταπεινής προσκυνηματικής εμπειρίας και ζωής, την υποδοχή της αληθινής αγάπης σε δύσκολους καιρούς, την αξία της λιτότητας ως ένα ζητούμενο των ημερών μας, το όνειρο τέλος του ασφαλούς και χρήσιμου ταξιδιού… Ο στόχος της, ως συγκριτολόγου, όπως αυτός καταγράφεται ως επιστημονική άποψη από την ίδια, δεν είναι απλώς να συγκρίνει τα διάφορα περιηγητικά κείμενα, αλλά να εξετάσει, μεταξύ άλλων, τις προϋποθέσεις, τις διαφαινόμενες κοινωνικές, πολιτισμικές ή άλλες τάσεις και τις υπάρχουσες αρχές σύμφωνα με τις οποίες έγιναν τα ταξίδια αυτά και διαμορφώθηκαν τα κείμενα.³

Οι μοναχοί του Όρους σήμερα θα λέγαμε ότι είναι τα πρότυπα ως προς την πίστη και την ασκητική τους παρουσία και ζωή, καθώς ό, τι κάνουν καθημερινά το κάνουν ως μια ταπεινή διαδικασία άσκησης σώματος και ψυχής από την οποία κερδίζουν ως προς την εσωτερική τους γαλήνη και την καθημερινή τους επαφή με το Θεό. Εδώ δεν έχουμε αναζήτηση του Θεού αλλά μια διαρκή σχέση και παρουσία του. Οι μοναχοί σύμφωνα με το σημερινό Μητροπολίτη Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικόλαο Χατζηνικολάου είναι: «Αμέριμνοι. Ανεπιτήδευτοι. Δίχως τις ακούσιες τριβές της κοσμικής συμβατικότητας. Μακάριοι. Ελεύθεροι…».⁴ 

Αυτή ακριβώς την ελευθερία και μακαριότητα θα λέγαμε ότι αναζητούμε σήμερα όλοι, αλλά ίσως επιλέγουμε λανθασμένους τρόπους για την πολυπόθητη πραγματοποίησή της. Έτσι, ζούμε σήμερα μ’ αυτές τις τριβές της κοσμικής ζωής, δεμένοι με μια καθημερινότητα από την οποία απουσιάζει η μετάνοια, η εγκράτεια, η προσευχή, η συγνώμη… Οι μοναχοί, τελικά, προσεύχονται για όλους εμάς τους κοσμικούς και η προσευχή τους γίνεται μια συνεχής παράκληση και ένα συνεχές προσκλητήριο αληθινής ζωής. Αυτό κερδίζουν οι αναγνώστες ως μία εσωτερική πραγματικότητα και αλήθεια από τη μελέτη των πολλών απόψεων που βρίσκονται συγκεντρωμένες στο περιγραφικό και αναλυτικό επιστημονικό αυτό βιβλίο. Είμαστε τελικά, όπως προαναφέραμε, όλοι συνοδοιπόροι και συνεξεταστές σε αυτό το ιερό ταξίδι, ιδιαίτερα παραχωρητικοί και, βέβαια, πάντοτε συμπροσευχόμενοι με όλους αυτούς τους επώνυμους συνταξιδιώτες μας, αφού αυτοί επιλέγουν ελεύθερα και αβίαστα να μας παρουσιάσουν τις απόψεις τους και τα αγνά συναισθήματά τους. Αυτό μας προσφέρει τη δύναμη της επιλογής και της ελευθερίας. Αισθανόμαστε ότι βρισκόμαστε σε ένα μεγάλο ανθισμένο λιβάδι, μέσα από το οποίο μπορούμε όχι μόνο να πάρουμε τα άνθη που θέλουμε, αλλά να λάβουμε ταυτόχρονα και τη «σύνθετη ευωδία» του συνόλου της ανθοφορίας αυτής. Η συγγραφέας επιλέγει να παρουσιάσει ακριβώς αυτά τα άνθη μέσα από τα ολάνθιστα και ευωδιαστά κείμενα αγάπης των λογοτεχνών. Γνωρίζει ότι το βιβλίο θα απευθυνθεί σε απαιτητικούς αναγνώστες και έχει συνείδηση ακριβώς αυτής της υπεύθυνης και σοβαρής επιλογής την οποία θα πρέπει να κάνει. Δημιουργεί έτσι ένα θετικό πλαίσιο και κλίμα μελέτης καθώς η τελική επιλογή των κειμένων είναι γεμάτη φως, εικόνες, ήχους, εντυπώσεις και συναισθήματα. Καταφέρνει να ανοίξει πόρτες επικοινωνίας ανάμεσα στον ήδη υποψιασμένο αναγνώστη και τους επισκέπτες του Όρους, εξυψώνοντας μέσα από τα κεφάλαια του βιβλίου τα πιο λεπτά αισθήματα, αυτά που είναι αναγκαία για τη βιωματική προσέγγιση των κειμένων. Γράφει ακριβώς αυτά που θα ήθελε και ο ίδιος ο αναγνώστης να ξεχωρίσει και να μελετήσει μέσα από τις δεκάδες προσφερόμενες πηγές. Τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από όσα πρέπει, ώστε να ικανοποιηθεί συνολικά ο αναγνώστης του έργου. Δεκάδες είναι τα ιερά σημεία στο Όρος. Δεκάδες και οι σκέψεις και διαθέσεις των επισκεπτών του. Καθένας είναι μια ατομική περίπτωση, μια ιδιαίτερη και ιδιόμορφη παρουσία. Τα πρόσωπα αυτά έρχονται, φεύγουν, ξαναέρχονται… Αυτό όμως που μένει και εντυπωσιάζει είναι ο σπουδαίος λόγος τους, που είναι γεμάτος με ποίηση, μέσα από τα πρωτόγνωρα για τους περισσότερους ιερά, προσευχητικά τους βήματα. Βαδίζουν και σκέφτονται, επιστρέφουν και προσεύχονται, φεύγουν και μας αφήνουν συμπεράσματα γνώσης και αγάπης… Εδώ είναι και η σπουδαιότητα του βιβλίου. Συγκεντρώνει αυτά τα συμπεράσματα και μας τα παρουσιάζει. Ας παρακολουθήσουμε τις απόψεις δύο πρωταγωνιστών: «Ο άνθρωπος μεγαλουργεί και η ψυχή αφανίζεται» γιατί της λείπει η «θεία θεωρία» και η «των θαυμάτων ενέργεια» γράφει ο Μακεδόνας συγγραφέας Αλέξανδρος Κοσματόπουλος.⁵

