Fractal

Η δίγλωσση ποιητική Ανθολογία της Κατερίνας Λιάτζουρα

Γράφει η Λίλια Τσούβα //

 

«Λέξεις αιχμηρές σαν πρόκες», Ανθολόγος: Κατερίνα Λιάτζουρα, εκδ. Ρώμη

 

Το έργο τέχνης, γράφει ο Andre Breton (1896-1966), έχει αξία μόνο στον βαθμό που πάλλεται, διατρεχόμενο από σχολιασμούς του μέλλοντος. Και ο Walter Benjamin (1892–1940) στα δοκίμιά του αναφέρει: στην πράξη, κάθε αναπτυγμένη μορφή τέχνης βρίσκεται στο σημείο τομής τριών γραμμών εξέλιξης: η πρώτη έχει να κάνει με την τεχνική […], η δεύτερη με τις παραδεδομένες μορφές τέχνης […], η τρίτη με συχνά αφανείς κοινωνικές μεταβολές.

Η ποιήτρια και μεταφράστρια Κατερίνα Λιάτζουρα στο βιβλίο της Λέξεις αιχμηρές σαν πρόκες, εκδόσεις Ρώμη, ανθολογεί εικοσιπέντε Έλληνες ποιητές και ποιήτριες, συνθέσεις των οποίων μεταφράζει στα γερμανικά σε ένα έργο δίγλωσσο, όπου κάθε ποίημα καταγράφεται στο πρωτότυπο και στη γερμανική του απόδοση, έτσι ώστε ο αναγνώστης και η αναγνώστρια να μπορεί να συγκρίνει.

Ο τίτλος αντλείται από το ποίημα Ποιητική του Μανόλη Αναγνωστάκη. Όπως η ίδια υπογραμμίζει στον πρόλογο του βιβλίου, η ποίηση οφείλει να χρησιμοποιεί λέξεις που να καρφώνονται στη γλώσσα, στον νου, στην καρδιά. Η ελληνική ποιητική σκηνή που συνεχίζει να δημιουργεί από την Αρχαιότητα, έχει να επιδείξει και σήμερα ποιητικές φωνές που πάλλονται διατρεχόμενες από σχολιασμούς του μέλλοντος, όπως πίστευε ο Andre Breton, και ικανές να ενσωματώνουν αφανείς κοινωνικές μεταβολές, όπως ισχυριζόταν ο Walter Benjamin.

Τα κριτήρια ανθολόγησης σε ένα μεταφραστικό έργο -και γενικότερα στις Ανθολογίες- είναι πάντα υποκειμενικά. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία στο έργο της Κατερίνας Λιάτζουρα είναι πως αναφερόμαστε σε πολύ σύγχρονη ποίηση, εφόσον η πιο παλιά έκδοση είναι του 2015. Η μεταφράστρια επιλέγει ποιητές και ποιήτριες ανεξαρτήτως ηλικίας, βραβεύσεων, γενεών, σωματείων· που είναι όμως πολιτικά ενεργοί ή ενεργές και συμβάλλουν στα λογοτεχνικά δρώμενα: δημοσιεύσουν ποίηση, γράφουν κριτικά δοκίμια και κείμενα για την τέχνη, είναι παραγωγοί σε ραδιοφωνικές ή ιντερνετικές λογοτεχνικές εκπομπές, αρθρογραφούν, διαχειρίζονται λογοτεχνικά blog, διατηρούν στήλες σε εφημερίδες και περιοδικά, συμμετέχουν σε βραδιές τέχνης, εκδηλώσεις, πάνελ συζητήσεων.

Η μετάφραση είναι εξίσου υποκειμενική. Η μετάφραση, η ρηξικέλευθη ενδογλωσσική απόδοση, η ευρηματική αντι-κατάσταση, εν ολίγοις η επιμελής μετάβαση, είναι, κάτω από οποιοδήποτε πρίσμα θεώρησης των πραγμάτων, μάλλον ατελής, γράφει ο ποιητής Γιώργος Βέης στο δοκίμιό του Ποίηση και Μετάφραση οκτώ προσβάσεις.

