✔ Μάρω Βαμβουνάκη: «Τον πτωτικό άνθρωπο η ευτυχία τον τρομοκρατεί»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

«Νομίζω πως η ιστορία των ανθρώπων στη γη πάντα υπήρξε ταραγμένη. Κολλάμε βέβαια στη σημερινή, τη δικιά μας, και τη θεωρούμε χειρότερη. Πάντα γινόταν και γίνεται έτσι γιατί το σήμερα τσούζει. Φανταστείτε να ήσασταν σκλάβα στην αρχαία Αθήνα, χριστιανή στο Κολοσσαίο της Ρώμης, πολίτης της Αγίας Πετρούπολης όταν την πολιορκούσε ο Χίτλερ […] Ο άνθρωπος πάντα και παντού πρέπει να είναι πνευματικά δυνατός για να τα βγάλει πέρα. Δεν ξέρω άλλο νόμο επιβίωσης.»

Υποστηρίζει η Μάρω Βαμβουνάκη υπογράφοντας στο «Ένας αφηρημένος άντρας» (εκδ. Ψυχογιός) το απόλυτα ερωτικό μυθιστόρημα, με μια «συνειδητή» και «αυτοθυσιαστική» αγάπη. Και μας μιλά στον Φιλελεύθερο για τα παιδικά χρόνια και τη σχέση τους με τον έρωτα, για την φιλία και τον έρωτα που ανθίζουν κόντρα στις συνθήκες, για τον πτωτικό άνθρωπο που τον τρομοκρατεί η ευτυχία, για το Νυν που οδηγεί στο Αεί, αλλιώς δεν γίνεται. Μιλώντας κατ’ ευθείαν ως συγγραφέας και ψυχολόγος στην καρδιά του ανθρώπου.

-Κυρία Βαμβουνάκη, τι σηματοδοτούν για ένα παιδί οι λάθος γονείς; Οι κακοί γονείς;

Και βέβαια υπάρχουν νοσηρότατοι γονείς, ή ακόμα, όπως το λέτε, κακοί γονείς. Ακόμα περισσότερο υπάρχουν καλοπροαίρετοι γονείς που κάνουν πολλά επικίνδυνα πράγματα στις ψυχές και τις ψυχολογίες των παιδιών τους. Γονείς που αγαπάνε εγκληματώντας.

-Μπορεί ένα παιδί κακών γονιών να έχει μια καλή κι ευτυχισμένη ζωή;

Εδώ και πάνω από ένα αιώνα γίνεται μεγάλη, υπερβολική κουβέντα πάνω στη διαμόρφωση του βίου μας από το πώς ζήσαμε τα παιδικά μας χρόνια. Ασφαλώς οι γονεϊκές συμπεριφορές προξενούν τραύματα, αδυναμίες, τάσεις, μεγάλες φοβίες, ανάγκες παρεκκλίνουσες. Δεν είναι όμως ποτέ εντελώς καταδικασμένα τα της ζωής μας, ούτε καν απ’ τη μητέρα μας. Ο άνθρωπος γεννιέται αφάνταστα εξοπλισμένος, -από τον Θεό; από τη φύση; – να αντισταθεί στη μοίρα του ή να υποταχτεί. Κανείς δεν στερείται την ελευθερία της βούλησής του να διαλέξει το δρόμο του. Έχουμε πάμπολλα παραδείγματα παιδιών άθλιων γονέων που μεγαλούργησαν, που έγιναν θαυμάσιοι γονείς οι ίδιοι. Ο άνθρωπος κουβαλάει πνοή Θεού εντός του. Και τι δεν μπορεί να κάνει! Ιδίως το καλό, το ελεύθερο και το αληθινό μπορεί να κάνει! Εκεί δέχεται μεγάλη βοήθεια.

