Το κοινωνικό πρόσωπο της ποίησης

Γράφει η Αναστασία Ν. Μαργέτη // *

Συλλογικό έργο: «Με το π της ποίησης». Δεκατρείς λογοτέχνες για την τρίτη ηλικία. Από την ομάδα λογοτεχνών ΝΗΜΑΤΑ ΜΝΗΜΗΣ. Εκδ. ΑΩ, Αθήνα: 2018,  σελ. 40

Στο συλλογικό έργο «Με το Π της Ποίησης» μια ομάδα από δεκατρείς λογοτέχνες καλούν τον αναγνώστη ν’ αναμετρηθεί με το ανέλπιδο γκρίζο της τρίτης ηλικίας. Δώδεκα ποιητικά έργα συνυφαίνονται σ’ ένα διήγημα και ψηλαφούν περιβάλλοντα ψυχής φέρνοντας τον αποδέκτη αντιμέτωπο μ’ ένα ζήτημα που σκιάζει τη σύγχρονη πραγματικότητα. «Το έργο, που έχει ως θεματικό άξονα την τρίτη ηλικία και τα προβλήματά της, χαρακτηρίζεται από πρωτοτυπία και ευρηματικότητα τόσο στη μορφή όσο και το περιεχόμενο. Διακρίνεται όμως και για την ιδιαίτερη έμφαση που αποδίδεται στον κοινωνικό ρόλο της ποίησης και στην αξία της μυθοπλασίας εν γένει για τον πολιτικό, τον κοινωνικό και τον ηθικό βίο», καταγράφει σε βιβλιοκρισία του ο Γεώργιος Λεοντσίνης, καθηγητής Ιστορίας στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η κοινωνική διάσταση του εγχειρήματος δηλώνεται ξεκάθαρα στον πρόλογο του βιβλίου: «Στη συγκεκριμένη δράση ως ομάδα προσπαθήσαμε, ώστε οι λέξεις να μάς ταξιδέψουν στον κόσμο της τρίτης ηλικίας για να κοινωνήσουμε από τη σοφία, την εμπειρία και την ανθρωπιά της, για να ενώσουμε το σταθερό μας χέρι με αυτό, που όσο, αδύναμο ή τρεμάμενο κι αν είναι, εξακολουθεί να δίνει απλόχερα, να παίρνει, να επικοινωνεί, να διψάει για ζωή».

Με την ομάδα ΝΗΜΑΤΑ ΜΝΗΜΗΣ επιλέξαμε να εστιάσουμε σ’ ένα θέμα δύσκολο που μένει στο περιθώριο και δεν προβάλλεται, διότι παρουσιάζει σκληρές όψεις της κοινωνικής πραγματικότητας· δεν ωραιοποιεί και δεν λάμπει, συνδέεται με την παρακμή και τη φθορά, προκαλεί φόβο κι απέχθεια. «Ξαφνιάζει ευχάριστα η πρωτοβουλία των ποιητών να γράψουν ποίηση για τους μεγάλους… Η εποχή μας γενικότερα στέλνει τους μεγαλύτερους στον καιάδα, είτε κοινωνικό είτε οικονομικό», σημειώνει για το βιβλίο ο Βαγγέλης Αυδίκος, καθηγητής Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Σ’ αυτήν την ηλικία όμως βρίσκεται ο διπλανός, αύριο θα βρισκόμαστε κι εμείς· βρίσκεται η μητέρα και ο πατέρας μας, ο γείτονας με την άνοια που όλο ξεχνάει, ο άγνωστος συμπολίτης μας με τ’ άσπρα μαλλιά που ζει στο γηροκομείο. Όλοι αυτοί που δεν είναι πια πρωταγωνιστές, όμως δεν έχουν παραιτηθεί από τη ζωή αλλά συμμετέχουν με τρόπο διαφορετικό. Πολλές φορές ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι αυτοί, που «ακουμπούν» και στη δική μας δύσκολη καθημερινότητα, έχουν δικαιώματα στον χώρο και τον χρόνο μας· λησμονούμε ότι έχουμε ακόμα πολλά να ωφεληθούμε από την πείρα και τη γνώση τους· ότι ακόμα κι εκείνοι, που έχουν περιορισμένη επικοινωνία με την πραγματικότητα λόγω ασθενειών του σώματος ή του πνεύματος, έχουν δικαίωμα σε αυτό που τους αναλογεί. Γι’ αυτό κι εμείς αναδείξαμε αυτή την κρυμμένη  πλευρά της κοινωνίας.

