Fractal

Ποίηση και κοινωνική αναμόρφωση

Γράφει η Ευσταθία Δήμου // *

 

Για την ποιητική συλλογή του Δήμου Χλωπτσιούδη,«Laissez passer», εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα 2019.

 

Η νέα ποιητική συλλογή του Δήμου Χλωπτσιούδη φέρει τον ιδιαίτερο όσο και ενδιαφέροντα τίτλο Laissez passer (εκδ. Μανδραγόρας, Αθήνα 2019), μια φράση ιστορική, συνδεδεμένη και προερχόμενη από την εποχή του Διαφωτισμού, που απέδιδε ουσιαστικά μια πρόταση οικονομικής οργάνωσης του κράτους, σύμφωνα με την οποία οι συναλλαγές μεταξύ των ιδιωτών δεν θα πρέπει να επηρεάζονται ή να κανοναρχούνται από το κράτος και τις παρεμβάσεις του. Η φράση αυτή, που σημαίνει επί λέξει «Αφήστε να ρεύσουν» / «Αφήστε να περάσουν», κεντρίζει με έναν πολύ εύστοχο τρόπο την προσοχή του αναγνώστη ο οποίος καλείται να διερευνήσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί σε ένα ποιητικό περιβάλλον μια έννοια και μια πρακτική προερχόμενη ξεκάθαρα από το χώρο της οικονομίας. Ο κοινός παρανομαστής σε αυτή την περίπτωση είναι, βέβαια, η έννοια της ελευθερίας εφαρμοζόμενη, όχι στην οικονομία και, πιο συγκεκριμένα, στη διακίνηση των κεφαλαίων, αλλά στο χώρο της ποιητικής τέχνης και της πρώτης ύλης της που δεν είναι άλλη από τη γλώσσα.

Πράγματι, στο ποίημα που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή, κατατίθεται το όραμα του ποιητή και η ουσία της ποιητικής του σκέψης και έκφρασης.

ζητούν ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων

 

εγώ όμως οραματίζομαι

μία γραμματική στην οποία

τα κεφαλαία θα ταξιδεύουν

ελεύθερα

πέρα από τις τελείες

θα διακινούνται ελεύθερα

από ποιητές

και θα μοιράζονται

ανάλογα με τις ανάγκες

σε όλες τις λέξεις

ως δίχτυ αλληλεγγύης

στα ενδεή πεζά

(«laissez passer»)

Η συλλογή αποτελείται συνολικά από τριάντα ελευθερόστιχα ποιήματα, άλλα ολιγόστιχα και άλλα μακροσκελή, η θεματική των οποίων εκκινεί από διάφορες πηγές. Κυρίαρχος είναι εδώ ο κοινωνικός προβληματισμός, παρών άλλωστε και σε μελέτες του ποιητή, που εκδηλώνεται με αφορμή είτε το προσφυγικό, είτε την φτώχεια και την ανέχεια, την ανεργία, τη σκληρή βιοπάλη, το ρήμαγμα που επέφερε η οικονομική κρίση, την περιθωριοποίηση των ανθρώπων ιδιαίτερα μέσα στο αστικό περιβάλλον που λειτουργεί παρόμοια με τάφο.

Το προσφυγικό ιδιαίτερα, που απασχόλησε και άλλους ποιητές του καιρού μας, σφραγίζει με ιδιαίτερο τρόπο κάποια από τα ποιήματα της συλλογής οι στίχοι των οποίων δίνουν μια πολύ γλαφυρή εικόνα του δράματος των ανθρώπων αυτών. Χαρακτηριστικό είναι το ποίημα «πεινασμένοι κλέφτες ηλιαχτίδων», το οποίο συλλαμβάνει και περιγράφει τους πρόσφυγες σε μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή, τη στιγμή της ελπίδας.

Όταν χαθούν οι μνήμες

σαν δάκρυα στη βροχή

κλέβουν οι πρόσφυγες

βρεγμένες ακτίνες

απ’ το ουράνιο τόξο

για να χορτάσουν

την ελπίδα τους

 

τα όνειρα δεν έχουν πατρίδα

φυλή ή γλώσσα

μιλούν τη γλώσσα της τρικυμίας

στη θύελλα της πραγματικότητας

(«πεινασμένοι κλέφτες ηλιαχτίδων»)

 

Δήμος Χλωπτσιούδης

 

Στον πυρήνα όλου αυτού του κοινωνικού προβληματισμού βρίσκεται η ακλόνητη πίστη του ποιητή στον Άνθρωπο, τον άνθρωπο ιδεολόγο, Σίσυφο, Προμηθέα, ποιητή και παντοκράτορα, όπως χαρακτηριστικά περιγράφεται και εξυμνείται στο ποίημα «η μεταγλώσσα της ποίησης, ΙΙ»

υμνώ τον άνθρωπο

ποιητή και παντοκράτορα

που αμόλυντος και λεύθερος

χλευάζει σύνορα και πρέπει,

κανόνες και στερεότυπα

(«η μεταγλώσσα της ποίησης», ΙΙ»)

Ο ίδιος ο ποιητής προβάλλει μέσα από τα ποιήματά του, άλλοτε ως παρατηρητής, άλλοτε ως ένοχος για τα όνειρα και τις ελπίδες που εξακολουθεί να έχει, άλλοτε ως ο κατήγορος μιας ολόκληρης γενιάς, όπως στο ποίημα «περίοδος συναισθημάτων»

γυμνές λέξεις

έκθετες στο δημόσιο βλέμμα

μέσα από κατεστραμμένες βιτρίνες

τραγουδούν την α-πορία

μιας γενιάς που βυθίζεται

στον μηδενισμό και τις ταυτίσεις

 