-Αν η ηρωίδα σας δεν είχε αυτά τα απελπισμένα έως απόγνωσης παιδικά χρόνια, ενδεχομένως να μη ζούσε και αυτό τον αδιέξοδο, καταστροφικό έρωτα;

Εγώ νομίζω πως η παιδική δυστυχία της Μαρίας την έκανε ώριμη, αποφασιστική, εργατικότατη. Ο έρωτάς της δεν ήταν άρρωστος, αντίθετα, συνάντησε τον άντρα της ζωής της και δέθηκε μαζί του με βαθειά αμοιβαιότητα. Αυτό ήταν η ευτυχία και η δυστυχία της όταν τα εξωτερικά συμβάντα τους χώρισαν. Χώρισαν μάλιστα συνειδητά, από ευαισθησία, θυσιαστικότητα και ήθος.

-Τα παιδικά μας χρόνια, κυρία Βαμβουνάκη, καθορίζουν και τα ερωτικά;

Λέγεται ότι κυρίως ερωτικά μας επηρεάζουν. Βλέπετε, δεν λέω την σκληρότερη λέξη: καθορίζουν, γιατί δεν την πιστεύω πια. Επειδή η σχέση γονιού-παιδιού, εραστού-ερωμένης είναι οι πιο απαιτητικές, απόλυτες σχέσεις, λειτουργούν οι ανάγκες τους σαν συγκοινωνούντα δοχεία. Ριζώνουν στις πρώτες εποχές της ύπαρξης. Δεν είναι τυχαίο ότι οι εραστές συνηθίζουν να λένε ο ένας τον άλλο “μωρό μου”. Είναι βέβαια συνηθισμένο, όντας στερημένο παιδί, να μπαίνεις στην ερωτική σχέση σαν στερημένο παιδί που ζητά τον τέλειο γονέα. Αν αυτό συμβαίνει και στις δυο πλευρές καταλαβαίνετε το πλήθος των παρανοήσεων και των παράπονων…

-Αλήθεια, υπάρχουν ευτυχισμένοι, γόνιμοι έρωτες;

Και βέβαια υπάρχουν. Τουλάχιστον εν δυνάμει υπάρχουν. Κι επειδή υπάρχουν μας μαγνητίζουν να τους αναζητάμε με πείνα και δίψα. Το πρόβλημα είναι όμως αν διαρκούν. Διότι η σχετική και ανώριμη, η εγωιστική κοινή μας κατάσταση δεν είναι σε θέση να συντηρήσει έναν ευτυχισμένο γόνιμο έρωτα. Αρκετά συχνά, μην αντέχοντάς τον, τον σκοτώνει. Τον πτωτικό άνθρωπο η ευτυχία τον τρομοκρατεί.

-«Στο κάτω κάτω της γραφής κι εγώ μια μετανάστρια, αλλά επί τόπου είμαι», αρκεί η τοπική απομάκρυνση για ξεφύγεις από την γονεϊκή επιρροή, κυρία Βαμβουνάκη; Η ηρωίδα σας ξέφευγε;

Για μένα η τοπική απόσταση έχει πάντα αξία όταν κομποδένουν οι σχέσεις. Κάθε είδους. Ανοίγει τότε ο ορίζοντας που κοιτάς, ηρεμεί η καρδιά, συλλογίζεσαι ήσυχα χωρίς νευρικές ταραχές απ’ τον άλλο. Τον κρίνεις δικαιότερα.

Η μοναξιά είναι άσκηση ωριμότητας και ως εκ τούτου δικαιοσύνης, προς τους άλλους και προς τον εαυτό σου. Έχουν καταστραφεί σχέσεις γιατί δεν τόλμησαν μια τοπική απομάκρυνση. Το λέει κι ο Πωλ Κλωντέλ, “Πιο εύκολα θυσιάζεσαι γι αυτούς που αγαπάς παρά που συζείς μαζί τους.”