Ζούμε σε μια εποχή μεταβατική, που δεν παίρνει φως, δεν οδηγεί σε εύκολα συμπεράσματα, δεν έχει ωραίες ουτοπίες και οράματα να προσδεθεί κανείς στο άρμα τους, όπου όλοι « ..είμαστε ανυπόφορα μοναχοί ανάμεσα στο μέγα πλήθος του αιώνα», όπως είχε ήδη επισημάνει ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος. Και η ποίηση αντιστοίχως χαρακτηρίζεται από «ιδιωτική εσωστρέφεια» εφόσον ο ποιητής είναι «παιδί» της κοινωνίας του και της εποχής του. Εμείς με την ομάδα ΝΗΜΑΤΑ ΜΝΗΜΗΣ επιλέξαμε να κάνουμε κάτι διαφορετικό: να ρίξουμε το βλέμμα και στον διπλανό, όχι μόνο στον εαυτό. Και έχουμε να καταθέσουμε το εξής έργο: όχι απλώς να επιδείξουμε το κείμενο καθεαυτό, που διακρίνεται για τις καινοτομίες του. Έχουμε να δείξουμε ότι το έργο μας είναι συλλογικό, ομαδικό δημιούργημα και σημαίνει το έργο μιας μικρής ομάδας (λογοτέχνες), που αναφέρεται σε μια μεγαλύτερη ομάδα (άτομα της τρίτης ηλικίας) και απευθύνεται σε μια ακόμη μεγαλύτερη ομάδα (το σύνολο της κοινωνίας). Είμαστε  μια ειδική ομοιογενής ομάδα, οι δεκατρείς λογοτέχνες, που αναφέρεται  σε μια πολύ μεγαλύτερη ανομοιογενή ομάδα, τους ηλικιωμένους, αλλά και οι δυο ομάδες έχουν κοινό χαρακτηριστικό τον χρόνο. Με βάση το ίδιο, κοινό χαρακτηριστικό, η ομάδα μας απευθύνεται στον καθένα και σε όλους. Σε μια πορεία –αλληλουχία από το μικρό στο μεγάλο, από το ειδικό στο γενικό. Σαν ένα παιχνίδι με το Π του χρόνου, που διαρκώς αλλάζει χέρια, αφού όλοι ελπίζουμε ότι θα γεράσουμε… Με τρόπο ανάλογο η ποίηση μπορεί να συνδιαλεχθεί με οποιοδήποτε θέμα ή ζητούμενο του δημόσιου βίου. Στο διήγημα ο ήρωας, ένας ηλικιωμένος που οδεύει προς του τέλους το αναπόφευκτο, βρίσκεται έγκλειστος σ’ ένα κελί –από ποιους άραγε;  Πώς;

Δεν επέλεξα να βρεθώ εδώ μέσα. Άλλωστε, δεν υπάρχει και επιλογή, κανείς μας δεν θα μπορούσε ποτέ να το επιλέξει. Εδώ απλώς ερχόμαστε και περιμένουμε, διάγουμε την καθημερινή μας ρουτίνα, αναπόδραστη και χωρίς τεράστιες διακυμάνσεις, διερωτόμαστε για τα πιο σημαντικά και τα πιο ασήμαντα περιστατικά, απαριθμούμε τις χαρακιές στον τοίχο και βλέπουμε τον ασβέστη να σπάζει σε μικρά κομμάτια, μέρα με τη μέρα, όπως κι εμείς (απόσπασμα από «Το Κελί»).

Εκεί αντιλαμβάνεται με τρόπο οδυνηρό ότι έχει περιθωριοποιηθεί και καθώς αισθάνεται το τέλος του να πλησιάζει, μοιάζει να συνομιλεί με τις δώδεκα ποιητικές «φωνές»,  που τις συνέχουν και τις διατρέχουν τύψεις:

Ήταν εκεί

στον φυλλοβόλο χρόνο της ζωής της

…………………………………………

Μα είναι κι εκείνο το παιδί,

που μέσα τους κοιμάται.

……………………………………….

Τα έβλεπε όλα καθαρά.

Υπήρχαν μέσα του και γύρω του.

………………………………………

Κι όλα αυτά θα ξαναέρχονται όσες ασπίδες χλωμής επικοινωνίας

κι αν εφεύρουμε.

…………………………………………

Εκφραστικά πετρωμένος

Υπαρξιακά  -προς το παρόν- άπατρις

…………………………………………

σαν άχρηστο παλιό σκαρί

σ’ ερημικό λιμάνι.