ηχηρές ρητορικές κενότητες

φέρνουν το πυρπολημένο παρελθόν

στη ζωή μας

αθωώνοντας εγκλήματα

στη σύγκριση με το παρόν

 

μια γενιά βγαίνει στον δρόμο

κι ακόμα δεν έμαθε τι σημαίνει

χούντα και κατοχή, λέξεις

είναι μόνο που συμμετέχουν

στον πλειστηριασμό

μιας αυτάρεσκης συνθηματολογίας

(«περίοδος συναισθημάτων»)

Το όνειρο ή, καλύτερα, τα όνειρα του ποιητή για τον κόσμο και τους ανθρώπους κυριαρχούν σε πολλά από τα ποιήματα της συλλογής – είναι χαρακτηριστικό ότι η λέξη αυτή επαναλαμβάνεται αρκετές φορές και, μάλιστα, τοποθετείται σε σημαίνουσες θέσεις μέσα στο ποίημα – δίνοντας έναν ιδιαίτερο τόνο αφού, πολλές φορές, διαμορφώνεται η εντύπωση μιας διελκυστίνδας: από τη μια τα όνειρα που τραβούν ορμητικά από τη μία πλευρά και από την άλλη η σκληρή πραγματικότητα, η διάψευση, η απογοήτευση. Στον αγώνα αυτόν βεβαίως νικητές αναδεικνύονται τα όνειρα ακόμα κι όταν φαίνεται πως χάνουν, αφού το όνειρο και μόνο είναι μια πράξη, μια πράξη ευθύνης, μια πράξη αντίστασης, μια πράξη άμυνας και επίθεσης μαζί. Ο ποιητής μιλά για ισότητα και αναδιανομή, και ήδη η προσμονή τους συνιστά και ένα πρώτο βήμα για την κατάκτηση και πραγμάτωσή τους.

Στην τελευταία ενότητα της συλλογής περιλαμβάνονται πέντε ποιήματα που ομαδοποιούνται βάσει ενός κοινού παρανομαστή που δεν είναι άλλος από τις λέξεις, τις λέξεις ως πρώτη ύλη της ποιητικής, και όχι μόνο, δημιουργίας. Ο ποιητής δεν διστάζει να αποθεώσει την ποίηση και να την αναγάγει σε πεμπτουσία της ανθρώπινης ύπαρξης («ποιητικό πιστεύω») ή να αποκαλύψει τον τρόπο με τον οποίο ο ίδιος αντιλαμβάνεται τη θέση και το ρόλο του ποιητή, την ιδιοσυστασία με άλλα λόγια του ποιητικού υποκειμένου. Ο ποιητής ως τραπεζίτης λέξεων, ως κατηγορούμενος για υπόθαλψη ουτοπίας, ως επικίνδυνος τρελός που θέλει να αλλάξει τον κόσμο, ως αθεράπευτα ρομαντικός και ονειροπόλος, ταυτόχρονα όμως και ως επαναστάτης που απειλεί τις στέρεες δομές της εξουσίας και, γι’ αυτό ακριβώς, προκαλεί την περιφρόνηση, το μίσος και μια διάθεση περιθωριοποίησης και απομάκρυνσής του. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω απόσπασμα από το ποίημα «ποιητές»

έτσι βάφτισαν ποιητές

όσους ονειρεύονται

το «επαναστάτες» βλέπεις απειλεί την ευταξία

και η εξουσία θέλει δομές στέρεες

οι ποιητές είναι σαθρά θεμέλια

για τα δικά της οικοδομήματα

(«ποιητές»)

Η συλλογή του Δήμου Χλωπτσιούδη ξεχωρίζει για την τόλμη, την ειλικρίνεια και την καθαρότητα με την οποία μεταπλάθει σε τέχνη τις ιδέες και το όραμα του ποιητή για τον κόσμο, τον άνθρωπο, την τέχνη. Καθένα από τα ποιήματα αποτελεί μια καλά ζυγισμένη πρόταση θεώρησης της πραγματικότητας και, στην περίπτωση που αυτό απαιτείται, ανατροπής και αναδημιουργίας της. Το μέσο, βέβαια, για την αναδημιουργία αυτή δεν είναι άλλο από την ποίηση με εκτελεστικό όργανο τον ίδιο τον ποιητή στον οποίο ανατίθεται ένας διπλός ρόλος: του οράματος και της πραγμάτωσής του. Η συλλογή αυτή δεν είναι παρά ένα κέντρισμα στις ναρκωμένες συνειδήσεις και στον εφησυχασμό για μια γερή γροθιά στους δισταγμούς και την αναβλητικότητα. Παράλληλα όμως και μια καίρια, καταλυτική συμβολή στην κοινωνική ποίηση, μια ποίηση προβληματισμού και παρέμβασης.

 

 

* H Ευσταθία Δήμου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Κλασσική και Νεοελληνική Φιλολογία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή με θέμα τις θεατρικές διασκευές πεζογραφημάτων. Εργάζεται ως φιλόλογος στη Δημόσια Μέση Εκπαίδευση. Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Στη Σπορά των αστεριών (Νέος Αστρολάβος/Ευθύνη, 2011) και Σονέτα (Gutenberg, 2016). Άρθρα, διηγήματα και ποιήματά της έχουν δημοσιευθεί σε έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά. Το 2011 ήταν υποψήφια για το βραβείο καλύτερου νέου ποιητή στο 32ο Πανελλήνιο Συμπόσιο Ποίησης.

 

 

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Back to Top