Με το σύνολο της ταυτότητάς μου, με αυτό που είμαι, με τον πεπερασμένο ορίζοντα της κατανόησής μου, όσον αφορά τη γλώσσα του ποιήματος και την ίδια την ποίηση, μεταφράζω, γράφει η Χριστίνα Λιναρδάκη. Και συνεχίζει. Αυτό που λέει ο Goethe είναι ότι ο μεταφραστής δεν μπορεί να μεταφράσει το ποίημα ως ποίημα. Πάντοτε το μετάφρασμα, όσο προσεκτικός κι αν είναι, όσο αγαθή πρόθεση και να έχει, θα απέχει από το πρωτότυπο για χίλιους λόγους: επειδή είναι αδύνατο να διασώσει επακριβώς το μέτρο, τη σειρά των λέξεων ή τις συγκεκριμένες αποχρώσεις νοήματος. Άρα το καλύτερο που μπορεί να κάνει, είναι να παρέχει με το μετάφρασμα μια μήτρα από την οποία θα ορμηθεί ο αναγνώστης στη δική του διαδικασία οικειοποίησής του. Είναι ένας αντισυμβατικός τρόπος θεώρησης της μετάφρασης που πρεσβεύει ότι το σημαντικό είναι να σωθεί η ποίηση, ακόμη και αν πρέπει να γίνει με θυσία του ποιήματος –αυτό δηλαδή που συνήθως συμβαίνει.

Στην περίπτωση της Κατερίνας Λιάτζουρα θα λέγαμε πως πρόκειται για μια καλοπροαίρετη διαλεκτική η οποία διαπνέεται από ευγένεια και σεβασμό στις ιδιαιτερότητες της ποιητικής γραφής, όπως αναφέρει η ίδια στον πρόλογο του βιβλίου. Μια προσπάθεια επικοινωνίας με Έλληνες και Γερμανούς μέσα στη διαπολιτισμική εποχή, μέσα στην πολυγλωσσία του σύγχρονου ποιητικού γίγνεσθαι.

Δεν με απασχολεί η Ποίηση πάνω από όλα.

Το θέμα μου είναι ο Πόλεμος και η φρίκη του Πολέμου.

Η Ποίηση βρίσκεται μέσα στη φρίκη,

γράφει ο Μπέρτολτ Μπρεχτ, για να τονίσει πως προβληματισμός ανεξάρτητος από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο δεν υπάρχει. Η λογοτεχνία βρίσκεται σε αδιάλειπτη σχέση αμοιβαίας ανταλλαγής με τον πραγματικό κόσμο· με το σύστημα πεποιθήσεων, συνηθειών και κανόνων από τους οποίους είναι εξαρτημένος ο καλλιτέχνης.

Όσον αφορά το κοινό, οι αντιδράσεις του προς ένα ποιητικό έργο είναι δυναμικές και μεταλλασσόμενες. Μπορεί να διαβάσουμε ένα ποίημα πριν χρόνια, και κάποια στιγμή, πολύ αργότερα, να επιστρέψουμε σ’ αυτό, γιατί διεγείρει νέες διανοητικές διαδικασίες μέσα μας.

 

Κατερίνα Λιάτζουρα

 

Η Κατερίνα Λιάτζουρα στην Ανθολογία Λέξεις αιχμηρές σαν πρόκες επιλέγει ποιήματα πολιτικά με την ευρεία έννοια του όρου. Ποιήματα της Κούλας Αδαλόγου, του Σπύρου Αραβανή, της Βέρας Βασιλείου-Πέτσα, της Ντίνας Γεωργαντοπούλου, του Γιώργου Δάγλα, της Άννας Δερέκα, της Διώνης Δημητριάδου, της Στέλλας Δούμου, της Δέσποινας Καϊτατζή-Χουλιούμη, της Έφης Καλογεροπούλου, του Ανδρέα Καρακόκκινου, της Μαρίας Κουλούρη, του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου, της Κυριακής Λυμπέρη, του Τόλη Νικηφόρου, της Λαμπριάνας Οικονόμου, της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου, του Φάνη Παπαγεωργίου, του Κώστα Ριζάκη, της Αγγελίνας Ρωμανού, της Ιφιγένειας Σιαφάκα, του Αντώνη Σκιαθά, του Δημήτρη Τρωαδίτη, του Αντώνη Τσόκου και του Δήμου Χλωπτσιούδη.

Τρία ποιήματα από κάθε ποιητή ή ποιήτρια. Οι συνθέσεις στο σύνολό τους είναι συμβολιστικής ή υπερρεαλιστικής τεχνοτροπίας, πολιτικού με την ευρεία έννοια ή οντολογικού περιεχομένου. Περικλείουν τις ποικίλες εκφάνσεις του ανθρωπίνου βίου: τις κοινωνικές δομές, τις διανθρώπινες σχέσεις, τις αντιδράσεις των ατόμων στις δραματικές κορυφώσεις της ζωής, τον έρωτα και τον θάνατο, τον εσωστρεφή τόνο της υπαρξιακής αγωνίας. Χαρακτηρίζονται από προσήλωση στην προσωπική μνήμη, καθώς και στην ατομική ενδόμυχη συγκίνηση.