-Αλήθεια, γιατί ενώ είναι το δικό της βιβλίο, τα παιδικά και ερωτικά της χρόνια σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, εντούτοις χαρίζετε τον τίτλο σε εκείνον; Ένας αφηρημένος άντρας…

Α, μα είναι αυτός ο ελκυστικός αφηρημένος που της χάραξε πορεία!… Πώς να μην τον κάνει τίτλο βιβλίου και μότο ζωής;

-«Η αγάπη η πραγματική είναι αναμφισβήτητη», σε εποχή όπου όλα αμβισβητούνται, υπάρχουν αναμφισβήτητες αγάπες, κυρία Βαμβουνάκη;

Εγώ δεν πιστεύω στις αλλαγές εποχών όσον αφορά στα βαθειά αισθήματα. Δεν άλλαξε η αγάπη στο παιδί σου, άλλαξε ίσως η αγωνία σου μέσα σε αυτόν τον νέο δήθεν κόσμο. Όχι, δεν άλλαξε η λαχτάρα για μεγάλο έρωτα, άλλαξε η τόλμη να τον αντέξεις, γεμίσαμε φόβους…

-Τι πρέπει να έχει μια ιστορία για να γίνει ιστορία σας;

Ιδέα δεν έχω…Με αρπάζει μια περιπέτεια από τα μαλλιά και με τρέχει γιατί, χωρίς να ξέρω το λόγο, με σπρώχνει και με πιέζει να την πω. Αν δεν υπάρχει αυτό το ακατανόητο ορμητικό κύμα δε μπορώ να γράψω γιατί δεν με ενδιαφέρει. Κι όταν κάτι δεν με ενδιαφέρει μου γίνεται πολύ κουραστικό και ανιαρό.

– Ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ο ήρωάς σας ή η ηρωίδα σας;

Το ίδιο θα έλεγα και για τα πρόσωπα ενός βιβλίου. Εισβάλλουν στον κόσμο μου.

-Στην εποχή μας ανθίζουν οι παθιασμένοι έρωτες; Οι αληθινές φιλίες;

Αμέ! Μα δεν ακούτε στις ειδήσεις πόσα ερωτικά εγκλήματα γίνονται συνεχώς; Αλλάζει η τρελή ζήλια; Η κτητικότητα; Ο τυφλός πόθος να γίνεις ένα με κάποιον, ειδάλλως να τον εξαφανίσεις από γης; Ειδικά σήμερα που οι ανασφάλειες καλπάζουν, τα πάθη φλογίζονται περισσότερο, διότι η παιδική ανασφάλεια των ερώτων σε κάνει καχύποπτο, εύκολα δυστυχισμένο, κατήγορο, συκοφάντη, γκρινιάρη. Η ανασφάλεια και η δειλία είναι που κάνουν πολλούς να αποφεύγουν τις τυραννίες των ερώτων σήμερα, η δίψα είναι αιωνίως ίδια και όμοια.

-Τι απαιτούν και οι μεγάλοι έρωτες και οι αληθινές φιλίες που δεν το επιτρέπει η σημερινή εποχή;

Σθένος, πίστη, απόφαση, “να ζήσω αληθινά”. Κουράγιο να πω, “δεν με νοιάζει πώς θα τελειώσει”.

-«Ήταν πλάσμα των συνθηκών», είμαστε πλάσματα των συνθηκών, κυρία Βαμβουνάκη; Και πώς μπορεί κάποιος σε ταραγμένες ιστορικά εποχές, τελικά, να μην είναι;

Νομίζω πως η ιστορία των ανθρώπων στη γη πάντα υπήρξε ταραγμένη. Κολλάμε βέβαια στη σημερινή, τη δικιά μας, και τη θεωρούμε χειρότερη. Πάντα γινόταν και γίνεται έτσι γιατί το σήμερα τσούζει. Φανταστείτε να ήσασταν σκλάβα στην αρχαία Αθήνα, χριστιανή στο Κολοσσαίο της Ρώμης, πολίτης της Αγίας Πετρούπολης όταν την πολιορκούσε ο Χίτλερ. Έτρωγαν το ξύλινο πάτωμα του σπιτιού τους για να χορτάσουν κάπως τότε… Ο άνθρωπος πάντα και παντού πρέπει να είναι πνευματικά δυνατός για να τα βγάλει πέρα. Δεν ξέρω άλλο νόμο επιβίωσης.

