✔ Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου: «Πάντα υπάρχει μια ιδέα που με παιδεύει, ή μια αναζήτηση που μοιάζει ανέφικτη»

Συνέντευξη στην Ελένη Γκίκα //

 

Νομοτελειακά θα έφτανε «Στο σμαραγδένιο βουνό» της. Υπαρξιακή και μυητική συγγραφέας με θέα στο αθέατο, συνομιλώντας με το άρρητο, φωτίζοντας το Ανερμήνευτο, η Μαρία Λαμπαδαρίδου – Πόθου, εξάλλου για το Ανερμήνευτο γράφει, κάθε βιβλίο της κατορθώνει να είναι εκδοτικό γεγονός.

Πόσο μάλλον «Το σμαραγδένιο βουνό» της, ένα παράξενο μυθιστόρημα που «είναι όσα δεν μπόρεσα, όσα δεν τόλμησα, όσα φοβήθηκα», με ήρωες όλα τα πρόσωπα των μυθιστορημάτων της και με την ίδια ανάμεσά τους, «πρόσωπο ισότιμο με αυτά». Αφορμή και για την κουβέντα μας που ακολουθεί.

-Κυρία Λαμπαδαρίδου, να ξεκινήσουμε αποκωδικοποιώντας τον τίτλο;

Ο τίτλος βγήκε από τις μετα-ποιήσεις ενός πραγματικού βουνού που στην αρχαιότητα λεγόταν Χρόνος. Ως πραγματικό, ήρθε και με βρήκε στα δεκατρία μου χρόνια, όταν σε μια σχολική εκδρομή, βρεθήκαμε, με μια φίλη συμμαθήτριά μου, να ανεβαίνουμε σε ένα πανύψηλο βουνό, που μας μαγνήτιζε με την ομορφιά του. Ήταν μια περιπέτεια πανέμορφη. Και για χρόνια το βουνό αυτό ερχόταν μετα – ποιημένο στα όνειρα μου. Πότε διάφανο, σαν φτιαγμένο από τα χρώματα της ίριδας, πότε ολάνθιστο λουλουδένιο, πότε με έναν τεράστιο αργαλειό να κρέμεται από τους βράχους του. Και πάντα χαμήλωνε στο όνειρο, για να μπορέσω να ανέβω. Την τελευταία φορά μου ήρθε σμαραγδένιο!

-Τι είναι για έναν συγγραφέα το μυθιστόρημά του; Μυθιστόρημα μετά από πόσα χρόνια;

Για τον συγγραφέα το μυθιστόρημά του είναι το πνευματικό του παιδί. Εγώ νιώθω πως τα βιβλία μου τα γράφω με το αίμα μου και αυτό μου αρέσει. Σαν να είναι και βιολογικά δικά μου.

-Τι είναι «Το σμαραγδένιο βουνό» για σας;

Ήδη το είπα πιο πάνω, όμως το λέω και διαφορετικά. Γιατί το Σμαραγδένιο Βουνό έχει γίνει σύμβολο πια για μένα. Έφυγε από την ύλη του και μαγικό τριγυρνάει μέσα στις σκέψεις μου. Και ήδη είπα πως: Είναι όσα δεν μπόρεσα, όσα δεν τόλμησα, όσα φοβήθηκα. Και αν το πούμε κάπως αλλιώς: Μου άνοιξε τον μαγικό δρόμο για να γράψω αυτό το παράξενο μυθιστόρημα με ήρωες όλα τα πρόσωπα των μυθιστορημάτων μου. Και με εμένα ανάμεσά τους, πρόσωπο ισότιμο με αυτά.

– Τι γίνονται οι ήρωες όταν τελειώνει το μυθιστόρημα; Υπάρχει ο κόσμος των ηρώων, τελικά;

Γράφοντας αυτό το τελευταίο μυθιστόρημά μου, το κάπως παραμυθένιο, έμαθα πως μπορεί και να υπάρχει. Όμως δεν θα τον πούμε ο κόσμος των ηρώων. Θα τον πούμε απλά “μαγικό κόσμο”. Έτσι για να φέρουμε την μεταφυσική πιο κοντά στο παραμύθι. Μην ξεχνάμε πως τα παραμύθια έχουν πει τις μεγαλύτερες αλήθειες, αυτές που δεν τόλμησε η επιστήμη. Και προς Θεού, δεν το γράφω αυτό για το Σμαραγδένιο Βουνό. Θέλω να πιστεύω πως το σμαραγδένιο μου είναι μόνο παραμύθι, ας πούμε, διαφορετικό.