…………………………………………

η ομοφροσύνη

ηρωική και νεανική

……………………………………..

Εκών ή άκων μ’ έξοδο

άφησες το κορμί σου.

………………………………………

Πριν πέσει η αυλαία θα ακούσω τη φωνή σου

την περασμένη μου ζωή να γητεύει.

……………………………………………….

Και οι απώλειες κάθε ημέρας  σωρηδόν

-πώς πέρασε έτσι γρήγορα ο καιρός-

…………………………………………

Δεν υπάρχει θάνατος. Μετά τη γεροντική ηρεμία έρχεται το έμβρυο· τόσο φυσικά και άμεσα όσο κάθε πραγματική αλλαγή.

………………………………………

Υπήρξε κάποτε δεσπόζουσα η φλούδα σε ψυχική ουλή ανήκουσα

σε παραμυθικό λόγο.

(Τα αποσπάσματα από τα δώδεκα ποιητικά κείμενα σταχυολόγησε η Διώνη Δημητριάδου)

            Μέσα από μια μικτή φόρμα με ποίηση και διήγηση συνδημιουργήσαμε ένα ενιαίο αφήγημα. «Εντυπωσιάζει η ποικιλία ως προς τις στιχουργικές τεχνοτροπίες: ελεύθερος στίχος, ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος, σχηματοποίημα («Σωρεία λαθών»– βλέπε και βραχυλογικό φιλοσοφικό στοχασμό «σωρείτη») και άλλα», καταθέτει στην κριτική της η Ασημίνα Ξηρογιάννη.  «Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα διήγημα που συνδέεται με νήματα ποιητικής μνήμης από αφηγητή σε αφηγητή, όπου ένας ηλικιωμένος, έγκλειστος σε κελί, αναμένει να του ανακοινώσουν την εκτέλεσή του. Και παρ’ ότι γράφτηκε εκ των υστέρων προκειμένου να συνομιλήσει τμηματικά και κατ’ ιδίαν με τα δώδεκα ποιήματα της σύνθεσης, καταφέρνει να αφηγηθεί μια ενιαία ιστορία μαζί τους σε παράλληλους και σε διασταυρούμενους χρόνους. Τα ποιήματα δεν ακολουθούν συγκεκριμένη στιχουργική τεχνοτροπία, σηματοδοτώντας με την ποικιλία τους τις πολυκύμαντες εκφάνσεις της ζωής» γράφει σε βιβλιοπαρουσίαση ο Θανάσης Βαβλίδας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας και παρατηρεί: «Κατά τη γνώμη μου δεν πρόκειται απλώς για ένα καλό βιβλίο, αλλά για ένα σημαντικό βιβλίο». Ίσως γι’ αυτό και το λογοτεχνικό περιοδικό Vakhikon συμπεριέλαβε το βιβλίο «Με το π της Ποίησης» στις προτάσεις ανάγνωσης του περασμένου Δεκεμβρίου.

Στο συλλογικό έργο «Με το π της Ποίησης» συμμετέχουν με τα έργα τους οι λογοτέχνες: Διώνη Δημητριάδου, Ξανθίππη Ζαχοπούλου, Αγγελική Ζερβαντωνάκη, Ματίνα Καρελιώτη, Στάθης Κεφαλούρος, Χαράλαμπος Μαγουλάς, Αναστασία Μαργέτη, Αντώνης Παπαδόπουλος, Θεοχάρης Παπαδόπουλος, Ηλίας Παπακωνσταντίνου, Αντρέας Πολυκάρπου, Φαίη Ρέμπελου, Γιώργος Ρούσκας. Το εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο του βιβλίου κοσμούν έργα του εικαστικού Κωνσταντίνου Βερούτη.

Ως ανθολόγος και επιμελήτρια της έκδοσης θεωρώ ότι το τόλμημά μας περατώθηκε με επιτυχία. Η συμμετοχή, λοιπόν, σε μια ομάδα που οργανώθηκε ισότιμα μόνη της για έναν κοινό στόχο, δίχως την προτροπή ή την παρέμβαση κάποιου εκδότη, όπως η ομάδα λογοτεχνών ΝΗΜΑΤΑ ΜΝΗΜΗΣ, εκτός από μία ακόμη καινοτόμο πρακτική, ίσως και να αποτελεί μιαν απάντηση σε αιτήματα των καιρών… σήμερα είμαστε 13, αύριο ίσως να γίνουμε 1013…

* Η Αναστασία Ν. Μαργέτη είναι εκπαιδευτικός και ποιήτρια.