-Από τον «Αρχάγγελο του καφενείου» (1978) μέχρι το «Ένας αφηρημένος άντρας» (2019), τι έχει αλλάξει και τι παραμένει ίδιο κι απαράλλαχτο, κυρία Βαμβουνάκη; Στη γραφή σας, στη ζωή σας, στη ζωή μας…

Γιατί νομίζω πως από πάντα μου μέχρι σήμερα έχω μείνει απαράλλαχτη;.. Κακό αυτό!… Μια αγαπημένη ξαδέλφη μου μού έστειλε ένα γράμμα που της είχα γράψει στα είκοσι χρόνια μου από την Αθήνα στα Χανιά όπου ζούσε. Το διάβασα πρόπερσι και νόμισα πως το είχα γράψει προχθές.

-«Ποτέ δεν είναι αργά να μάθεις τι έζησες», εκ των υστέρων το μαθαίνουμε ή και ποτέ δεν το μαθαίνουμε αυτό, κυρία Βαμβουνάκη;

Μπορείς να μάθεις αν το θες με μεγαλύτερη ακρίβεια και ώριμη κρίση εκείνο που έζησες ως παρελθόν σου. Αυτός είναι ο σκοπός της ψυχοθεραπείας άλλωστε. Της αυτογνωσίας που τόσο συζητιέται στις μέρες μας. Δεν είναι όμως πάντα σίγουρο ότι θες να γνωρίσεις στ’ αλήθεια την προϊστορία σου. Πολλοί καταφεύγουν στην ψυχανάλυση προκειμένου να ξαναγράψουν ένα νέο μυθιστόρημα ως βιογραφία τους.

-Πόσο εύκολο είναι να απομακρύνετε την ψυχολόγο από την συγγραφέα, όταν γράφετε ένα μυθιστόρημα;

Ό,τι έμαθα πια, ό,τι πέρασα, μπολιάστηκαν στο αίμα μου και έγινα ένα αδιαχώριστο Εγώ, ένας εαυτός που δεν διακρίνει ρόλους, ιδίως όταν δρω αυθόρμητα. Έτσι συμβαίνει με όλους μας.

-Όταν ζείτε; (και την ψυχολόγο και τη συγγραφέα)

Το ίδιο και όταν ζω. Άλλωστε ποτέ δεν ζω τόσο γνήσια με τον εαυτό μου όσο όταν γράφω. Τούτη η ηδονή της αυτοκατάδυσης είναι που μας κάνει μανιακούς με τη γραφή όσους γράφουμε συστηματικά.

-«Μονάχα η αλήθεια επιζεί, όλα τα άλλα χάος», στην εποχή μας όπου ο καθένας έχει την δική του αλήθεια, πώς φτάνει κανείς στην Αλήθεια;

Α, μεγάλη και αιώνια κουβέντα αυτό!… Άπειρες “αλήθειες” και Αλήθεια καμιά! Τελικά για μένα η Αλήθεια κατέληξε στο πρόσωπο του Χριστού και εκεί γαλήνεψα. Σχετικά…

-«Νομίζω ότι για να καταλήξεις δικαιότερος πρέπει πρώτα να αδιαφορήσεις», ακούγεται κάπως οξύμωρο, αλλά δεν είναι, έτσι;

Πρώτα να αδιαφορήσεις, να γίνεις απαθής. Δηλαδή να μη σε καίει και να μη σε τυφλώνει ένα πάθος για το θέμα που σε απασχολεί. Είναι εντελώς λογικό αυτή η νηνεμία, η ενάργεια.