-«Μύηση στο παιχνίδι της συνάντησης ή της αναμέτρησης με το Ακατανόητο θα μπορούσα να ονομάσω το μυθιστόρημα αυτό!» Η αναμέτρηση με το Ακατανόητο υπήρξε το λογοτεχνικό σας ζητούμενο;

Πίστευα πως εσείς κυρία Γκίκα, το ξέρατε αυτό. Σε όσα μυθιστορήματά μου γράψατε την ωραία κριτική σας, αυτό ξεχωρίζατε πρώτο. Και βέβαια, ναι! Η αναμέτρηση με το Ακατανόητο υπήρξε για μένα η πρώτη και η έσχατη αγωνία όχι μόνον ως αναζήτηση στα βιβλία μου αλλά και ως ανάγκη γνώσης στη ζωή μου.

-Κατά πόσο συνέβαλαν η αίθουσα στο νησί σας που είναι αφιερωμένη στο έργο σας και σε σας και η επιλογή του μυθιστορήματός σας «Το Ξύλινο Τείχος», από την Μόνιμη Αντιπροσωπεία της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση «για τις καθαρές δημοκρατικές του αξίες» όπως είχαν γράψει στην έκθεση που ανάρτησαν εκεί για τους «αναγνώστες της Ευρώπης» όπως είπαν, στη δημιουργία του καινούργιου μυθιστορήματος;

Έρχεται κάποια στιγμή στη ζωή μας, όταν και ο πανδαμάτωρ σε διεκδικεί πια, και λες: Ως εδώ ήταν το παιχνίδι ή το ταξίδι! (παιχνίδι με την έννοια του έργου “Τέλος του παιχνιδιού” του Σάμουελ Μπέκετ). Λες: τέλειωσα πια, τέλειωσε η αγωνία της άγραφης σελίδας, όλα τελειώνουν μια μέρα, τόσο μπόρεσα, λες, τόσο αγωνίστηκα για αυτά που πίστεψα, για τις αλήθειες που αγάπησα, για τη δικαιοσύνη που δεν βρήκα. Και αλλάζεις πλώρη πανιά στο πλεούμενό σου! Ήταν η κούραση από το βάρος μιας καθημερινότητας πάντα δύσβατης, ήταν οι απογοητεύσεις από πρόσωπα και πράγματα, ήταν η “παραίτηση”. Και μάζευα τα υπάρχοντα μου, να τα βάλω σε μια τάξη, “Αποσκευές άνευ αξίας / ένα ρόδο γυμνό να περιέχει την έρημο”, όπως τις είπα στην ποιητική μου συλλογή “Και θέα προς το Αμίλητο”. Και τότε ήρθαν αυτά τα δυο αιφνίδια γεγονότα, η Αίθουσα στην ιδιαίτερη πατρίδα μου τη Λήμνο και η επιλογή του Ξύλινου Τείχους από την Ευρωπαϊκή Ένωση, για να με στήσουν και πάλι όρθια, να με βγάλουν από την “παραίτηση”.

-Οι περιουσίες οι “άνευ αξίας” όπως τις είπατε, που αποτελούσαν τα υπάρχοντά σας ήταν αυτές που γράψατε στην ποίησή σας “Και θέα προς το Αμίλητο;”

Αυτές! Μέχρι σήμερα! Ιδού και το ποίημα:

Ω Μάνα μου τα υπάρχοντα

Περιουσίες όλο αστροφεγγιές και δωρεάν φθινόπωρα

Και θέα προς το Αμίλητο

Κι ένας τόσος δα μικρός τάφος

Κενός

Που λύθηκε απ’ τη νύχτα

Και τριγυρνάει στους δρόμους

Με μαλλί ελικτικό

Κι ένα θαμπό φορεματάκι ως το γόνατο.