Άμεση και υποβλητική η ποιητική φωνή της Κούλας Αδαλόγλου μέσα από τα ανθολογημένα ποιήματα Κρέμα νυκτός, Ίσως, Στιγμή και την ποιητική συλλογή Γιατί το μέλλον μια μικρή κουκίδα, εκδόσεις Σαιξπηρικόν 2018. Εξόχως δυνατή μέσα στην ηρεμία της και στοχαστική.

Παλμύρα 2015 μ. Χ., Γενεαλογικό, Τα σπίτια των νεκρών, (από τη συλλογή Φιλοθεάμων, εκδόσεις Κουκούτσι 2020), τα ποιήματα πρόκες του Σπύρου Αραβανή για τις σκοτεινές δυνάμεις που εξυφαίνουν πολέμους, σφαγές, νεκρά παιδιά. Καθηλωτικός ποιητικός λόγος. Διακειμενικότητα.

Από το έργο της Βέρας Βασιλείου-Πέτσα, ποιήτριας, παραγωγού εκπομπών λόγου και μουσικής, συγγραφέως, ανθολογούνται τα ποιήματα Άουσβιτς -Γενάρης του ’45, Απ’ το παράθυρο, Βορεινό Παράθυρο (συλλογή Βορεινό Παράθυρο, Μετρονόμος, 2015). Σε αυτά εκδηλώνεται η θλίψη του χωρισμού και της λήθης, του ανελέητου χρόνου, αλλά και η ανάγκη για επανακαθορισμό και νέα φτερά στη ζωή.

Η Ντίνα Γεωργαντοπούλου στα ποιήματα Θα γίνουν ροδοπέταλα, Κάτι από μένα, Περιμένω, από τη συλλογή Απροσποίητα, εκδόσεις Βακχικόν 2017, τραγουδά με λυρισμό την αγωνία του έρωτα. Την ποιητική της γλώσσα διανθίζει πλούσια εικονοποιία, σωματικότητα, αισθησιασμός.

Πολιτική και κοινωνική η θεματική του Γιώργου Δάγλα, με μπρεχτικές επιδράσεις. Η Λιάτζουρα ανθολογεί τρεις συνθέσεις από την ενότητα Οι γενναίοι και τη συλλογή Το μαύρο χιόνι, εκδόσεις Κύμα 2018. Οι γενναίοι του σύμπαντος, που […] μετατρέπουν τη στιγμή σε/ αιωνιότητα, τον θάνατο σε ασήμαντη λεπτομέρεια,/ το δέντρο σε παιδί […]. Αναφορές στην ποίηση, τη ζωή, τους έρωτες, τις οδύνες, τους αγώνες, την κοινωνική υποκρισία.

Τα ποιήματα της Άννας Δερέκα Αχέρων, Διά πολλών ποταμών, Διαφορετική καταγωγή, από τη συλλογή Αιμάσσων, εκδόσεις Κέδρος 2019, μιλούν για τον θάνατο και τη γυναίκα, για την απουσία θέλησης· ενώ της Διώνης Δημητριάδου, από τη συλλογή Ο ευτυχισμένος Σίσυφος, εκδόσεις ΑΩ 2019, συνομιλούν με αρχαίους μύθους, προσωκρατικούς φιλοσόφους, αναφέρονται στην ποίηση, την ύπαρξη, την πολιτική.

Δραματικά και υποβλητικά τα ποιήματα της Στέλλας Δούμου Ανέστιος, Φοβάμαι μπλε, Το αγκάθι. Από τη συλλογή Χρονορυχείο, εκδόσεις Θράκα 2017. Ραμμένα στην υπερρεαλιστική της ραπτομηχανή, αναφέρονται στον χρόνο, στην ύπαρξη, την ευτέλεια της ζωής.

Η Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη ανθολογείται με ποιήματα για την ξενιτιά, τη μετανάστευση και τους αναξιοπαθούντες, από τη συλλογή Λιγοστεύουν οι λέξεις, εκδόσεις Μελάνι 2017. Τίτλοι: Άγνωστες λέξεις, Ξεριζωμένα δέντρα, Σε τάξη προπαρασκευαστική.