Ευαγγελία Δαμουλή – Φίλια

Ο Γαβριήλ Νικόλαος Πεντζίκης γράφει: «Προϋπόθεση του μυστηρίου είναι ο άλλος, γιατί την υπερβατική αλήθεια που εμπνέει το μυστήριο δεν μπορεί να τη χωρέσει το ατομικό εγώ…».⁶

Αυτή την ενέργεια και αυτό το μυστήριο έρχεται να προσφέρει η σπουδαία φιλόλογος και ποιήτρια κ. Ευαγγελία Δαμουλή – Φίλια, με τη μελέτη αυτή. Άλλωστε όπως γράφει η ίδια στο τέλος του βιβλίου της: «Ο Άθωνας είναι κόσμος ποίησης, ένα πλοίο που πλέει με ανοιγμένα τα πανιά του στη θάλασσα της Οικουμενικότητας, βασιζόμενος στην κοινωνία του προσώπου».⁷

Το βιβλίο απευθύνεται στους εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης και σε κάθε αναγνώστη που θέλει να σχηματίσει μια πρώτη καθαρή εικόνα του ευλογημένου τόπου, να ακολουθήσει με σεβασμό τις επιλογές των περιηγητών και να λάβει την εσωτερική εκείνη ώθηση (κίνητρο) για παραπέρα επαφή και εμπειρία με την προσωπική του πια επίσκεψη στο Περιβόλι της Παναγίας.        Ταυτόχρονα όλοι λαμβάνουμε το επιστημονικό μήνυμα ότι τα κείμενα γενικά θα πρέπει να εξετάζονται συγκεντρωτικά, συγκριτικά και διεπιστημονικά ώστε να εξάγονται από αυτά χρήσιμα συμπεράσματα για την κατανόηση της λογοτεχνικής παραγωγής συνολικά.

Αξίζει πολλά θερμά συγχαρητήρια η προσπάθεια της συγγραφέως όπως αυτή υλοποιήθηκε στο βιβλίο αυτό… Έχουμε μπροστά μας μια κοπιαστική ερευνητική εργασία, η οποία μας φανερώνει όχι μόνο τις επιστημονικές ικανότητες της κ. Δαμουλή αλλά και το έξοχο λογοτεχνικό και ποιητικό της ύφος. Το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα από την αρχή ως το τέλος. Δεν είναι εύκολο να το αφήσει ο αναγνώστης του, καθώς κάθε παράγραφος και σελίδα είναι μια νέα ευχάριστη έκπληξη και μια μοναδική εμπειρία αναγνωστικής απόλαυσης. Απορεί πραγματικά κανείς με τις δεκάδες αυτές εντυπώσεις των επισκεπτών του Όρους και αντιλαμβάνεται τη σημασία του τόπου συνολικά στο πέρασμα του χρόνου. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε την άποψη ότι η πορεία ζωής ενός ανθρώπου ολοκληρώνεται και αγιάζεται με την επιλογή του προσκυνηματικού ταξιδιού εκεί. Το βιβλίο είναι η πυξίδα μας ώστε το ταξίδι αυτό να είναι από πριν φροντισμένο με εφόδια.

Οι μονές του Αγίου Όρους διαθέτουν τις πιο σημαντικές βιβλιοθήκες ως προς τον αριθμό και την ποικιλία των βιβλίων.⁸ Θα μπορούσαμε σ’ αυτό το επιχείρημα να δούμε ένα από τα σημαντικά ίσως κίνητρα των επισκέψεων όλων σχεδόν των πνευματικών ανθρώπων (συγγραφέων, ποιητών, πανεπιστημιακών, δημοσιογράφων, ιστορικών, κ. ά.) σ’ αυτό. Είναι μια ευκαιρία προσευχής και μελέτης… Και αυτή τη μελέτη έχουμε συγκεντρωτικά και περιληπτικά μέσα στις σελίδες του νέου βιβλίου.

Ελπίζουμε το βιβλίο αυτό να ταξιδέψει σε όλους τους χώρους και να κερδίσει τους αναγνώστες. Εμείς έχουμε κιόλας απολαύσει αυτό το πνευματικό ταξίδι, έχουμε ζήσει την εμπειρία της νοεράς προσευχής, έχουμε θαυμάσει τα κειμήλια και τις εικόνες και

έχουμε δοκιμάσει τα νηστίσιμα φαγητά που με κόπο και φροντίδα έφτιαξαν οι Πατέρες… Σας καλούμε όλους λοιπόν τώρα να λάβετε τους ευλογημένους καρπούς της ανάγνωσης αυτής…

Σημειώσεις:

1. Φίλια – Δαμουλή Ευαγγελία, «Μεθώντας μ’ ένα κρασί αγιονορείτικο…», εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα, 2017, σελ. 20.
2. Μπουκάλας Παντελής, (ανθολόγηση) Γιώργος Σεφέρης, εργοβιογραφία, ανθολογία, στη σειρά ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΟΙΗΤΕΣ. Καθημερινές εκδόσεις Α.Ε., εφημ. Η Καθημερινή, Αθήνα, 2014, σελ.123.
3. Φίλια – Δαμουλή Ευαγγελία, ό.π. σελ. 36 – 37.
4. Φίλια – Δαμουλή Ευαγγελία, ό.π. σελ. 481.
5. Φίλια – Δαμουλή Ευαγγελία, ό.π. σελ. 461.
6. Φίλια – Δαμουλή Ευαγγελία, ό.π. σελ. 475.
7. Φίλια – Δαμουλή Ευαγγελία, ό.π. σελ. 504.
8. Ακριτίδου Ελένη, «Οι βιβλιοθήκες του Αγίου Όρους», περιοδικό ΑΡΤΙΟΝ, πρότυπες εκδόσεις ΠΗΓΗ, Θεσσαλονίκη, 2011, τεύχος 2^ο .

* Ο Μανόλης Ν. Ρουσσάκης είναι ειδικός εκπαιδευτικός, πτυχιούχος Ψυχολόγος Παν. Κρήτης. Εργάζεται στο τμήμα ένταξης του 12/θεσίου Δημ. Σχολείου Καστελλίου Πεδιάδος Ηρ. Κρήτης ενώ παράλληλα ασχολείται με τη συγγραφή και την ποίηση.