-Επανεξετάζοντας τη συγγραφική σας δουλειά τι διαπιστώσατε με την απόσταση της χρονικής ασφάλειας πια; Τα βιβλία σας μετά από χρόνια γίνονται και για σας άλλα βιβλία;

Ποτέ “άλλα βιβλία”. Αν τα ξαναέγραφα, δεν θα άλλαζα ούτε μια λέξη. Είναι περίεργο πως, όποτε πάω να διαβάσω ένα παλιό μου βιβλίο, (αν και το βιβλίο ποτέ δεν παλιώνει, δεν το αγγίζει ο χρόνος) λοιπόν, όποτε διαβάζω ένα βιβλίο μου που έγραψα σε άλλους καιρούς, θυμάμαι την κάθε λέξη, το κάθε νόημα, θυμάμαι την αγωνία της στιγμής όταν αναζητούσα την ακριβή λέξη για να αποδώσω το νόημα. Και με ευχαριστεί που είναι τόσο ζωντανά μέσα μου.

-Κάθε καινούργιο βιβλίο εμπεριέχει έστω και αθέατα, όλα όσα προηγήθηκαν;

Κάθε νέο βιβλίο μου περιέχει όλα τα άλλα – με την έννοια της αγωνίας – θα έλεγα. Και μου έρχεται να πω μια φράση που πολύ αγαπώ και την έχω τίτλο σε μεγάλη συνέντευξη στο αφιέρωμα, που έγινε για το έργο μου, του περιοδικού Θέματα Λογοτεχνίας. Φοβάμαι μήπως είναι έπαρση να παραλληλίσω τα βιβλία μου με τη φράση αυτή, όμως θα το τολμήσω, με την έννοια ότι: Και μία φράση ακόμα από την όλη μου συγγραφή θα μπορούσε να περιέχει στο ακέραιο την αγωνία της ύπαρξης όπως την έζησα μέσα και έξω από τα βιβλία μου.

-Και ποια είναι η φράση αυτή;

“Σαν τη σταγόνα το νερό που περιέχει όλα τα ποτάμια!”

Είναι μια φράση που με έχει στιγματίσει από τότε που έγραφα τον Άγγελο της Στάχτης.

-Κυρία Λαμπαδαρίδου, μας επιλέγουν οι ήρωες και οι ιστορίες μας ή εμείς επιλέγουμε;

Τις ιστορίες μας εμείς τις επιλέγουμε, σίγουρα.

-Και εσείς πώς τις επιλέγετε;

Εκτός από τα ιστορικά μου, όπου τα γεγονότα είναι απαρασάλευτα τετελεσμένα μέσα στον χρόνο, και ο συγγραφέας βάζει την ευαισθησία του μόνο, την τέχνη του να μεταποιεί την αφηρημένη έκταση των ιστορικών γεγονότων σε ζωή και διαλεκτική πάθους, λοιπόν, εκτός από τα ιστορικά μου, τα άλλα, τα υπαρξιακά μου, έχουν διαφορετική δομή και αφετηρία. Ποτέ δεν ξεκινούν από ένα προσωπικό συμβάν ή από μια ανθρώπινη ιστορία. Πάντα υπάρχει μια ιδέα που με παιδεύει, ή μια αναζήτηση που μοιάζει ανέφικτη, και προσπαθώ να πλέξω μια ιστορία γύρω από αυτό το θέμα για να βοηθηθώ, να μου την μάθουν τα πρόσωπα που θα πλάσω ή να την βρω με την αναλυτική σκέψη που χρησιμοποιώ στη γραφή μου, να την ανακαλύψω ή αποκαλύψω μέσα από μια διαλεκτική νοημάτων. Και πολλές φορές το μυθιστόρημα τελειώνει και δεν έχω λύσει την αγωνία αυτού που αναζητούσα, δεν έχω βρει την απάντηση.

Θυμάσαι που με ρωτούσες σε συνέντευξη, χρόνια πριν, αν: “το διορισμένο από τον χρόνο είναι αμετακίνητο, και αν τα σημαντικά γεγονότα της ζωής μας είναι διορισμένα;” Το θυμάσαι;

-Ήταν για το βιβλίο των βιβλίων “Πήραν την Πόλη, πήραν την…”

Ναι, ήταν με αφορμή τις προφητείες που επαληθεύτηκαν όλες μία προς μία, όταν έπεσε η Βασιλεύουσα και εγώ στο μυθιστόρημα είχα γράψει πολλές φορές την έκφραση “στον χρόνο τον διορισμένο”. Θυμάμαι, παιδεύτηκα αφάνταστα να αναρωτιέμαι ποια δύναμη μπορεί να κρύβεται πίσω από αυτές τις προφητείες έτσι που να είναι αμετακίνητα επαληθεύσιμες. Για να φτάσω να πω σήμερα πως: Η Άλωση ήταν πεπρωμένη.