Τα ποιήματα της Έφης Καλογεροπούλου Ανάληψη, Υγρασία της μνήμης, Μεταμορφώσεις, από τη συλλογή Χάρτης ναυαγίων, εκδόσεις Μετρονόμος 2017, αφορούν τον χρόνο και την ύπαρξη. Παρούσα μνήμη, πόνος ανάμνησης. Ασθματικός ρυθμός, παρηχήσεις, επαναλήψεις, χρήση μεταγλωσσικής λειτουργίας της γλώσσας.

Στις συνθέσεις του Ανδρέα Καρακόκκινου Κουκούλα καταδότη, Με σεντεφένια ηλακάτη, Τυφώνες, ρήματα, επίθετα, παρομοιώσεις και άλλα εκφραστικά μέσα αναδεικνύουν το πρόβλημα της ελευθερίας και του ανυπεράσπιστου πολίτη, την αγωνία της ζωής και του θανάτου, του μέλλοντος και της ποίησης. Από τη συλλογή Λαθρεπιβάτες σε πειρατικό, εκδόσεις Ένεκεν 2017.

Η Μαρία Κουλούρη με τα ποιήματα Έργα και ημέρες, Ζωτικό ψεύδος, Ανασκαφή, από την ποιητική συλλογή Ρολόγια και άλλοι χτύποι, εκδόσεις Μελάνι 2015, επιχειρεί έναν απολογισμό του ανθρώπου και του πολιτισμού. Σήψη, ερημιά, άχθος η ζωή, ανέφικτη η ευτυχία.

Υποβλητικά τα ποιήματα του Κωνσταντίνου Λουκόπουλου Θεών νταμάρι, Δεν είσαι πια ο θηρευτής, Τα σώματα. Από τη συλλογή Ενύπνια τα μεθεόρτια, εκδόσεις Έναστρον 2020. Για την Ελευσίνα, τη μνήμη, τον χρόνο, τον θάνατο, τους νεκρούς.

Ένας λόγος για το τίποτα, Αν είμαι, Κι όμως Κατερίνα. Είναι οι τίτλοι των ποιημάτων της Κυριακής Λυμπέρη, από τη συλλογή Ορμητικοί οι φθόγγοι ως το χάνομαι, εκδόσεις Των φίλων 2017. Φιλοσοφία και έρωτας, ο ρόλος της ποίησης, η ματαιότητα.

Από το έργο του Τόλη Νικηφόρου Ίχνη δέους, εκδόσεις Ρώμη 2018, ανθολογούνται τα ποιήματα Γράμμα, Ποιητής, Ασκήσεις ματαιότητας. Συνθέσεις σε πρώτο πρόσωπο, εξομολογητικές, με τη γυναίκα παρούσα, τον ποιητή γεωργό να οργώνει το χωράφι της ποίησης μέχρι τα γεράματα, μιλώντας για τους απόκληρους και τους καταδικασμένους.

Μια πρωτότυπη ποιητική αυτοβιογραφία, αλλά και η περιγραφή της ζωής του ανθρώπου στη μεταβιομηχανική εποχή, στις συνθέσεις της Λαμπριάνας Οικονόμου Βαθμός ελέγχου, Χωρίς αρθρώσεις, Ελλείψει συμβατότητας, από την ποιητική συλλογή Αντίποινα, εκδόσεις Θράκα 2016.

Ο έρωτας και οι κλυδωνισμοί του στα ποιήματα της Μαργαρίτας Παπαγεωργίου Μεταγλωττίστε τις ακτές, Κλυδωνισμός, Έλεγα σε ένα μπαλόνι αφού πέταξε μετά, από τη συλλογή Μεταπλάσματα, εκδόσεις Σαιξπηρικόν 2017. Η ανάγκη ενός καινούριου κόσμου. Γίνεται αξιοποίηση της γραμματικής στη μεταγλωσσική της λειτουργία, αλλά και των παρηχήσεων.

Υπερρεαλιστική και συμβολιστική η τεχνοτροπία στα ποιήματα του Φάνη Παπαγεωργίου, Σημειώσεις ενός σημείου στίξης, Υπόσχεση, Η πτώση του σύμπαντος, με κύρια θεματική τη δυναμική του έρωτα, αλλά και την απομάγευση. Από την ποιητική συλλογή Η θάλασσα με τα 150 επίπεδα, εκδόσεις Κουκούτσι 2015.

Από το έργο του Κώστα Ριζάκη Χώμα με χώμα η μάχη, εκδόσεις Ρώμη 2019, μεταφράζονται τα ποιήματα Χειμώνας, Εμψυχωτής πατέρας, Τους νεκρούς σου ποίημα προσπερνάς. Ο ποιητής ανασκάπτει οικογενειακές στιγμές. Δραματική ποίηση με κέντρο της τον θάνατο, όπως και τον ρόλο της ποίησης στην αντιμετώπισή του.

Τα ποιήματα της Αγγελίνας Ρωμανού, από τη συλλογή Back door, εκδόσεις Provocateur 2018, διαπνέονται από νοσταλγική διάθεση. Μιλούν για την απώλεια, τον έρωτα, τη μνήμη.

Η ασθματική, χωρίς τελείες, ποίηση της Ιφιγένειας Σιαφάκα στα ποιήματα Σκαντζόχοιρος με παπιγιόν Μονοσάνδαλος, Το κουμπί, έχει υπερρεαλιστική εκφορά, αναφέρεται στην ψυχανάλυση και τα απωθημένα, στηλιτεύει τις αυταπάτες, την προδοσία. Από την ποιητική συλλογή Σκαντζόχοιρος με παπιγιόν, εκδόσεις Σμίλη 2019.

Η έμπιστος συκιά, Υπέργηροι δαίμονες, Ανάφη: τα ποιήματα του Αντώνη Σκιαθά από τη συλλογή Ο μόνος πιστός ένοικος, εκδόσεις Πικραμένος 2018. Επιρροές από τον Ελύτη. Ο έρωτας, ο χρόνος, το σπίτι, η μνήμη.

Υπαρξιακή και κοινωνική η ποίηση του Δημήτρη Τρωαδίτη, στραμμένη στον άνθρωπο, τις αγωνίες και τις ιδέες του. Από την ποιητική συλλογή Η μοναξιά του χρόνου, εκδόσεις Οδός Πανός 2016 και την ενότητα Απόπειρες ονείρων. Τίτλοι: Απόπειρα πρώτη, Απόπειρα δεκάτη πέμπτη, Απόπειρα δεκάτη έκτη.

Του Αντώνη Τσόκου μεταφράζονται τα ποιήματα Η μαγκούρα, Αριθμός ένα, Μαρία, από τη συλλογή Απ’ την Εμμανουήλ Μπενάκη ως τα μεσάνυχτα, εκδόσεις Γαβριηλίδης 2019. Ποίηση δραματική και υποβλητική.

Οι συνθέσεις του Δήμου Χλωπτσιούδη Laissez passer, Γερασμένη ουτοπία, Θεσσαλονίκη, από την ποιητική συλλογή Laissez passer, εκδόσεις Μανδραγόρας 2019, περικλείουν το όραμα για αλληλεγγύη, ελευθερία και ισότητα. Θρηνούν ωστόσο και για μια τσιμεντένια, αδιέξοδη και κλειστή Θεσσαλονίκη.

Η 247 σελίδων Δίγλωσση Ανθολογία της Κατερίνας Λιάτζουρα Λέξεις αιχμηρές σαν πρόκες, εκτός του κυρίου ποιητικού σώματος, περιέχει πρόλογο και βιογραφικά σημειώματα των ποιητών και ποιητριών που περιλαμβάνει. Η όλη σύνθεση λειτουργεί εμπλουτιστικά για τα ελληνικά γράμματα. Αποτελεί χαρτογράφηση της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης, ένα ανθισμένο της κλαδί, εργαλείο για κάθε μελετητή ή μελετήτρια, κυρίως όμως δίαυλο επικοινωνίας με τη Γερμανική κουλτούρα, ικανό να συμβάλλει στην περαιτέρω γνωριμία, αλλά και συν-κίνηση των δύο λαών.

 

 

Βιβλιογραφία

Benjamin, Walters, Για το έργο τέχνης, Τρία δοκίμια, μετάφραση Αντώνης Οικονόμου, Πλέθρον, 2015

https://www.vakxikon.gr/%CF%80%CE%BF%CE%AF%CE%B7%CF%83%CE%B7-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%B1%CF%85%CF%84%CF%8C- (τελευταία πρόσβαση 20.6.2022)

 

https://www.vakxikon.gr/%CF%87%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%AF%CE%BD%CE%B1-%CE%BB%CE%B9%CE%BD%CE%B1%CF%81%CE%B4%CE%AC%CE%BA%CE%B7/ (τελευταία πρόσβαση 20.6.2022)

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top