-«Κάθε περίπτωση, κατά την περίπτωση», κι εδώ η διάκριση αλλά πόσο αυτή η διάκριση ευνοεί τα προσωπικά άλλοθι;

Είναι μαρτύριο τα προσωπικά άλλοθι που σε παίζουν πινγκ πονγκ μέσα στη συνείδησή σου. Τα λέει θαυμαστά ο Ντοστογιέφσκι όλα ετούτα! Η διάκριση είναι η πιο δύσκολη από τις αρετές όπως γράφουν οι Άγιοι Πατέρες, οι τόσο βαθειά ανθρωπογνώστες. Πρέπει να αγνοήσεις τα θέλω σου για να την κερδίσεις τη διάκριση. Μέγιστος ταχυδακτυλουργός τα Θέλω.

-«Άμα φοβάσαι δύσκολα καταλαβαίνεις τι σου γίνεται», στην εποχή μας όπου δεν γίνεται να μη φοβάται κανείς το αύριο, πώς μπορεί να καταλάβει το τι του συμβαίνει;

Κάποιοι λένε, πως ο φόβος είναι το αντίθετο της αγάπης. Άλλοι, πως φόβος είναι το αντίθετο της αλήθειας. Καταλαβαίνετε την ισχύ του φόβου και την τεράστια ανάγκη να τον παλέψουμε, να τον γιατρέψουμε όπως όπως και όσο γίνεται. Δύσκολο, βασανιστικά δύσκολο, όμως δεν υπάρχει τρόπος να ζούμε αυθεντικά όντες φοβισμένοι.

Όσο για το αύριο… Ποιος μπορεί να το γνωρίζει; Σε μια ώρα μέσα αισθανόμαστε διαφορετικοί, συμβαίνουν απροσδόκητες ανατροπές μέσα και έξω μας. Το αύριο ας είναι ελπίδα, όχι άγχος. Καλό είναι να υποβιβάσουμε την αξία του αύριο και να συγκεντρωθούμε στην πραγματικότητα του Τώρα. Το Νυν σε οδηγεί στο Αεί, δεν γίνονται χρονικά άλματα. Δεν πας πουθενά αν δεν πατάς καλά στο τώρα.

-«Χρεώνεται αμαρτίες ο μεγάλος έρωτας ή είναι αθώος;» το ρωτάτε, το έχετε απαντήσει;

Δεν μπορεί να χρεώνεται όταν τον τυφλώνει και τον τρελαίνει ο πόθος. Σε σέρνει από τη μύτη, σε αρπάζει από το λαιμό. Θυμάμαι μια φράση της Ντόρις Λέσινγκ για κάποιο ήρωά της: “Και τη ζωή του όλη θα έδινε για μια νύχτα μαζί της…” Έχει μεγάλο κίνδυνο αλλά και μεγαλείο ο ερωτικός πόθος. Γεννάει παιδιά, δίνει ζωές, παίρνει ζωές, σε μεταμορφώνει από ευτυχία ή από φριχτό πόνο.

-Στην εποχή μας, εκτός από την φιλία που σώζει τελικά την ηρωίδα σας, τι άλλο μας σώζει;

Η αγάπη του Θεού μόνο σώζει εντέλει. Απ’ αυτήν και γι αυτή εκπορεύονται όλων των ειδών οι αγάπες μας, όλες οι αμαρτίες που πέφτουμε γυρεύοντάς την. Απ’ αυτήν πλαστήκαμε, αυτή θα μας παραλάβει και στο θάνατό μας. Και η φιλία είναι η πιο αγνή αγάπη μέσα στα ανθρώπινα. Ο Χριστός μας αποκαλεί “φίλους”.

-«Η σωστή λένε ερώτηση, η πολύ σωστή γεννάει καμιά φορά την απάντηση», να κάνετε την τελευταία ερώτηση εσείς για την εποχή μας και γι’ αυτό το βιβλίο;

Η ερώτησή μου παντού είναι πάντα η τελική: Να ζήσω ή να επιβιώσω; Και πώς;

 

Δημοσιεύθηκε στον Φιλελεύθερο