Ακόμα με βασανίζει η σκέψη αυτή. Αισθάνομαι πως δεν υπάρχει απάντηση. Ή, η απάντηση δεν δόθηκε ακόμα ούτε από τον Θεό ούτε από τους ανθρώπους.

-Πόσο σας αγγίζει και σας επηρεάζει η πραγματικότητα, η καθημερινότητα; Η πανδημία, ο πόλεμος, αγγίζουν ή δεν αγγίζουν το συγγραφικό σας σύμπαν;

Απόλυτα με επηρεάζουν όλα αυτά. Καταρχήν με τρομάζει ο χειμώνας που έρχεται και θα βρει τα σπίτια μας ίσως παγωμένα. Με τρομάζει η πανδημία που δεν λέει να μας αφήσει και ένας ενδεχόμενος νέος εγκλεισμός. Συμπάσχω με τους συνανθρώπους μας της Ουκρανίας που ακόμα ζουν τη φρίκη ενός άδικου πολέμου. Με πονάει που καταστρέφουν τώρα και την Οδησσό, όπου άκμασε ένας ωραίος Ελληνισμός, σε πνευματικό και οικονομικό και καλλιτεχνικό επίπεδο. Μια όμορφη πόλη όπου έζησαν ο Μαρασλής και ο Παπαρηγόπουλος και ο Ψυχάρης. Την είχα επισκεφτεί κάποτε, την είχα αγαπήσει, με τους μελαγχολικούς δρόμους της και τα παλιά αρχοντικά. Είχα λυπηθεί που έκλεισε το μουσείο της Φιλικής Εταιρείας που το είχα επισκεφτεί και είχα διαβάσει αλληλογραφίες και ντοκουμέντα. Έκλεισε γιατί δεν είχαν να πληρώσουν το ενοίκιο της αίθουσας, μου είχαν γράψει.

-“Ο χειμώνας που έρχεται θα βρει τα σπίτια μας ίσως παγωμένα, είπατε. Αναφέρεστε στην ακριβή θέρμανση;

Αναφέρομαι στο γεγονός ότι φτωχύναμε όλοι. Μάλλον, ο περισσότερος πληθυσμός. Κάποια πράγματα χτυπήθηκαν καίρια, όπως το βιβλίο. Δυο χρόνια στέναξε. Άνθισαν βέβαια οι ιστότοποι και τα ηλεκτρονικά περιοδικά. Όμως το βιβλίο δεν πουλάει εδώ και δυο χρόνια. Τι να κάνει ο συγγραφέας; Τι να κάνει ο μικρός βιβλιοπώλης; Τι να κάνει και ο αναγνώστης που δεν του φτάνει η σύνταξη ή ο ελάχιστος μισθός;

Μακάρι να έρθουν καλύτερες μέρες. Αυτό μας έχει κουράσει πάνω από όλα.

-Τελικά ο ύπνος είναι ένας μικρός θάνατος;

Ο ύπνος “αγγίζει” τον θάνατο. “Ζων δε άπτεται τεθνεώτος εύδων” είπε ο μέγας Εφέσιος.

-Κυρία Λαμπαδαρίδου, γιατί γράφουμε; Για να νικήσουμε τον Χρόνο και τον Θάνατο; Για να ερμηνεύσουμε το Ανερμήνευτο; Και τελικά; Το ερμηνεύουμε; Τον νικάμε τον Χρόνο;

Ούτε τον χρόνο νικάμε. Ούτε ερμηνεύουμε το ανερμήνευτο.

Απλά, προσπαθούμε. Μια μέρα μπορεί να γίνουν και τα δυο!

Μύρινα Λήμνου Ιούλιος 2022

Η Μαρία Λαμπαδαρίδου Πόθου είναι συγγραφέας. Τα βιβλία της κυκλοφορούν απο τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ.