Fractal
Home / Βιβλιοκριτικές / Η «γυναικεία» γραφή στην ποίηση της Μαρίας Τζίκα
01/04/2020, 12:21 μμ

Η «γυναικεία» γραφή στην ποίηση της Μαρίας Τζίκα

Γράφει η Λίλια Τσούβα //

 

Μαρία Τζίκα «Μισός θεός», εκδ. Βακχικόν

 

Είναι αδύνατο να ορίσει κανείς μια γυναικεία πρακτική γραφής, έγραφε η Ελέν Σιξού στο δοκίμιο Το γέλιο της Μέδουσας.[i] Ακαδημαϊκή, ποιήτρια, θεατρική συγγραφέας, κριτικός λογοτεχνίας και φιλόσοφος, η Ελέν Σιξού είναι η κυριότερη εκπρόσωπος, μαζί με την Τζούλια Κρίστεβα, της μεταδομιστικής φεμινιστικής θεωρίας. Με διδακτορική διατριβή πάνω στον J. Joyce και συνεργάτες στην έκδοση του περιοδικού Ποιητική τον Τ. Todorov και τον G. Genette, καθιέρωσε το 1974 στο πειραματικό πανεπιστήμιο Paris VIII ένα πρόγραμμα γυναικείων σπουδών, πρώτο στο είδος του στην Ευρώπη.

Μαζί με τις γαλλίδες και τους γάλλους θεωρητικούς υπέθετε την ύπαρξη μιας γυναικείας γραφής την οποία ονόμασε écriture feminine. Η γυναικεία πρακτική γραφής θα παραμείνει αδύνατη, σημείωνε, γιατί δεν μπορεί ποτέ να θεωρητικοποιηθεί, να περικλειστεί και να κωδικοποιηθεί. Η χρήστρια ενός τέτοιου λόγου θα είναι ένα είδος αιώνιου μαχητή της ελευθερίας σε ένα αναρχικό πεδίο μόνιμης αντιπαράθεσης. Το γυναικείο είδος γραφής είναι ένα είδος γραφής κατά κάποιο τρόπο μοναδικό προϊόν της γυναικείας φυσιολογίας  το οποίο οι γυναίκες πρέπει να τιμούν στη γραφή τους.

Η Μαρία Τζίκα, στην ποιητική της συλλογή Μισός Θεός, από τις εκδόσεις Βακχικόν, τιμά τη γυναικεία φυσιολογία. Η γραφή της αποτελεί αναπαράσταση των γυναικών στη λογοτεχνία. Ανασύρει στην επιφάνεια την ξεχωριστή εμπειρία των γυναικών από τη μητρότητα και τονίζει τη γυναικεία ψυχοσύνθεση.

Καλαίσθητη η έκδοση, με εξώφυλλο πίνακα του Σάκη Μπιτσιού, εικαστική ερμηνεία του περιεχομένου. Το ποιητικό σώμα ανοίγει με την ενότητα Νέα θρησκεία. Οκτώ συνθέσεις στις οποίες καταγράφεται η εμπειρία της μητρότητας και της ανατροφής των παιδιών από την πλευρά του γυναικείου φύλου.

Η μητρότητα στην ποίηση της Μαρίας Τζίκα παρουσιάζεται ως η μόνη αγαθοποιός γεννήτρια του κόσμου και περιβάλλεται με ιερότητα. Είναι μια δύναμη μυστηριακή που μεταβάλλει την κοσμοθεωρία της γυναίκας και τη γεμίζει με αισθήματα πληρότητας που ανακουφίζουν από το υπαρξιακό άγχος. Θα μιλήσουν τα παιδιά μου για μένα, γράφει και αισθήματα αισιοδοξίας κατακλύζουν τους στίχους. Η μητρότητα γίνεται ελιξίριο ζωής, αντίδοτο στην κακία και τον φθόνο. «Κι ένα τέταρτο μητέρας αρκεί για δέκα ζωές. Και πάλι κάτι θα περισσέψει που να το ανακράξεις σε στιγμή κινδύνου», γράφει Οδυσσέας Ελύτης.

Είναι μια ευτυχία αρχέγονη η μητρότητα που το ποιητικό υποκείμενο τη βιώνει σαν Νέα θρησκεία. Το αγκάλιασμα, η ενότητα που φέρνουν τα παιδιά στην οικογένεια, η τρυφερότητα που αναπτύσσεται, συνιστούν αρμονίες ευφραδείς που διακλαδώνονται σε ώτα μητρώας μουσικής.

Η πλήρωση της μητέρας προέρχεται από την ατομική ολοκλήρωση, αλλά και την ανιδιοτελή προσφορά. Οδηγεί σε άφοβες μέρες ευτυχίας. Η γυναίκα αφιερώνεται σε αυτή τη χαρά. Στοιχισμένη στη γραμμή των παιδιών, στο σφύζον της τρυφερότητας πλέγμα.

Παιδί

Κάτω από τα μάγουλά σου φέγγει

συστάδα από τα μάτια του Θεού

που σε κοιτά όπως πλέεις το αποτύπωμά σου

στον γεωμετρικό αέρα,

όπως την υπαρκτή σου όψη διαπερνάς

προσηλωμένο

σε αθώρητες καταβολές,

με μιαν αυθόρμητη πίστη

στην πλήρωση της ομορφιάς

απαλύνεσαι εικόνα ρευστή

στην απεραντοσύνη,

σημαδεύοντας

το πέρας της κανονικής ωραιότητας.

 

Με την αγάπη ως μόνη ένζωη ενέργεια

γίνεσαι ορατότητα

σε έναν ξεθωριασμένο κύκλο

και η ισχύς των ανθρώπων του

δεν σε περιβάλλει πια.

 

Μαρία Τζίκα

 

Τα ουσιαστικά σηκώνουν το βάρος της ποιητικής γραφής και των τίτλων. Λώρος, παιδιά, τρυφερότητα, αγκάλιασμα, γεννήτρα, ανάσα, αθώα, θαλερότητα, ευτυχία, βρέφος, θαύμα, εγκόσμιο βίωμα. Αποτελούν τα ίδια μια ποιητική αφήγηση και παραπέμπουν στη νιότη, στο παιδί, στην εγκυμοσύνη, στην αθωότητα. Η σκέψη αποτυπώνεται με λυρισμό, συνεχείς διασκελισμούς και μακροπερίοδο λόγο. Τα νοήματα πυκνά. Γίνεται χρήση του δευτέρου ενικού προσώπου που προσδίδει αμεσότητα και συνομιλιακό-παραινετικό ύφος, καθώς η μητέρα συμβουλεύει την κόρη για τη ζωή και τον έρωτα.

Αρχή της ζωής

Ένα ψίχουλο από γλυκό μπισκότο

καμώνεται τον φτερωτό ιχθύ

μες στο ποτήρι που σε ξεδιψά

από το παιχνίδι,

μικρές δαχτυλιές σου στο γυαλί,

μικρογραφίες γαλαξιών

φωτίζει η ζαχαρόσκονη της υφής του.

πάντα ήθελα να φύγω από εδώ,

έναν πλανήτη από αλεύρι

ελευθέρωσε η γουλιά σου,

ας επιπλεύσουμε πάνω του

ως την όμορφη αρχή

της ζωής.

Στη δεύτερη ενότητα, με τίτλο Μισός Θεός, η διάθεση, η κίνηση, το περιεχόμενο και ο χωροχρόνος αλλάζουν. Ακόμη και η ποσότητα των ποιημάτων αλλάζει: εικοσιπέντε συνθέσεις, έναντι οκτώ της πρώτης ενότητας. Από το γαλήνιο περιβάλλον της οικογενειακής εστίας μεταβαίνουμε σε κοινωνικούς και υπαρξιακούς προβληματισμούς. Είναι το άλλο μέρος της ζωής. Η δύσμορφη κοινωνική πραγματικότητα. Σκαιά παιδιά, καταναλωτικός έρωτας, σαρκοφαγία, πόλεμοι, αδύναμοι άνθρωποι και τοξικές σχέσεις. Η εναντιόδρομη κίνηση φανερώνεται από τον τίτλο.

Τα ρήματα, φορείς εξέλιξης και δράσης, στην ενότητα αυτή διοχετεύουν αρνητική ενέργεια. Αφαιρούνε, ατιμάζουν, κατακρημνίζονται, αφανίζονται. Τα ονοματικά σύνολα προσδίδουν ιμπρεσιονιστική διάσταση και πυκνότητα στον λόγο. Σφαγμένο αίμα και δυσωδία.  Ο κόσμος φλέγεται. Εμπρηστές ανθρώπων. Εκείνοι που συναντήσαμε ήταν τρωτοί.

Τα παιδιά δεν προλαβαίνουν να ενηλικιωθούν ή ενηλικιώνονται στρεβλά. Κάποιος τους κλέβει τα παιχνίδια τους. Ο Θεός δεν τα βλέπει.

Μισός Θεός

Μισός Θεός βρίσκεται εδώ,

απ΄ τα μυγίσια μάτια Του

αρίφνητα σφηνώθηκαν στο εκτυφλωτικό αίμα.

Το δικό μου σύντομο κοίταγμα

φωτίζει σκαιά παιδιά

που κρατούν λυσσασμένα

από κακή ενηλικίωση αρσενικά,

εκδύουν τις αγκαλιές από παιχνίδια,

αφαιρούνε από το δέρμα τη μητέρα,

ατιμάζουν την ανέτοιμη φύση,

τα απέλπιδα μέλη

κατακρημνίζονται

στη χαλασμένη όραση του Θεού

ως να αφανιστούν

στη θολότητα των

παμπάλαιων δακρύων του.    

Ένα collage από εφιαλτικές παραστάσεις της σύγχρονης κοινωνίας και εικόνες που παραπέμπουν στη Guernica. Στρόβιλος αποκαρδίωσης. Σε μια επόμενη εποχή ίσως τελέσουμε το σχέδιο μιας ανυπέρβλητης σοφίας.

Το γυναικείο φύλο στη δεύτερη ενότητα εμφανίζεται εγκλωβισμένο στον παραδοσιακό του ρόλο, χαμένο στη μοναξιά ή την ανασφάλεια. Οι στερεοτυπικές αντιλήψεις για τη γυναίκα καθώς και τους κοινωνικούς ρόλους διαιωνίζονται. Η βιολογία καθίσταται περιοριστικό στοιχείο για τη γυναικεία φύση.

Οι γυναίκες ποτέ δεν μιλούν. Κρεμιόνται από βλέμματα ανδρών, όπως ένα πουγκί με λεβάντα συνοδεύει τυχαία τον χώρο. Η ρωγμή απ΄ το στόμα νεανίζει, τα πιεσμένα τους μέλη τραβώντας, κι εντέλει αμίλητες γκρεμίζονται μέσα τους.

Ο γάμος καταλήγει δεδομένη πρόσμειξη κορμιών. Ο σύζυγος γίνεται πεπρωμένο. Το φανταχτερό γαμήλιο σώμα αντικαθίσταται από αναρίθμητες ποδιές. Πάνω τους η γυναίκα θα σκουπίσει όλο το σπέρμα της προσοχής που της εδόθη. Θα συνδειπνήσει με τη σκέψη του πεπρωμένου συζύγου που στρώνει στο καθημερινό τραπέζι, θα ξαπλώσει με την επίπλαστη αγνότητα της δυάδας, θα αποκοιμηθεί διπλωμένη σε συρτάρι μακριά από άκαιρες συναντήσεις και τα ερωτόλογά τους. Ο καζαντζακικός εραστής που ονειρεύεται με το πάθος στη γλώσσα, που θα την κορυφώσει ως τον παρθένο οργασμό, καταλήγει άφυλος σύντροφος … που ποτέ δεν θα σφίξει ζεστή, αφού σύντροφο αληθινό τον προσμένει.

Ποίηση σωματική η ποίηση της Μαρίας Τζίκα, με υπερρεαλιστικές κορυφώσεις και αντιθέσεις ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, στον ρεαλισμό και την ουτοπία. Η γλώσσα παρουσιάζει φόρτιση. Το ύφος γαλήνιο και ήρεμο· αλλά και δραματικό, καταγγελτικό, οργισμένο. Στίχοι που διψούν για αγάπη, για έρωτα αρμοστό, ιδανικό ομοίωμα του μεταφυσικού σύννεφου. Ωστόσο πάντα υπάρχουν οι καθημερινοί ήρωες της ζωής και το παιδί που παραμένει η ελπίδα για το μέλλον.

Η ποίηση της Μαρίας Τζίκα στη συλλογή Μισός Θεός είναι ποίηση που αγγίζει τα γυναικεία ζητήματα και τις παθογένειες της κοινωνίας. Είναι ωστόσο ποίηση ανοιχτή, θετική στο βάθος της και παρήγορη.

 

 

__________

[i] Cixous, Hélène 1975. “The Laugh of the Medusa. (Σιξού, Ελέν 2018. Το γέλιο της Μέδουσας, μτφρ. Γωγώ Κατσούλη, Τζένη Κουντούρη Τσιάμη, Ειρήνη Σπανοπούλου, Τοποβόρος, Αθήνα).

 

 

 

  • Μοιραστείτε το άρθρο:
Ετικέτες: ,
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top